درآمد اصلی کشورهای نفت‌خیز ازجمله کشور ما بر مبنای فروش نفت و مشتقات نفتی است بنابراین هر مشکلی که در حوزه نفت پیشامد کند، مستقیما بر درآمد کشور و به تبع آن حوزه های دیگر تاثیر منفی می گذارد. بر همین اساس کشورهای غربی در جریان اعمال تحریم‌ها، تمام تلاش خود را کردند که تحریم‌ها و محدودیت هایی را بر کشور ما اعمال کنند که صنعت نفت را هدف قرار دهد؛ در واقع آن‌ها مسائل زیرساختی حوزه نفت و به ویژه فروش نفت را به صورت هدفمند تحریم کردند.
با توجه به هدفمند بودن تحریم ها، طبعا باید مقابله با اینگونه تحریم ها نیز هدفمند باشد. بر این اساس دولت سیزدهم برنامه «تولید بارِ اول» را برای حمایت از تولید محصولات و تجهیزات حوزه نفت و گاز پایه‌ریزی کرد تا با حمایت از شرکت ها و فعالان دانش بنیان بتواند این مسیر را هموار کند.
اعتماد دولت به شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از ظرفیت نخبگانی در صنایع نفت‌وگاز و درپیش‌گرفتن سیاست «تولید بارِ اول» تاکنون نتایج خوبی را به دنبال داشته است که ازجمله آن می توان به تولید ۱۶ قلم کالا با فناوری بالا در حوزه نفت و گاز اشاره کرد. همچنین پس از سال‌ها ایران توانست برای اولین بار سهامدار پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهایی همچون ونزوئلا، سوریه، روسیه و ازبکستان شود.
در شرایط تحریم ایران و برای پیشرفت در حوزه انرژی تنها راهکار، استفاده از توانمندی های موسسات و شرکت های دانش بنیان این عرصه است. تجربه موفقیت آمیز تولید بار اول اقلام راهبردی صنعت نفت که در گذشته کمک فراوانی به توسعه صادرات کشور کرده، دلیلی بر این ادعا است. تجربه های موفق تولید بار اول در صنعت نفت و گاز کشور، نه تنها مانع آسیب زدن تحریم ها به کشور شدند بلکه به درآمدزایی ارزی نیز کمک کردند.
تولید بار اول اقلام راهبردی علاوه بر کاهش ارزبری و صرفه‌جویی ارزی، در بخش‌های مهم زنجیره ارزش نفت و گاز نظیر پالایشگاه‌ها یا پتروشیمی‌ها نیز ایران را به توانمندی بسیار بالایی رسانده است؛ تا جایی که اکنون در بخش تجهیزات و خدمات فنی‌مهندسی صنعت پالایشگاهی، به مرحله صادرات رسیده ایم و اخیرا نیز در راستای همین صادرات تجهیزات، سهامدار پالایشگاه‌های فراسرزمینی در ونزوئلا، سوریه و ازبکستان شده‌ایم و از این طریق فروش نفت ایران نیز به دلیل استفاده از تجهیزات پالایشی ایرانی در پالایشگاه‌های مذکور، افزایش یافته است. در زمینه کاتالیست‌ها نیز اخیرا کاتالیست‌های ایرانی که پس از تحریم صنعت پتروشیمی ایران، تولید بارِ اول داشته است، به پتروشیمی‌های روسیه صادر و جایگزین کاتالیست‌های اروپایی شده است که از ابتدای سال، صنعت پتروشیمی روسیه را تحریم کردند.
اهمیت سیاست تولید بار اول به خصوص در صنعت نفت و گاز کشور و تجربه‌های موفق پیشین، الگوبرداری از این سیاست مهم و صنعتی برای افزایش توانایی توسعه زنجیره ارزش و امکان تهیه بخشی از نیاز صنعت نفت و گاز دنیا را بیش از پیش عیان کرده است و نه فقط صنعت نفت و گاز، بلکه صنایع دیگر کشور نیز باید به سرعت به این سمت حرکت کنند و به تامین مالی تولید بار اول تجهیزات راهبردی زنجیره ارزش صنعت خود بپردازند.
سیاست «تولید بارِ اول» که از سوی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با هدف مقابله با تحریم‌های عدم فروش تجهیزات راهبردی مورد نیاز صنایع طراحی و تدوین شده، در واقع رویکردی جدید است که زمینه را برای ورود جدی و بیش از پیش دانش‌بنیان‌ها به حوزه صنایع بزرگ کشور فراهم می‌کند.
تحریم‌های اقتصادی که به طور مستقیم صنایع بزرگ ایران را هدف گرفته، از یک دهه گذشته وارد فاز جدیدی شده است و هر روز نیز شدیدتر می شود. در چنین شرایطی نیاز به برنامه ریزی برای برخورد و مواجهه متفاوت با این تحریم‌ها بیش از هر زمان دیگری احساس می شود. از این رو، راهبردی جدید به پشتوانه شرکت‌های دانش‌بنیان و توانمند داخلی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها در پیش گرفته شده است. این مواجهه هدفمند و متقابل با تحریم‌های عدم فروش تجهیزات راهبردی مورد نیاز صنایع کشور، زیرنظر معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور طی سال‌های اخیر تحت عنوان سیاست تولید بار اول شکل گرفت؛ سیاست جدیدی که برای دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ و با رویکرد ارتباط موثر بین صنعت و شرکت‌های توانمند دانش‌بنیان داخلی ذیل کارگروه تولید بار اول طراحی شد و به صورت هدفمند تولید بار اول تجهیزات و اقلام استراتژیک و راهبردی صنایع مختلف کشور را در پیش گرفت.
این سیاست مهم در زمینه بومی‌سازی اقلام راهبردی صنایع مختلف در ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان، علاوه بر به حداقل رساندن اثر تحریم‌های غرب بر علیه ایران، موجب شد که کشور با این رویکرد مواجهه فعالانه با تحریم‌ها، در صنایع مختلف از جمله صنعت پالایشگاهی و تجهیزات فرآیندی این صنعت و همچنین صنعت پتروشیمی و کاتالیست‌های موجود در این صنعت به خودکفایی و بومی‌سازی اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز بپردازد و صنعت نفت و گاز کشور به سمت دانش‌بنیان شدن حرکت کند.
علاوه بر این طی ماه‌های اخیر به پشتوانه تولید بار اول و بومی‌سازی این اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز کشور، ایران توانسته است به صادرکننده این اقلام به کشورهای مختلف تبدیل شود. در ماه‌های اخیر جواد اوجی وزیر نفت با اشاره به توانمندی متخصصان داخلی در بازسازی پالایشگاه‌های نیمه فعال کشورهای همسو، از صادرات تجهیزات و خدمات فنی مهندسی ایرانی به پالایشگاه‌های فراسرزمینی جدید ایران در ونزوئلا و سوریه خبر داد که موجب بهبود فروش نفت کشور نیز شده است. همچنین صادرات کاتالیست‌های ایرانی به پتروشیمی‌های روسیه نیز دیگر دستاورد مهم تولید بار اول و بومی‌سازی اقلام راهبردی زنجیره ارزش نفت و گاز کشور بود که موجب افزایش ارزآوری و همچنین بازارسازی جدید برای محصولات دانش‌بنیان تولیدی برای بار اول در کشورهای مختلف دنیا شد.
هادی بیگی نژاد عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز در این زمینه معتقد است که تولید اقلام راهبردی نفتی، راه‌اندازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی و توسعه میادین گازی و برطرف کردن مشکلات آن‌ها از دستاوردهای دانش بنیان شدن صنایع است.
وی در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا دانش بنیان شدن برخی صنایع را مبنای برخی از اقدامات دانست و افزود: با حمایت از شرکت های دانش‌بنیان می‌توانیم زمینه دانش بنیان شدن صنعت نفت و گاز را فراهم کنیم. همچنین می‌توانیم با فروش کالاهای تولیدشده ورود ارز به کشور را تسهیل کرده و تحریم فروش نفت را خنثی کنیم.
بیگی‌نژاد درخصوص پالایشگاه‌داری فراسرزمینی ایران در ونزوئلا نیز گفت: ما قادر هستیم علم خود را به سایر کشورها صادر کنیم و قدرت پالایشگاه‌سازی خود را به رخ جهانیان بکشانیم. ونزوئلا پالایشگاه داشت اما از کار افتاده بود و ما آن را احیا کردیم. طبق قراردادی که با این کشور داریم، میعانات نفتی به آن کشور فرستاده می شود و پس از پالایش در همان‌جا یا سایر کشورها به فروش می‌رسد. این موضوع مورد تاکید کمیسیون انرژی بوده و دولت آن را اجرایی کرده است. این اقدام کار بسیار بزرگی است اما متاسفانه ابعاد آن به مردم اعلام نشد وگرنه مردم به آن افتخار می‌کردند.
وی ادامه داد: پالایشگاه‌داری فراسرزمینی در ونزوئلا از جمله اقداماتی است که همه از آن خوشحال هستیم و ما از اینگونه اقدامات که قرارداد بلندمدت با سایر کشورها را به دنبال داشته باشد، استقبال و حمایت می‌کنیم.
عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی اظهار داشت: باید تلاش کنیم نفت را ارزان تولید کنیم و هزینه ساختاری آن را کاهش دهیم. آن‌ها نفت را تحریم کرده‌اند اما کالاهای پتروشیمیایی را که از نفت تولید می‌شود، نتوانستند تحریم کنند. ما امروز در فروش بنزین، گازوئیل و فرآورده های نفتی مشکل نداریم و برای آن متقاضی بسیار است. لذا استفاده از شرکت‌های دانش بنیان و ساختاری که بتواند نفت را به فرآورده تبدیل کند، جز برنامه‌های وزارت نفت است.
این نماینده مجلس در مورد حمایت از شرکت‌های دانش بنیان نیز گفت: یکی از افتخارات مجلس شورای اسلامی در این دوره این است که قانونی به منظور حمایت از تولیدات دانش بنیان با عنوان قانون «جهش تولید دانش بنیان» مصوب و ذیل آن برای همه دستگاه‌ها وظایفی مشخص کرده است.
بیگی‌نژاد ادامه داد: هنگامی که کالایی برای بار اول در کشور ساخته می شود، شرکت‌ها به آن اطمینان ندارند و بر این باور هستند که آن کالا امتحانش را پس نداده یا ممکن است بیمه قبول‌شان نکند و تولیدکننده مجبور به صرف هزینه‌ای گزاف خواهد شد.
وی افزود: در چنین شرایطی وقتی حاکمیت و وزارت نفت از این شرکت ها حمایت کنند و در جریان این قضیه باشند در مواجهه با این استدلال‌ها خودشان طرف حساب می‌شوند و می‌گویند اگر مشکلی به وجود آمد، من خریدار می‌شوم و کمک می‌کنم و اگر شرکت‌ها خریدار کالای تولیدی شما نبودند، راضی‌شان می‌کنیم اما در مقابل تولیدات شما نیز باید از کیفیت لازم برخوردار باشد.