گروه جامعه ایرنا - خون و فرآورده‌های آن نجات‌دهنده زندگی بسیاری از بیماران است و همه روزه در سراسر جهان بسیاری از افراد به خون و فرآورده‌های خونی سالم نیاز دارند. بارزترین مثال نیاز به خون در حوادث و سوانح گوناگون مانند تصادفات رانندگی، سوختگی‌ها و اعمال جراحی مانندجراحی قلب باز نمود دارد و بعضی افراد مانند بیماران تالاسمی ماژور یا هموفیلی نیز برای ادامه زندگی عادی خود به دریافت منظم خون یا محصولات آن نیازمندند.
با وجود پیشرفت‌های وسیع در علم پزشکی هنوز ماده‌ای که بتواند به طور کامل جایگزین خون شود، ساخته نشده است؛ بنابراین برای درمان بیمارانی که به خون و فرآورده‌های آن نیاز دارند، لازم است از افراد داوطلب خون گرفته شود و پس از طی مراحل مختلف به مصرف بیماران برسد از سوی دیگر، هر فرآورده برای مدت زمانی محدود و مشخص قابل نگهداری است، مثلا پلاکت در دمای ۲۲ درجه سانتیگراد، فقط تا سه روز قابل نگهداری است.
محدود بودن مدت نگهداری خون و فرآورده‌های خونی باعث می‌شود که نیاز مراکز درمانی و بیماران به اهداکنندگان، دائمی و روزانه باشد و در نتیجه اهدای خون در سطح جامعه نیز باید مستمر باشد تا بتوان همیشه نیاز بیماران به خون را تامین کرد و اهمیت اهدای خون را دوچندان می‌کند.
آیا خطری در اهدای خون وجود دارد؟
اهدای خون یک عمل کاملا بی خطر و ایمن است و همه داوطلبان اهدای خون پیش از اهدا مورد معاینه و مصاحبه پزشکی قرار می‌گیرند تا این اطمینان حاصل شود که اهدای خون برای داوطلب و خون اهدا شده برای گیرنده آن هیچ مشکلی ایجاد نکند. در طی فرایند اهدای خون حجم معینی از خون دریافت می‌شود و دستگاه گردش خون به راحتی می‌تواند خود را با از دست دادن این حجم از خون، بدون آنکه مشکلی برای بدن اهداکننده ایجاد شود، تطبیق دهد. با این حال درصد اندکی از اهداکنندگان خون ممکن است دچار واکنش‌های خفیف ناشی از اهدای خون مانند سرگیجه، سبکی سر، درد و کبودی ناحیه ورود سوزن به بازو شوند که به آسانی قابل پیشگیری و درمان است.
در طی فرایند اهدای خون، حجم معینی از خون دریافت می‌شود و دستگاه گردش خون به راحتی می‌تواند خود را با از دست دادن این حجم از خون، بدون آن که مشکلی برای اهداکننده ایجاد شود، تطبیق دهد. آیا دست چپ و راست در اهدای خون تفاوت دارد؟
رگ و بازویی از اهداکننده که برای انجام فرایند اهدا انتخاب می‌شود در عمل تفاوتی ندارند و کارشناس خونگیری با توجه به قضاوت و تجربه خود، رگی را که مناسب‌تر تشخیص دهد، انتخاب می‌کند؛ هر چند در صورتی که رگ‌های هر دو بازو مناسب خونگیری باشند، به نظر داوطلب نیز توجه خواهد کرد.
آیا اهدای خون دردناک است؟
عمل خونگیری، فقط در زمان فروکردن سوزن به داخل پوست ناحیه بازو باعث ایجاد درد و سوزش مختصر در همان ناحیه می‌شود که آنی و گذراست و در ادامه فرایند، درد و سوزشی وجود ندارد.
چندبار درسال می‌توان خون اهدا کرد؟
حداکثر تعداد مجاز اهدای خون در سال، بسته به نظر پزشک اهدای خون و تمایل اهداکننده است و برای مردان چهار بار در سال و برای زنان سه بار در سال است.
در اهدای خون چه مقدار خون گرفته می‌شود؟
اکنون در همه مراکز اهدای خون کشور از کیسه‌های خون با گنجایش ۴۵۰ میلی لیتر استفاده می‌شود اما با احتساب خون مورد نیاز برای انجام آزمایشات غربالگری، ممکن است تا نزدیک به ۵۰۰ میلی لیتر خون از اهداکننده دریافت شود.
روند اهدای خون چگونه است؟
هنگام مراجعه به سازمان انتقال خون، مراحل زیر برای اهدای خون انجام می‌شود:
مرحله ثبت‌نام: در این مرحله، ابتدا جزوه‌های آموزشی خاص به اهداکننده ارائه می‌شود، بعد از مطالعه جزوه و تابلوهای آموزشی در صورتی که فرد شرایط اهدای خون را دارا باشد، با ارائه کارت شناسایی معتبر عکس‌دار (برای اهداکنندگان بار اول صرفا کارت ملی) از او ثبت‌نام به عمل می‌آید.
مصاحبه و معاینه: در این مرحله، پزشک پرسش‌هایی را در زمینه سوابق پزشکی، وضعیت کنونی و رفتارهای شخصی مراجعه کننده مطرح می‌کند و معاینه می‌شود. وزن، فشارخون، نبض و درجه حرارت اهداکننده اندازه گیری و ثبت می‌شود و در انتها برای ارزیابی کم‌خونی، آزمایش سنجش هموگلوبین خون انجام می‌شود.
در صورتی که اهداکننده کم‌خون باشد، مجاز به اهدای خون نخواهد بود؛ بنابراین خانم‌های داوطلب اهدا خون نباید نگران کم‌خونی پس از اهدای خون باشند زیرا پس از اهدای خون از این نظر مورد بررسی قرار می‌گیرند، این مرحله از اهدای خون برای حفظ سلامت فرد اهداکننده و گیرنده خون ارزش بسیار دارد و با توجه به وجود دوره پنجره دقت و صداقت در پاسخ به این سئوالات اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌یابد.
خانم‌های داوطلب اهدا خون نباید نگران کم‌خونی پس از اهدای خون باشند زیرا پس از اهدا از این نظر مورد بررسی قرار می‌گیرند؛ این مرحله از اهدای خون برای حفظ سلامت فرد اهداکننده و گیرنده خون ارزش بسیاری دارددوره پنجره (در بیماری‌های ویروسی مثل انواع هپاتیت و بیماری ایدز فاصله زمانی بین ورود عامل بیماری‌زا به بدن تا زمان توان تشخیص آن بیماری توسط آزمایشگاه (مثبت شدن آزمایش به دلیل وجود مقدار کافی پادتن ترشح شده در خون) گفته می‌شود).
مرحله خودحذفی محرمانه: همه اطلاعاتی که از افراد دریافت می‌شود کاملا محرمانه خواهند ماند اما ممکن است آنها به دلیل ترس یا احساس گناه از گفتن بعضی از حقایق یا رفتارهای خود خودداری کنند به همین دلیل در این مرحله پرسشنامه‌ای به افراد داده می شود که در آن از آنها پرسیده می‌شود: «آیا فکر می کنید بهتر است پس از انجام خونگیری از خون شما برای بیماران استفاده شود یا نه؟».
در صورتی که پاسخ «استفاده نشود» را انتخاب و برگه را به درون صندوق بیاندازد به این ترتیب خون دریافت شده از چرخه انتقال خون حذف می‌شود، این راهکار تأثیر زیادی در افزایش میزان سلامت خون گردآوری شده دارد.
مرحله خونگیری: ابتدا فرد روی تخت خونگیری قرار می گیرد با محلول ضدعفونی کننده ناحیه داخلی آرنج ضدعفونی می شود و با استفاده از وسایل استریل، سوزن خونگیری را که به یک کیسه مخصوص متصل است به رگ ناحیه آرنج وارد می‌کند. در آنجا همه وسایل مورد استفاده استریل و یک بار مصرف هستند؛ بنابراین به هیچ وجه خطر آلودگی اهداکننده را تهدید نمی‌کند.
مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک کیسه خون به اندازه کافی پر شود، حدود پنج تا ۱۰ دقیقه است.
مرحله استراحت و پذیرایی: پس از پایان خونگیری، اهداکننده به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی تخت استراحت می‌کند و از خونگیری از اهداکننده مراقبت می‌شود که معاینه، خونگیری و استراحت حدود ۲۰ تا ۲۵ دقیقه طول می‌کشد.