هر سال زمستان که می‌شود بعد از عبور از سرمای استخوان سوز بهمن، مردم ایران برای نوروز آماده می‌شوند. خانه‌ها را می‌روبند و آلودگی‌های یکسال را از محل زندگی پاک می‌کنند. فرش‌ها و زیراندازها، کف و دیوار خانه‌ها، شیشه‌ها، سرویس‌ها و آشپزخانه‌ها با مواد اسیدی و قلیایی تمیز می‌شوند تا طبق آیین کهن ایرانی پاک و تمیز به استقبال بهار برویم. اما همزمان با جنب و جوش خانه تکانی، در آستانه به بهار آسیبهای جسمی نیز فرا می‌رسند. از آسیبهای جسمی مثل کمردرد و حوادث و سقوط از ارتفاع تا مسمومیت با مواد شیمیایی شوینده، عوارض کوتاه مدت و بلند مدتی که گاهی مزمن می‌شوند و سالها باقی می‌مانند.
در سالهای اخیر تبلیغات گسترده‌ای درباره فعالیت‌های شرکتهای دانش بنیان صورت گرفته است. فعالیت‌هایی که هدف اصلی آنها زندگی بهتر و رفاه بیشتر برای انسان است. زندگی در عصر نو البته با گذشته فرق دارد. در بسیاری از کشورها سبک زندگی جدیدی به ارمغان آورده است اما در کشوری مانند ایران که هنوز یک پای آن در سنت است، مردم هنوز آیین‌ها و سنتهای کهن خود را دوست دارند و آنها را کنار نگذاشته‌اند، برای همین سختی‌های آن را هم به جان می‌خرند و به قیمت از دست دادن سلامت خود، به آن پایبند هستند.
در چنین شرایطی یکی اهداف شرکتهای دانش بنیان می‌تواند این باشد که با بومی‌سازی فناوری‌های نو از آنها برای حل مشکلات داخلی استفاده کنند. فعالیت‌های دانش بنیانی که نتوانند مساله یا مشکلی از بشر را حل کنند و فقط برای ارائه مقاله گوشه کتابخانه‌ها یا گرفتن وام‌های میلیاردی از صندوق‌های رنگارنگ دولتی باشند چه فایده‌ای دارند. یکی از جنبه‌های این فناوری‌ها می‌تواند کاهش مشکلات و آسیبهای ناشی از خانه تکانی به عنوان یک سنت دیرین ایرانی باشد که هنوز در زندگی ایرانیان در هر شرایط اجتماعی و با وجود افزایش افسردگی و مشکلات اقتصادی ادامه دارد.
مهمترین گازهای سمی شوینده های شیمیایی H۲S، اسید کلریدریک و اسید سولفوریک هستند که استنشاق آنها به ریه آسیب می‌زنددر سالهای اخیر شرکتهای خدماتی و فناوری‌های نوین برای سهولت در اجرای این سنت دیرینه به میدان آمده‌اند. شرکتهایی که برای ارائه خدمات نظافت مانند شستن فرش یا تمیز کردن خانه ایجاد شده‌اند اما اغلب خدمات این شرکتها نیز به شکل سنتی انجام می‌شود و نه تنها به علت تکنولوژی‌های قدیمی به فرش و لوازم مردم آسیب وارد می‌شود بدون اینکه جبران خسارتی باشد. آسیبهای جسمی و مسمومیت‌های ناشی از استفاده از مواد شوینده ادامه دارد. سهم شرکتهای دانش بنیان و فناوری‌های نو در کاهش این مشکلات چقدر است؟
زنان، کودکان و سالمندان در برابر شوینده‌های شیمیایی آسیب پذیرترند
«محسن فرهادی» معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این باره به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: خانه تکانی از جمله سنتهای حسنه ایرانیان است که هر سال با انجام آن به استقبال بهار می‌روند اما برای انجام این کار باید استانداردهای لازم و اصول بهداشتی رعایت شود تا افراد دچار بیماری و آسیب نشوند.
وی می‌افزاید: یکی از پر آسیب‌ترین لوازم مصرفی در ایام خانه تکانی، شوینده‌های اسیدی و بازی هستند که هنگام ترکیب با مواد آلی بو و گازهای سمی از آنها متصاعد می‌شود. موادی که در صورت رعایت نشدن اصول بهداشتی هم باعث آسیب به پوست می‌شوند و هم به ریه‌ها و دستگاه تنفسی آسیب می‌زنند. آسیب‌هایی هم به صورت مسمومیت‌های حاد و بیماری‌های مزمن بروز پیدا می‌کنند.
کارشناس بهداشت محیط ادامه می‌دهد: وزارت بهداشت آمار دقیقی از آسیب‌ها و حوادث ناشی از خانه تکانی ندارد زیرا تعداد کمی از افراد دچار آسیب به بیمارستان و مراکز درمانی مراجعه می‌کنند و همه این آسیب‌ها در جایی ثبت نمی‌شوند. بیشترین افرادی که دچار آسیبهای خانه تکانی می‌شوند، زنان، افراد سالمند، بیماران مزمن و کودکان هستند. بسیاری از مردم این آسیب‌ها را تحمل می‌کنند و به مراکز درمانی نمی‌روند اما تعدادی نیز به علت وخامت حالشان به مراکز اورژانس مراجعه می‌کنند.
وی می‌گوید: مهمترین مواد شوینده‌ای که برای خانه تکانی استفاده می‌شوند. جرم‌بر ها هستند که خاصیت اسیدی یا قلیایی دارند و ترکیب آنها با مواد آلی یا میزان غیر استاندارد آنها می‌تواند باعث آسیب به ریه، چشم یا مسمومیت شود. اولین اقدام برای کاهش این آسیب‌ها این است که از مواد شوینده استاندارد که تاییدیه سازمان غذا و دارو و موسسه استاندارد را دارند استفاده شود و از خرید و مصرف جوهر نمک یا شوینده‌های فله‌ای و غیر استاندارد خودداری شود. گام بعدی این است که هنگام استفاده از این مواد تا جای ممکن از ماسک و دستکش استفاده شود. محل شست و شو تهویه مناسب داشته باشد و پنجره‌ها باز باشند. همچنین به تاریخ مصرف این مواد توجه کنند.
فرهادی می افزاید: استفاده از برخی مواد شوینده باعث مسمومیت حاد نمی‌شوند اما عوارض بلندمدت دارد و به مرور زمان باعث بیماری‌های ریوی می‌شود. حتی ممکن است افراد آسیب دیده متوجه نشوند که علت بروز بیماری ریوی آنها چه بوده است، بنابراین رعایت اصول استاندارد و بهداشتی در انجام خانه تکانی و نظافت بسیار مهم است.
شوینده‌های گیاهی ضرر کمتری دارند
او در پاسخ به این پرسش که آیا فناوری‌های نو به کاهش این آسیب‌ها کمکی کرده است توضیح می‌دهد: در سالهای اخیر شوینده و جرم بر های جدید و دوستدار محیط با برندهای مختلف به بازار آمده‌اند که البته ممکن است هنوز برای مردم خیلی شناخته شده نباشند. شوینده‌هایی با فناوری نانو یا با استفاده از فناوری گیاهی مانند مشتقات ذرت تولید شده‌اند که عوارض کمتری دارند و از نظر اقتصادی نیز قابل رقابت با محصولات شیمیایی هستند. برخی از این محصولات به خصوص شوینده‌های گیاهی گازهای مضر زیادی تولید نمی‌کنند و ترکیبات مضر شوینده‌های شیمیایی را ندارند. اما مصرف این نوع شوینده ها هنوز با استقبال عمومی مواجه نشده است.
در سالهای اخیر شوینده و جرم بر های جدید و دوستدار محیط با برندهای مختلف به بازار آمده‌اند اما هنوز برای مردم خیلی شناخته شده نیستند معاون مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت ادامه می‌دهد: مهمترین گازهای سمی که هنگام استفاده از شوینده‌های شمیایی متصاعد می‌شوند. H۲S، اسید کلریدریک و اسید سولفوریک هستند که حجم زیاد آنها بسیار خطرناک است، بنابراین باید جدا از نوع برند این محصولات جدید به مردم معرفی شوند و با تبلیغات، مردم را به سمت مواد شوینده گیاهی و کمتر مضر سوق داد.
وی می‌گوید: مواد شوینده اسیدی و بازی ضدعفونی کننده نیستند و فقط جرم بر هستند. این شوینده‌ها نه تنها به طور مستقیم به سلامت انسان آسیب می‌زنند بلکه با ورود این مواد به فاضلاب و چرخه محیط زیست موجب آسیبهای جبران ناپذیر به آب و خاک و محیط زیست می‌شوند. البته بعد از کرونا شوینده‌های با پایه الکل و دوستدار محیط زیست تولید شده‌اند که خاصیت ضد عفونی کنندگی و گندزدایی هم دارند و علاوه بر کاهش میزان مسمومیت، آسیبهای محیطی آنها نیز کمتر است.
علاوه بر شوینده‌های گیاهی، انواع شوینده‌های با فناوری نانو نیز در سالهای اخیر به بازار آمده‌اند. شوینده‌هایی با برندهای مختلف که البته درباره آنها کمتر اطلاع رسانی شده است. شوینده‌های نانو به علت نوع مولکول‌هایشان می‌توانند توان پاک کنندگی بیشتری داشته باشند برای بررسی بیشتر اثربخشی و فواید شوینده های نانو که در سالهای اخیر برخی از آنها در ایران مجوز گرفته اند به سراغ «سید مهدی رضایت» رئیس کمیته نانو فناوری سازمان غذا و دارو رفتیم. جایی که مجوز تولید محصولات نانو را در ایران صادر می کند.
شوینده‌های نانو کارایی بیشتری دارند
رضایت درباره تفاوت شوینده‌های نانو و غیرنانو به پژوهشگر ایرنا گفت: شوینده‌هایی که تا کنون موفق به اخذ تاییدیه از کمیته فناوری نانو شده‌اند، شامل انواع پاک کننده‌ها از جمله پاک کننده شیشه، صفحات نمایش، عینک، لوستر، پاک کننده داخل اتومبیل، چندمنظوره و ضدعفونی کننده‌های سطوح هستند. مواد موثره موجود در این پاک کننده‌ها، نانو امولسیون روغن‌های گیاهی در آب است و ماده موثره ضدعفونی کننده‌های سطوح کلوئید نانوذرات فلزی است. البته درصد بالایی از ترکیبات موجود در این محصولات را آب تشکیل می‌دهد.
وی افزود: به رغم استفاده بسیار کم از مواد موثره ضدعفونی کننده و پاک کننده، با استفاده از فناوری نانو این محصولات کارایی بیشتری در مقایسه با محصولات مشابه غیر نانو دارند. همه این محصولات از نظر ایمنی نیز در کمیته نانو سازمان غذا و دارو که بازوی تخصصی این سازمان در بررسی محصولات سلامت محور مبتنی بر فناوری نانو است، بررسی شده و همه آنها از نظر مواجهه پوستی و تنفسی، ایمن هستند.
رئیس کمیته نانو فناوری سازمان غذا و دارو درباره مزیت شوینده‌های نانو و عوارض آنها گفت: استفاده کمتر از مواد موثره موثره ضدعفونی کننده و پاک کننده، در کنار کارایی بالاتر نسبت به محصولات مشابه غیر نانو، علاوه بر ایجاد ایمنی بالاتر در هنگام مصرف، جلوگیری از ایجاد حساست و تحریک پوستی و تنفسی، از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است.
وی گفت: فناوری نانو امکان استفاده از ذرات فلزی را به عنوان عوامل ضدعفونی کننده در مقادیر بسیار کم در کنار ایجاد کارایی مطلوب فراهم کرده است. به طور مثال فلز نقره که از گذشته با خاصیت ضد میکروبی آن شناخته می شد، امروزه با کمک فناوری نانو، به عنوان ماده موثره به جای ضدعفونی کننده‌های حاوی درصد بالای الکل در انواع ضدعفونی کننده‌ها به کار می‌رود.پاک کننده‌های نانو حاوی نانو امولسیون روغن‌های گیاهی و کلوئید نانوذرات فلزی هستند. درصد بالایی از ترکیبات این محصولات آب است. بنابراین عوارض پوستی و تنفسی کمتری دارند ضمن اینکه کارایی این محصولات نیز بیشتر است
رضایت افزود: فناوری نانو از دهه ۸۰ شمسی در کشور ایران با ایجاد ستاد توسعه فناوری نانو گسترش یافت و امروز در شاخص توسعه علمی رتبه چهارم دنیا را از آن خود کرده است. توسعه محصولات مبتنی بر فناوری نانو در همه حوزه‌ها نیز تقریبا همگام با توسعه علمی پیشرفت کرده است. تا کنون در حیطه محصولات سلامت محور مبتنی بر فناوری نانو نزدیک به ۱۷۰ محصول از کمیته نانو سازمان غذا و دارو مجوز گرفته‌اند که همگام با کشورهای پیشرفته در این فناوری است.
رئیس کمیته نانو فناوری سازمان غذا و دارو درباره محصولات وارداتی دارای فناوری نانو گفت: توسعه محصولات سلامت محور مبتنی بر فناوری نانو همگام با کشورهای پیشرفته در این حوزه است. بیش از ۸۰ درصد محصولاتی که موفق به کسب موافقت از کمیته فناوری نانو سازمان غذا و دارو شده‌اند تولید داخل هستند. توسعه این فناوری در داخل، نیاز کشور را به واردات این گونه محصولات کاهش داده است. فناوری نانو در حوزه محصولات سلامت محور به خوبی بومی‌سازی شده است و برای اینکه مردم بیشتر با این محصولات و فواید آنها آشنا شوند. با برگزاری نمایشگاه‌ها و تبلیغات، مزیت‌های این محصولات به مردم معرفی می‌شود.
وی درباره عوارض استفاده از شوینده‌ها و پاک کننده ها نانو نسبت به محصولات معمولی افزود: همه پاک کننده‌ها و ضدعفونی کننده‌هایی که تا کنون موفق به اخذ تاییدیه کمیته فناوری نانو شده‌اند. حاوی نانو امولسیون روغن‌های گیاهی در آب هستند و کلوئید نانوذرات فلزی هستند و درصد بالایی از ترکیبات موجود در این محصولات را آب تشکیل می‌دهد.
رضایت گفت: به رغم استفاده بسیار کم از مواد موثره ضدعفونی کننده و پاک کننده نانو، این محصولات کارایی بیشتری در مقایسه با محصولات مشابه غیر نانو دارند. علاوه بر آن این محصولات از نظر ایمنی نیز در کمیته نانو سازمان غذا و دارو که بازوی تخصصی این سازمان در بررسی محصولات سلامت محور مبتنی بر فناوری نانو است، بررسی شده و ثابت شده که این محصولات از نظر مواجهه پوستی و تنفسی، ایمن هستند.