به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان از سال ۱۳۶۹ با سیزده عضو کار خود را آغاز کرد و در حال حاضر ۹۱ عضو دارد. میزگرد انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان در حالی برگزار شد که هنوز مکان قطعی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مشخص نیست و ناشران حوزه کودک و نوجوان نیازمند تعیین این مکان برای برنامه‌ریزی درباره آن هستند.
در این میزگرد به پایین بودن قیمت کتاب در ایران نسبت به باقی کشورها و ضرورت حمایت دولت از ناشران کودک و نوجوان تاکید شد.
این میزگرد با حضور فتح‌الله فروغی رئیس هیأت مدیره (مدیر مسئول انتشارات شورا)، حمیدرضا سیدناصری نایب رئیس و سرپرست کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها (مدیر مسئول انتشارات ذکر)، محمدتقی حق‌بین عضو هیأت مدیره و خزانه‌دار (مدیر مسئول انتشارات آواز جنوب) و زهرا یعقوبی عضو هیات مدیره (مدیر انتشارات کتاب پرنده) در انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان برگزار شد.
به نظر شما وظیفه زمینه‌سازی برای ارزیابی نیاز و سلیقه مخاطب، برعهده دولت است یا ناشران؟
فروغی: اینها تعامل‌های دو سویه است، نه می‌توانیم بگوییم که بحث نهادهای دولتی است و نه می‌توانیم بگوییم که بحث فقط نهادهای خصوصی است. اما تجربه من نشان می‌دهد که سامانه ارزیابی نیاز و سلیقه مخاطب را نهادهای دولتی ایجاد می‌کنند و برای استفاده کاربران که ناشران هستند، منابع اطلاعاتی ایجاد می‌کنند. این یک رابطه دو طرفه است اما بنیان آن به عنوان زیرساخت‌های حوزه نشر از طریق نهادهای دولتی است که سیاست‌گذار هستند.
تأمین کتاب برای خانواده‌ها مشکل است
قیمت بالای کتاب در این روزها و همچنین فقر حاکم بر منابع کتابخانه‌ها، دسترسی به کتاب را برای بسیاری از خانواده‌ها دشوارتر از قبل کرده‌است. برای حل این مساله چه راهکاری پیشنهاد می‌دهید؟
حق‌بین: هنوز هم می‌توان گفت قیمت کتاب در ایران نسبت به دیگر کشورها ارزان است. دولت سعی کرده که بتواند حمایت‌هایی را در حوزه کاغذ داشته باشد، اما به دلیل تنگناها و مشکلاتی که در کشور وجود دارد، دولت نتوانسته صددرصد این نیازها را تامین کند.
نیاز به تأمین مواد اولیه برای چاپ کتاب کودک با کتاب بزرگسال تفاوت زیادی دارد. سال‌ها است که دولت در این حوزه نتوانسته کمکی به نشر کتاب کودک برای تامین مواد اولیه تخصصی انجام بدهد. دولت در حوزه تامین کاغذ تحریر کمک‌هایی کرده که قطعا این کمک‌ها به ناشران کتاب‌های کودک هم انجام می‌شود اما کافی نیست. در نتیجه قیمت کتاب به اندازه‌ای است که تأمین آن برای خانواده‌ها مشکل است؛ اما آمار نشان می‌دهد که با همه اوصاف اگر کتاب را در دسترس مردم قرار داده باشیم مردم همچنان خریدار کتاب هستند و به قاطعیت می‌گویم این تفکر که می‌گوید مردم ایران کتاب نمی‌خرند، واقعیت ندارد.
به قاطعیت می‌گویم این تفکر که می‌گوید مردم ایران کتاب نمی‌خرند، واقعیت ندارد
باید آمار و ارقامی ارائه کنیم که چقدر کتاب را در دسترس مردم قرار دادیم و چه گستردگی در تولید کتاب کودک وجود دارد، چه میزان ویترین برای کتاب کودک در کشور ایجاد کردیم و چقدر به غنای کتابخانه‌ها فکر کردیم؟ چقدر کتابخانه تخصصی کودک و نوجوان در کشور داریم؟ اگر اینها را تجزیه و تحلیل کنیم متوجه می‌شویم که در زیرساخت‌ها و بسترها دچار مشکل هستیم و باید راهکار آن‌ها را پیدا کنیم. درنتیجه برای حل بخشی از مشکلات در بخش خصوصی که از انجمن فرهنگی نشات گرفته، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کودک در دستور کار قرار گرفته است.
به عنوان نمونه شهرداری تهران مجموعه عظیمی را با عنوان باغ کتاب ایجاد کرده و کتاب‌فروشی بزرگی را برای کتاب کودکان اختصاص داده است. طبق آمارهایی که اعلام شده‌است، مردم در سال ۱۴۰۰ از مجموعه باغ کتاب در بخش کتاب کودک بیش از یک میلیون جلد کتاب خریدند. این رقم نشان می‌دهد وقتی برای ۳۰ هزار عنوان کتاب، یک مکان و یک وضعیت با ویژگی‌های تخصصی عرضه کتاب کودک بستر آماده می‌شود، مردم از خرید کتاب استقبال می‌کنند. این کاری است که بخش خصوصی به تنهایی نمی‌تواند انجام دهد اما انجمن در این مسیر و برای ایجاد انگیزه در بخش خصوصی و جامعه نشر تلاش می‌کند.
دولت یارانه‌ها را به کتابخانه‌ها بدهد
دولت به صورت جدی و علمی به این موضوع نگاه می‌کند و به همین دلیل برگزاری نمایشگاه‌های کتاب را در استان‌ها تعطیل کرده و حمایت را به سمت خریداران از کتاب‌فروشی‌ها هدایت کرده که کار شایسته و درستی است؛ اما امروز نمی‌توان از نمایشگاه‌های کتاب کودک گذشت زیرا کتاب‌فروشی‌های ایران بستر لازم را برای عرضه کتاب کودک را ندارند. همچنین به این دلیل که قیمت کتاب کودک با با قیمت سایر کتاب‌ها فاصله دارد به لحاظ اقتصادی برای کتاب‌فروش هم صرفه اقتصادی ندارد. در نتیجه توزیع عناوینی که برای کتاب کودک تولید می‌شود و حتی کتاب‌هایی که با تکنولوژی بالا تولید می‌شود، در سطح گسترده نیست.
مواد اولیه برای چاپ کتاب کودک با کتاب بزرگسال تفاوت زیادی دارد
دولت باید به کمک ناشران حوزه کودک و نوجوان بیاید و حتی باید کمک‌هایش را به سمت کتاب‌فروشان ثابت نگه دارد، اما به جای اینکه یارانه‌ها را به مخاطبان کتاب بدهد، یارانه‌ها را به کتابخانه‌ها بدهد. ابتدا باید از کودکان و خردسالان شروع کنیم. بسیاری از کتاب‌ها در ایران برای خردسالان از کیفیت لازم برخوردار است، یعنی می‌توانیم بگوییم که استانداردهای دنیا را به دست آوردیم، شرایط کامل نیست اما همین که هست در حوزه خردسال و کودک تاثیرگذاراست و باید بتوان این استاندارد را به سمت کتابخانه‌ها رساند.
حجم قابل توجی کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داریم و خوشبختانه در پنج تا ۶ سال گذشته نهاد کتابخانه‌های عمومی در اکثریت کتابخانه‌ها فضای کوچکی را برای کودکان اختصاص داده‌است. همچنین مربیانی را برای این کار گذاشته است. قصه‌خوانی و بلندخوانی اجزای دیگر این مسأله است، هرچند اقدامات در این نهاد تقویت شده‌است اما هنوز با استانداردهای دنیا و آنچه مخاطبان ما به آن نیاز دارند، فاصله جدی وجود دارد و باید این فاصله را از راه‌های مختلف کم کنیم.
وظیفه داریم کتاب را به دسترس کودکان و نوجوانان برسانیم
انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان چهارسال قبل از کرونا حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان کتاب جمع‌آوری کرد و در طی چهار سال این کتاب‌های را به نهاد کتابخانه‌های عمومی یا کتابخانه‌هایی در مناطق محروم اهدا کرد. هیأت مدیره دوره قبلی در یک سال و نیم گذشته حدود ۵۰۰ میلیون تومان کتاب به کتابخانه‌های مناطق محروم فرستاد.
دولت باید کمک‌هایش را به سمت کتاب‌فروشان ثابت نگه دارد، اما به جای اینکه یارانه‌ها را به مخاطبان کتاب بدهد، یارانه‌ها را به کتابخانه‌ها بدهد
گفته می‌شود جامعه نشر مالیات نمی‌دهد در حالی که ناشران به عناوین مختلف مالیات می‌پردازد، ناشران این روحیه گذشت و ایثار را دارند که از کتاب خود می‌گذرند، آن را اهدا می‌کنند این تفاوت کار اقتصادی و فرهنگی است. در انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان به این نتیجه رسیدیم که وظیفه داریم کتاب را به هر شکلی که هست به دسترس کودکان و نوجوانان برسانیم زیرا اگر آن‌ها کتابخوان شوند قطعاً کتاب را خریداری خواهند کرد.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران که بعد از وقفه کرونایی برگزار شد نشان داد که یکی از پرمخاطب‌ترین بخش‌های نمایشگاه کتاب تهران بخش مربوط به کودکان و نوجوانان است. این بخش تنها جایی بود که خانواده نمی‌توانست خودش را به فضای مجازی وابسته کند و باید در فضای نمایشگاه حاضر می‌شد، زیرا کودک باید فیزیک کتاب را می‌دید تا می‌توانست کتاب را انتخاب کند. به همین دلیل شاید آمار و ارقام فروش کتاب در بخش مجازی نمایشگاه کتاب پایین باشد اما به طور قطع تأثیرگذاری نمایشگاه‌ها و فروش فیزیکی و لمس کتاب برای کودکان ضروری است.
موافق ایجاد ویترین نمایشگاهی برای کتاب هستم
به نظر شما چگونه می‌توان فروش آثار کتابسازی شده را در نمایشگاه استانی کتاب محدود کرد؟
حق‌بین: به طور اساسی با نمایشگاه‌های استانی موافق نیستم. من موافق ایجاد ویترین نمایشگاهی برای کتاب کودک و نوجوان هستم. باید توجه داشت در حوزه کتاب کودک و نوجوان، معضل کتابسازی نداریم، زیرا کتاب‌های کودک و نوجوان عمدتاً رنگی هستند و کتاب‌سازها کمتر به این حوزه توجه می‌کنند. این افراد عمدتاً به کتاب‌هایی که تک رنگ هستند توجه می‌کنند.
جامعه آماری فروش ناشران است
ناشران تا چه اندازه می‌توانند خود را با مسائل روز مانند تولید کتاب الکترونیک هماهنگ کنند؟ آیا درباره ترجیح کودکان در استفاده از کتاب کاغذی و الکترونیک نظرسنجی یا بررسی انجام شده است؟
سید ناصری: باید تفکیکی میان فضای مجازی و ارتباط کودک و نوجوان با کتاب الکترونیک قائل باشیم. زیرا کتاب کاغذی برتری زیادی نسبت به کتاب الکترونیک در حوزه کودک و نوجوان دارد. این مسأله در حوزه بزرگسال متفاوت است؛ زیرا برای هر کار پژوهشی خیلی راحت‌تر است که پژوهشگران از طریق کتاب الکترونیک بتوانند نیاز خود را رفع کنند. جامعه آماری فروش ناشران است و می‌بینیم کودکان و خانواده‌ها با کتاب فیزیکی و مکتوب خیلی بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند.
کودکان با فیزیک کتاب بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند
ناشران حوزه کودک و نوجوان با چه مشکلاتی مواجه هستند؟
سید ناصری: ابتدایی که کتاب الکترونیک رواج پیدا کرد، مؤسساتی بودند که فایل کتاب را از ناشران دریافت می‌کردند اما شرکت از میان می‌رفت و کتاب ناشر در فضای مجازی پخش می‌شد. الان تعداد محدودی شرکت هستند که کتاب را در فرمت الکترونیک منتشر می‌کنند. این مسأله اهمیت زیادی دارد زیرا همه سرمایه ناشر همین فایل‌های کتاب‌ها است؛ ناشران همیشه از این مسأله نگران هستند.
فروغی: به نظر می‌رسد هنوز تولید کتاب الکترونیک کودک به معنای واقعی عملیاتی نشده و ممکن است سخت باشد. کودکان هنوز با فیزیک کتاب بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند، این تجربه عینی است که وجود دارد.
هنوز می‌توان به قانون سال ۱۳۴۸ استناد کرد
برای حمایت از مالکیت فکری نویسندگان و تصویرگران این حوزه چه اقداماتی انجام دادید؟ آیا می‌توان از ایده‌ها و محتوای تولید شده حفاظت کرد؟
فروغی: در زمینه حمایت از مالکیت فکری قانون حمایت از مؤلفان، مصنفان و هنرمندان را داریم که در سال ۱۳۴۸ تصویب شد. به نظر من این قانون هنوز هم پویا و زنده است و هنوز می‌توان به آن استناد کرد. در آن قانون حقوق پدیدآور کاملاً به رسمیت شناخته شده و طبیعی است که ناشران همکار ما در انجمن به این حقوق احترام می‌گذارند و آن را رعایت می‌کنند. البته ممکن است اختلاف نظرهایی هم وجود داشته باشد. این موضوع را با حضور نهادهای مرتبط می‌توان دنبال کرد. از یک سو متولی آن انجمن نویسندگان کتاب کودک و نوجوان است و از یک سو به انجمن تصویرگران برمی‌گردد.
وظیفه داریم کتاب را به هر شکلی که هست به دسترس کودکان و نوجوانان برسانیم زیرا اگر آن‌ها کتابخوان شوند قطعاً کتاب را خریداری خواهند کرد
امیدواریم در نشست‌هایی که برگزار خواهیم کرد به تفاهم‌نامه‌های قابل قبول‌تری برسیم هرچند که ناشران به شکل فردی حقوق تصویرگر و حقوق پدیدآور را رعایت می‌کنند اما اختلاف نظرهایی وجود دارد مثلاً پدید آورندگان اذعان می‌کنند که درآمد آن‌ها از حق التألیف عدد قابل قبولی نیست و دقیقاً هم درست می‌گویند. تصویرگران هم درست می‌گویند که حقوق آن‌ها به ازای تصویری که طراحی می‌کنند، کم است. اما باید این مسأله را در چرخه نشر ببینیم. آیا چرخه نشر به همین اندازه برای ناشر هم سودآور است ناشران می‌گویند که نیست. بنابراین ضمن احترام و تأیید نظرات آن‌ها می‌خواهیم اعلام کنیم که ناشران هم درگیر این موضوع هستند زیرا خوانندگان کتاب‌های ما آنقدر بالا نیست که چرخه به صرفه اقتصادی در حوزه نشر داشته باشیم تا بتوانیم از آن درآمد برای آن‌ها هم منفعت ویژه‌ای را در نظر بگیریم. بنابراین هر سه حوزه در تنگنایی با هم دست و پنجه نرم می‌کنند و هر کدام می‌توانند برای خود دلایلی داشته باشند.
بنابراین اگر بحث حقوق معنوی مطرح است قابل قبول همه است. اما اگر بحث حقوق مادی باشد آرزو داریم که ظرفیت مطالعه در کشور بالا برود و ظرفیت نهادهای تأثیرگذار بیشتر شود. این است که باید کوشش کنیم با همکاری نهادهای اثرگذار مانند آموزش و پرورش، نهاد کتابخانه عمومی کشور، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کاری کنیم که سرانه مطالعه بیشتر شود، کتاب و تیراژ آن بالا برود و جای تأسف است که روز به روز شمارگان کتاب‌ها پایین می آید. اگر حمایت‌های برنامه‌ریزی شده وجود داشته باشد، می‌تواند در کاهش هزینه‌ها مؤثر باشد. تصور می‌کنم برنامه‌های زیرساختی که می‌توان برای حمایت از کتاب‌ها فراهم کرد تأثیرگذار هستند. بحث پست، تأمین اجتماعی، دارایی و شهرداری‌ها مسائلی که ما به عنوان ناشر با آن درگیر هستیم اگر تسهیل شود می‌تواند تأثیرگذار باشد.
یکی از مهم‌ترین مسائل بحث فضای برگزاری نمایشگاه است
کتاب کاغذی برتری زیادی نسبت به کتاب الکترونیک در حوزه کودک و نوجوان دارد.
آیا از امروز برنامه‌ای برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران دارید؟ چه اقداماتی انجام خواهد شد؟
فروغی: نماینده انجمن در این دوره در شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور دارد. آرزو براین است که تجربیات گرانقدری که در سال‌های گذشته این انجمن در کارنامه خود دارد، به کار گرفته شود برای برگزاری نمایشگاه مطلوب، شاید یکی از مهم‌ترین مسائل برای حوزه کتاب کودک و نوجوان بحث فضا و مکان برگزاری نمایشگاه است که هرچه زودتر مشخص شود، ناشران می‌توانند خود را برای این روزهای برگزاری مجهز کنند.
به نظر این انجمن شهر آفتاب محل مناسبی برای نمایشگاه کتاب نیست. هم چنان هم که مصلی کارکرد خودش را دارد. ما برای نمایشگاه کتاب محل مناسبی نداریم. ما باید به آنچه که داریم فکر کنیم و بهترین گزینه فعلاً مصلی است، البته متراژ محدود است. حتی اگر فضایی که پارسال بوده و به صورت ثابت باشد می‌توان برای آن برنامه‌ریزی کرد. انشالله موفقیت حاصل شود.
*این میزگرد در دو بخش منتشر شد.