موقع نوشتن گزارش این سئوال مثل خوره ذهنم را درگیر کرده بود که مدیران میراث بویژه مدیران اوقاف که این نهاد مالکیت بخش عمده این کاروانسرا را برعهده دارد بواقع اگر خانه شخصی خودشان هم بود اجازه می دادند این بنای با ارزش که هویت و تاریخ این سرزمین را روایت می کند و می تواند بسیار درآمدزا هم در جذب گردشگر باشد، همینطور رها بماند و به خرابه و این وضعیت و فلاکت برسد؟
عصر سوم مرداد سال ۱۳۸۹ در اوج گرمای تابستانی شهر کرمان، آتش به جان دهها حجره کاروانسرای تاریخی صالح ناظر و به اصطلاح محلی جر(به معنای شیب و پایین) افتاد که با توجه به اینکه این کاروانسرا محل انبار پنبه و پشم بود، برای مهار وسعت و شدت آتش علاوه بر خودروهای آب‌پاش از لودر هم استفاده کردند و همین موضوع تخریب قابل توجهی را در آن به بار آورد.
این کاروانسرا که قدمت آن به دوران قاجاریه برمی گردد و یکی از قسمت های بازار بزرگ کرمان و در مجاورت راسته بازارهای کفش فروشان، پنبه فروشان و طلا فروشان است قبل از آتش سوزی اغلب ساکنان آن به شغل پنبه فروشی اشتغال داشتند و محلی هم برای انبار داری پنبه و پشم بود.
علت آتش سوزی کاروانسرای جر در آن زمان اتصالی برق و انبارداری غیراصولی اعلام شد اما علت هرچه که بود تا به امروز دیگر روی آبادانی و مرمت را به خود ندید و در زمان حاضر نیز به مکانی متروک و زباله‌دانی تبدیل شده است.
در بازدیدی که خبرنگار ایرنا از این کاروانسرا انجام داد با وجود اینکه بنا بر اساس تابلویی که در ورودی آن نصب شده در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۰ به ثبت ملی رسیده است، اما هیچ گونه اقدامی برای نجات آن انجام نشده و محوطه آن به مکانی ترسناک، کثیف و محل حضور سگ های ولگرد تبدیل شده است.
در ایوان ورودی کاروانسرا چند اتاق فرسوده که پنبه و پشم در آن به چشم می خورد به عنوان محلی برای کسب و کار استفاده می شود ولی محوطه داخلی کاروانسرا تقریبا تخریب شده و گودالی عمیق که گرداگرد آن هنوز آثار تخریب ناشی از آتش سوزی خودنمایی می کند، منظره این بنای تاریخی را برای ببیندگان و رهگذران زشت و هولناک کرده است.
در حالی کاروانسرای جر با وضعیتی اسفناک تا نابودی کامل فاصله زیادی ندارد که تنها ۵۰ متر آن طرف تر از دل کاروانسرای متروک و فرسوده وکیل کرمان، هتل بوتیکی زیبا و مجلل سربرآورده که چشم ها را خیره می کند و لازم است مسئولان تا دیر نشده به داد کاروانسرای جر نیز برسند.
در حالی کاروانسرای جر با وضعیتی اسفناک تا نابودی کامل فاصله زیادی ندارد که تنها ۵۰ متر آن طرف تر از دل کاروانسرای متروک و فرسوده وکیل کرمان، هتل بوتیکی زیبا و مجلل سربرآورده که چشم ها را خیره می کند و لازم است مسئولان تا دیر نشده به داد کاروانسرای جر نیز برسند.
با توجه به وجود کاروانسراهای متعدد در استان کرمان، لزوم رسیدگی به وضعیت مرمت و بازسازی آنها و استفاده از ظرفیت های این اماکن ارزشمند، خبرگزاری ایرنا گزارش های متعددی تاکنون در این زمینه منتشر کرده است که در این زمینه بیشتر بخوانید:
- انتظارها برای گشودن قفل مالکیت کاروانسراهای تاریخی کرمان
- فریادها برای پاره‌های جان کوزه‌گران از ریخت‌افتاده کرمان
تخریب کاروانسرای جر زیبنده کرمان نیست
در پرس و جویی که از مغازه داران اطراف کاروانسرای جر انجام شد، متوجه شدیم مسئولان برای مرمت کاروانسرا چند مرتبه در سال های گذشته وعده داده اند اما عملی نشده است، سعید گودرزی که یکی از فعالان حوزه میراث فرهنگی است و در همان حوالی مغازه عتیقه فروشی دارد، اظهار داشت: کاروانسرای جر یکی از بزرگترین بنگاه های اقتصادی شهر کرمان بویژه در اواخر دوران قاجاریه بوده است که حدود ۶۰ سال قبل هم دچار آتش سوزی و آن زمان هم بخشی از کاروانسرا تخریب شد.
وی تاکید کرد: آتش سوزی دهه ۸۰ نیز تخریب کاروانسرا را وسعت بخشیده و تقریبا کل بنا در حال از بین رفتن است؛ این منطقه در نگین و قلب بافت فرهنگی و تاریخی شهر کرمان قرار دارد که بر اثر بی توجهی به این وضع ناراحت کننده درآمده است.
گوردزی ادامه داد: مسافران و گردشگرانی که برای بازدید از مجموعه بازار و بافت تاریخی شهر کرمان به این منطقه می آیند با دیدن منظره خیلی بد کاروانسرا دچار ناراحتی می شوند و این زیبنده و برازنده شهر کرمان و میراث فرهنگی آن نیست.
وی گفت: بناهایی از قبیل کاروانسرای جر، جزو داشته های فرهنگی استان و شهر کرمان است که باید بازسازی شوند اما در مورد این بنا از جانب میراث فرهنگی، مسئولان شهر مالکین چه شخصی و یا اوقاف کوتاهی شده است.
امکان وقوع اتفاقات ناگوار
این فعال حوزه میراث فرهنگی کرمان تصریح کرد: اینک با تخریب و فرسودگی این بنا امکان اتفاقات ناگواری برای افراد وجود دارد و مسئولان چند مرتبه از این محل بازدید کرده اند، اما اقدام مثبتی انجام نشد.
وی افزود: بازسازی این مکان تاریخی می تواند بخش فرهنگی، گردشگری و اقتصادی این ناحیه را فعال کند و باید همه دست به دست یکدیگر بدهیم تا کاروانسرا از شرایط بد خود خارج شود.
بخشی از مالکیت خصوصی
از مسئولان میراث فرهنگی کرمان دلیل وضعیت نامناسب فعلی کاروانسرای جر و بی توجهی به مرمت و بازسازی را جویا شدیم، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در این زمینه اظهار داشت: مالکیت کاروانسرای جر بخشی متعلق به شخص و قسمتی هم تحت تملک اوقاف قرار دارد که برای مرمت این بنا باید ورود می کردند و در سال های گذشته انجام نشده است.
مالکیت کاروانسرای جر بخشی متعلق به شخص و قسمتی هم تحت تملک اوقاف قرار دارد که برای مرمت این بنا باید ورود می کردند و در سال های گذشته انجام نشده است.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه مرمت بناهای تاریخی با هزینه فراوانی همراه است و با توجه به بودجه های محدود دولتی این کار مشمول مرور زمان می شود، لازم است تا بازسازی اماکنی مثل کاروانسرای جر به بخش خصوصی سپرده شود و این ملزم همکاری و توافق مالکان است.
فریدون فعالی افزود: اخیرا با صحبت ها و تفاهم هایی که با اداره اوقاف انجام شده است، این اداره موافقت کرده برخی بناهای تاریخی مثل کاروانسرای جر برای مرمت و بازسازی به بخش خصوصی و سرمایه گذار واگذار شود تا ضمن این که از تخریب جلوگیری به عمل آید، این اماکن به چرخه گردشگری و اقتصادی نیز وارد شوند.
بخش خصوصی برای مرمت کاروانسرا ورود کند
وی تاکید کرد: پس از مرمت کاروانسرای وکیل کرمان و تبدیل آن به هتل بوتیک، قرار است یک گروه اقتصادی و سرمایه گذاری از کاروانسرای جر نیز بازدید کند تا برای بازسازی این مکان و تبدیل آن به مجموعه اقامتی و پذیرایی همچون هتل وکیل تصمیم گیری شود.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بیان کرد: در جوار کاروانسرای جر ساخت و ساز غیرمجازی در سال های گذشته در دست انجام بود که از ادامه کار جلوگیری شده است.
تماس خبرنگار ایرنا با مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان کرمان برای مصاحبه در این زمینه بی نتیجه ماند زیرا باوجود آنکه وی وعده داده بود مصاحبه می کند و مواردی را در نتیجه تفاهم با میراث برای ورود بخش خصوصی به مرمت این بنا توضیح می دهد، چندین نوبت تماس با وی منجر به مصاحبه نشد.
به گزارش ایرنا به نظر می رسد وضعیت ناگوار کاروانسرای جر نیاز به اراده جدی و همکاری بین دستگاهی و حضور سرمایه گذار برای مرمت و بازسازی این بنا دارد، مساله ای که با توجه به تجربه موفق کاروانسرای وکیل، ممکن به نظر می رسد اما اگر عزم متولیان هم جدی باشد و در کلام نباشد.