وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۵۷ تاکنون که یکی از اصلی ترین وقایع تاریخی و سیاسی کشورمان در طول تاریخ بوده است همواره با نظریات و تحلیل‌های گوناگونی روبه رو بود است و تحلیلگران از جنبه‌های مختلف سیاسی، دینی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به آن می‌پردازند، در این ارتباط خبرنگار ایرنا در اصفهان با محسن نصری ، تحلیلگر سیاسی و عضو فعلی هیات علمی و استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان با محوریت دلایل انقلاب، سابقه مبارزات مردم، تشریح وضعیت اجتماعی و اقتصادی آن سال‌ها و خاطره ای در این باره گفت و گویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
به نظر جنابعالی وقوع انقلاب اسلامی در آن زمان چه دلایلی داشت؟
ریشه و دلایل انقلاب اسلامی ایران را باید مانند یک منظومه در نظر گرفت که در آن ریشه اسلامی، ریشه تاریخی و ریشه اجتماعی وجود دارد و این موارد نه تنها بطور مستقل قابل تجزیه و تحلیل است بلکه به صورت کلی نیز بر انقلاب تاثیر گذاشته است، به دلیل اینکه مردم ایران قرن‌ها مسلمان بودند بنابراین مباحث اسلامی را بیش از هر چیز مد نظر قرار اقدامات خود دادند، همانطور که اسلام سلطه کافر بر مسلمان را جایز نمی‌داند ایرانیان آن زمان نیز بر همین اساس انقلاب را حمایت کرده و پیش بردند، سلطه آمریکایی‌ها و پادشاه فاسد پهلوی بر کشور از دلایل اصلی وقوع انقلاب به شمار می‌رود.
آنان سلطه بیگانه را غیرقابل قبول می‌دانستند، به دیدگاه مردم آن زمان حاکمیت و نظام سیاسی حاکم بر کشور که مبتنی بر فساد غرب بود نمی‌توانست شاکله یک جامعه اسلامی را داشته باشد، لذا از نظر مردم ادامه جریان و زمامداری با این شکل و شیوه غیرقابل قبول بود.
انقلاب ایران مختص سال ۵۷ بوده است یا سابقه مبارزه با نظام‌های حاکم پیش از آن نیز وجود داشت؟
ایرانیان فقط و تنها در سال ۵۷ به منظور سرنگونی نظام سیاسی حاکم قیام نکردند، بلکه این انقلاب ریشه‌ای تاریخی از دوره قاجار و سال‌های متمادی پس از آن داشت، به این معنا که مبارزه با استبداد از دهه‌های قبل آغاز شده بود، برای مثال نهضت تنباکو و مبارزه با مشروطه انگلیسی از دیگر اقدامات عملی مردم بود که ریشه تاریخی دارد و سابقه مبارزات مردم علیه نظام فاسد و استبداد را نشان می‌دهد.
مبارزه با استبداد داخلی از سوی مردم ایران دست کم ۱۵۰ سال قدمت داشته است، مردم با استعمار انگلیس و آمریکا در دوران قاجار و پهلوی مبارزه می‌کردند تا بتوانند استقلال و آزادی کشور را به دست بیاورند، زنجیره‌ای از نهضت و قیام‌ها در طول سال‌های مختلف در نهایت به انقلاب سال ۵۷ منجر شد، بنابراین باید آن را با پشتوانه و پیشینه تاریخی و دربرگیرنده شماری از قیام‌ها و نهضت‌های مبارزان ایرانی علیه نظام استبدادی داخلی و خارجی در نظر گرفت.
وضعیت اقتصادی و اجتماعی پیش از انقلاب چگونه بود و مردم در چه شرایطی زندگی می‌کردند؟
ریشه سوم وقوع انقلاب اسلامی ایران اعتراض و نارضایتی مردم از ساختارهای مختلف اجتماعی اقتصادی فرهنگی امنیتی علمی سیاسی منحط حاکم بر کشور بود، مقوله‌های مورد فوق دلیل محکمی برای قیام علیه حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی ایران را تشکیل داد، در آن روزها کشور حدود ۳۵ میلیون نفر جمعیت داشت که ۵۵ درصد از این آنان در روستاها زندگی می‌کردند، اما نه تنها از هیچ یک امکانات رفاهی مانند راه، جاده، بهداشت، درمان، آب، برق، گاز، مدرسه و آموزش برخوردار نبودند بلکه خان و مستشارش نیز بر سر مردم احاطه کامل داشتند.
مقایسه آن زمان با دوران پس از انقلاب حاکیست که حکومت آن زمان جنگ هشت ساله را پشت سر نگذاشته و تحریم اقتصادی نشده بود و سفارت انگلیس و آمریکا نیز در تهران برپا بودند، آن دوران روزی ۶ میلیون بشکه نفت نیز از کشور صادر و فروخته می‌شد، اما همین امکانات رفاهی ابتدایی مورد اشاره برای اکثریت مردم وجود نداشت، محمدرضا شاه پهلوی ۲۱ دی سال ۱۳۵۶ ، یک و سال و اندی پیش از پیروزی انقلاب با روزنامه کیهان مصاحبه کرد و گفت که ما هم اکنون آنقدر درآمد داریم که قدرت جذب و استفاده آن را نداریم اما در عین حال در بسیاری از موارد مانند تولید سیمان و آجر با کمبود مواجهیم. با تحلیل محتوای مصاحبه مذکور به این نکته پی می‌بریم که برغم درآمد سرشار و زیاد کشور در آن چپاول کشورهای خارجی مانند آمریکا و انگلیس سبب بروز مشکلات متعدد شده بود، به دیگر سخن غارت داخلی و خارجی کشور سبب شده که کشور به این حد از درماندگی برسد. پادشاه ایران در زمان خروج از ایران ۵۳ کاخ داشت پس نتیجه می‌گیریم که درآمد هنگفت آن زمان در خدمت مردم نبود بلکه در راستای رفاه خاندان پهلوی و غارت بیگانگان خرج می‌شد.
این روزها بسیار گفته می‌شود که پیش از انقلاب اجناس و کالاهای مختلف ارزان بود و شهروندان با گرانی مواجه نبودند، در این ارتباط نظرتان را بفرمایید؟
در اصل چیزی هم در بازار وجود نداشت که بخواهد ارزان باشد، به این معنا که با کمبود شدید اقلام مختلف روبه رو بودیم و تنوعی در محصولات به چشم نمی‌خورد، همچنین حداقل حقوق یک کارگر در آن زمان ۶۳۰ تومان، قیمت دلار دولتی هفت و دلار بازار آزاد ۹ تومان بود، با تقسیم این اعداد به این نکته می‌رسیم که در آن زمان ۹۰ دلار به هر یک از کارگران پرداخت می‌شد اما با احتساب حقوق واریزی و دلار آزاد کنونی برای هر نفر بالغ بر ۱۴۰ دلار حقوق در نظر گرفته می‌شود و این در حالی است که فروش و صادرات نفت در حال حاضر یک میلیون بشکه است. پیش از انقلاب طرح‌ها و پروژه‌های عمرانی، سازندگی، ساختاری و زیربنایی در کشور حداقل بود اما پس از انقلاب این پروژه‌ها به طور فزاینده‌ای بیشتر شد و کل کشور را نیز در بر گرفت، بطور کلی پس از انقلاب قدم بزرگی در راستای سازندگی کشور برداشته شد و این جهش در مباحث مختلف عمرانی به وضوح مشاهده می‌شود، اگرچه هنوز خیلی عقبیم و کارهای بزرگی متعددی را در پیش رو داریم.
لطفا درباره روزهای انقلاب اگر خاطره‌ای دارید، نقل کنید
سال ۵۷ حدود ۱۰ سال سن داشتم و در کلاس پنجم ابتدایی مشغول به تحصیل بودم، با وجود سن کم با دیگر همکلاسی‌ها و دوستان در راهپیمایی‌ها شرکت می‌کردیم، آن زمان در خیابان فروغی اصفهان زندگی ساکن بودیم و ماموران ارتش در محله به دنبال ما آمدند و به سمت ما تیراندازی کردند، یعنی حتی تحمل اینکه تعدادی دانش آموز کم سن و سال بخواهند راهپیمایی کرده و شعار بدهند هم نداشتند. ۲۶ دی ۱۳۵۷ زمان فرار شاه از ایران روزنامه اطلاعات تیتر «شاه رفت» را در صفحه اول خود بکار برد، من نیز بین کلمات شاه و رفت کلمه «در» را اضافه کردم و تیتر روزنامه‌ها را به صورت دستی به «شاه در رفت» تغییر شکل دادیم و و در دیوارهای مسجد محله و محله‌های اطراف نصب کردیم و این اقدام ما در شماری از محله‌های خیابان فروغی اصفهان تسری یافت.
خواهشمندست جمع بندی نهایی خود را بیان کنید.
نوجوانان در حد واندازه خودشان در عرصه انقلاب پیشتازی می‌کردند و زمینه ساز وقوع انقلاب نیز بودند بر پایه همین پیشتازی، پس از انقلاب ۳۶ هزار شهید دانش آموز تقدیم انقلاب و کشور شد و همواره نسل نوجوان و جوان اقدامات محوری را در دست گرفت تا جایی که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب به تعداد ۴۱ بار واژه جوان را به کار بردند به این معنا که در ادامه مسیر و برای حل مشکلات کشور باید نسل جوان بطور گسترده در میدان عمل قرار گیرد.