به گزارش ایرنا در روند شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، مساجد یکی از عمده‌ترین محل‌های تجمع و اعتراض مردم و شکل گیری تظاهرات علیه رژیم شاه بود. در واقع تجمع جمعیت که عامل مهمی در شکل گیری توده هاست و نقش بسزایی در شکل گیری تظاهرات و اعتراضات مردمی علیه رژیم شاه داشت از مساجد ریشه می‌گرفت.
مساجد عمده‌ترین ابزار روحانیت برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه بودند که از این طریق ایدئولوژی انقلاب و پیام روحانیت به گوش مردم می رسید. همچنین عامل اصلی بسیج تجار و بازاریان، مساجد بودند که به دلیل پیوند تاریخی مسجد و بازار در قیام‌ها و اعتراضات مردمی، مسجد مرکز تشکل و سازماندهی بازاریان بود.
مسجد از آغاز نه تنها محل نیایش و عبادت، ذکر، وعظ و خطابه و تجمع مومنان در ساعات خاص بوده، بلکه محل ابلاغ احکام و دستورها و آموزه‌های دینی، جایگاه قضاوت و دادرسی، ستاد تبلیغات و مرکزی برای رفع مشکلات مردم نیز بوده است.
در دوران انقلاب اسلامی ایران نیز پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگ‌ترین، فعال‌ترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری توده‌ها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشته‌اند و رژیم‌های استعماری جهان نیز از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی می‌ترسند و این واضح است که همانگونه که مسجد از آغاز به عنوان خانه خدا و محبوبترین مکان‌ها به عنوان نخستین کانون عبادی مطرح بوده و همانطور که نخستین جایگاه دانش و مرکز تعلیم و تعلم قرآن و بحث و بررسی مسائل دینی بوده به همان نسبت به عنوان نخستین نهاد سیاسی در جامعه اسلامی، از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار بوده است.
با این مقدمه کوتاه و مختصر نگاهی انداختیم به نقش پر رنگ مساجد در شکل گیری بیداری مردم و منتهی شدن به انقلاب و این نقش از همان دوران پیامبر گرامی اسلام به مساجد لحاظ شد و تا امروز که در دنیای تکنولوژی و پیشرفت سیر می‌کنیم این نقش‌ها علاوه بر ثبات، بیشتر و جامع تر نیز شده است.
نقش مسجد در انقلاب اسلامی به قدری گسترده بود که رژیم ستم شاهی پهلوی، درب برخی از مساجد را بست. البته حکومت نتوانست مانع کارآیی مساجد شود و مسجد به پایگاه انقلاب، مرکز نشر آموزه های اسلامی و محل وحدت نیروهای انقلابی تبدیل شد
مسجد حکیم کانون فعالیت‌های انقلاب در سیستان
با توجه به موقعیت مسجد حکیم در مرکزیت شهر زابل، این مسجد که تحتِ‌نظر و اداره آیت الله سید محمدتقی حسینی قرار داشت، پایگاه اصلی انقلابیون بود و فعالیت‌های این مسجد از همان ابتدای سال ۱۳۵۷ تشدید شد.
در گزارش ساواک بر مراقبت از اماکن مذهبی و مشکوک در زابل تأکید شده. در این گزارش آمده است که: «ضمن مراقبت‌های معموله از اماکن مذهبی مشکوک که احتمال تشکیل جلسات و مجالس ختم در محل‌های فوق‌الذکر بویژه مسجد مهدیه حکیم به سرپرستی و پیش‌نمازی سید محمدتقی حسینی طباطبایی و نیز منزل نامبرده و همچنین منزل حاج محمد عارفی محل تشکیل جلسات قرائت و تفسیر قرآن که همه‌روزه بعد از نماز مغرب، اجتماعی حداقل حدود ۱۰ نفر و حداکثر حدود ۳۰ نفر به‌منظور قرائت تحت تعلیم حاج سید محمدتقی حسینی طباطبایی یا برادرش سید صادق تشکیل می‌گردد، متصور بوده است.» (انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ۱۳۷۶، جلد۴: ۱۵۵).
مسجد حکیم زابل قبل از انقلاب به مکان فعالیت‌های ضدرژیم پهلوی برای تبیین و تنویر افکار و اندیشه‌های انقلاب اسلامی تبدیل شد و حضور شاگردان و طرفداران امام در این مسجد نشان‌دهند همبستگی میان نهضت امام خمینی و حرکت‌های انقلابی بخشی از مردم سیستان بود
مردم سیستان که دارای سابقه تاریخی در ولایتمداری و اطاعت‌پذیری از ائمه اطهار (ع) و مراجع تقلید دینی دارند از همان آغاز انقلاب اسلامی حرکت‌های انقلابی خود را با هدایت و رهبری شهید آیت الله سید محمدتقی حسینی طباطبایی به منظور مبارزه با حکومت ظالم شاهنشاهی با محوریت مسجد حکیم شروع کردند و نقش مؤثری در روند پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در این استان داشتند.
وضعیت فرهنگی، اجتماعی و دینی مردم سیستان در آن زمان به گونه‌ای بود که امکان تبعید روحانیون مخالف را فراهم می‌کرد؛ به‌رغم توصیه‌های امنیتی ساواک مبنی بر خودداری سید محمدتقی از تماس با افراد تبعیدی، وی تبعیدیان را در خانه خود پناه می‌داد و چنانچه کسانی قصد خروج از کشور را داشتند، آنان را یاری می‌کرد.
مردم سیستان همواره به‌دنبال مبارزه با ظالمان و حکومت‌های استکباری و خواستار عدالت اجتماعی برپایه مکتب اسلام بوده‌اند، بنابراین با فراهم شدن شرایط و با پیروی از حضرت امام خمینی (ره) نقش خود را در پیروزی انقلاب اسلامی به‌خوبی ایفا کردند.
نقش روحانیت سیستان در شکل‌گیری انقلاب اسلامی بسیار مهم و قابل توجه بود، با توجه به علاقه مردم به این قشر روحانیت سیستان در طول تاریخ رهبری مردم این خطه را در مقابل حاکمان ظالم برعهده داشته‌اند.
مسجد حکیم، پایگاه مبارزان انقلابی
یکی از مبارزان انقلابی منطقه سیستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: با توجه به موقعیت مسجد حکیم در مرکزیت شهر زابل، این مسجد تحتِ‌نظر و اداره آیت الله سید محمدتقی حسینی قرار داشت،این شهید والامقام به عنوان روحانی برجسته سیستانی نقش مؤثری در روشنگری مردم در روند پیروزی انقلاب اسلامی و هدایت و رهبری مردم این منطقه داشته است.
دادخدا خدایار گفت: مسجد حکیم زابل قبل از انقلاب به مکان فعالیت‌های ضدرژیم برای تبیین و تنویر افکار و اندیشه‌های انقلاب اسلامی تبدیل شد و پایگاه اصلی انقلابیون از همان ابتدای سال ۱۳۵۷ شد.
وی یکی دیگر از مساجد مهم منطقه سیستان را که نقش مهمی در هدایت مبارزان انقلابی سیستان بر عهده داشت را مسجد مرحوم شریفی بیان کرد و افزود: آیت الله بختیاری امام جماعت این مسجد سیر جریان انقلاب را توضیح و مردم را در جریان مبارزات امام خمینی(ره) و سایر مبارزان انقلاب قرار می‌داد.
این مبارز انقلابی به سفر سال ۵۶ خود به زاهدان و حضور در مسجد جامع این شهر اشاره کرد و افزود: آیت الله کفعمی امام جماعت و سخنران این مسجد بود که علیه رژیم در مرکز سیستان و بلوچستان سخنرانی می‌کرد و با سخنان ایشان دیدگاه ما نسبت به ماهیت رژیم پهلوی باز می‌شد.
وی ادامه داد: آیت الله کفعمی نقش بسیار مهمی در هدایت و شکل گیری راهپیمایی های ضد رژیم پهلوی در زاهدان داشت.
آیت الله کفعمی امام جماعت و سخنران این مسجد بود که علیه رژیم در مرکز سیستان و بلوچستان سخنرانی می‌کرد و با سخنان ایشان دیدگاه ما نسبت به ماهیت رژیم پهلوی باز می‌شد
نقش معلمان و دانش آموزان سیستانی در روند انقلاب اسلامی
وی بیان کرد: با شروع حرکت‌های اقشار مختلف مردم در سیستان، معلمان و دانش‌آموزان شهر زابل و روستاهای منطقه نیز با تعطیلی مدارس به صفوف مردم پیوستند.
خدایار گفت: اواسط مهر ماه بود که مجموعه دانش آموزان دبیرستان پهلوی سابق که به نام شهیدی نامگذاری شد به همراه دانش آموزان دبیرستان فردوسی به دانشسرا آمدند و با شعار «برادر دانشجو چرا گوشه نشستی» عکس‌های شاه را از دیوارها پاره کردند و به سمت خیابان مجاور دانشرا حرکت کردند که اولین راهپیمایی منطقه سیستان از اینجا شکل گرفت.
وی ادامه داد: با حضور این جوانان و نوجوانان به خیابان عده‌ای از مردم به آنها ملحق شدند و با شعار «برای حفظ قرآن مردم به ما ملحق شوید» از مردم می‌خواستند تا به آنان ملحق شوند.
این مبارز انقلابی منطقه سیستان در بخشی از صحبت هایش بیان کرد: تا اوایل مهر ۵۷ که مدارس باز شد در دانشسرای تربیت معلم، تعدادی استاد و معلم انقلابی داشتیم که علی اصغر کیخایی و مرحوم علی بیکی از جمله این اساتید بودند که در کلاس درس نکاتی را در مورد انقلاب و مبارزاتی که علیه رژیم پهلوی در کشور رخ داده بود را برای ما بازگو می‌کردند.
وی تصریح کرد: دانشجویان سیستانی که در سایر شهرها و دانشگاه‌های کشور مشغول تحصیل بودند، با تعطیل شدن دانشگاه‌ها به زابل و روستاهای سیستان بازگشتند و تجارب سایر شهرها و اخبار دانشگاه‌ها را برای مردم منطقه بازگو می‌کردند و این قشر تحصیل‌کرده دانشگاهی نقش بسیار زیادی در روشنگری مردم داشتند دکتر طباطبایی از جمله این دانشجویان بود.
حمایت اهل سنت سیستان از انقلاب اسلامی
خدایار افزود: در طول تاریخ مردم شیعه و سنی در کنار هم در سیستان زندگی کرده‌اند، علمای شیعه و سنی نیز با همدیگر ارتباط داشتند و یکی از علمای اهل سنت که در هدایت پیروانش در روند انقلاب اسلامی تأثیر فراوان داشته، مولوی گل‌محمد حسن‌زهی بوده است.
وی ادامه داد: مولوی گل‌محمد حسن‌زهی و آیت الله سید محمدتقی حسینی از روحانیون سیستانی مخالف با رژیم سابق بودند. حتی مولوی حسن زهی به شهر زابل می‌رفت عکس شاه را اگر در مغازه‌ای می‌دید با عصایش می‌کند.
این مبارز انقلابی گفت: یکی از ویژگی‌های منطقه سیستان نزدیکی روستاها به یکدیگر و شهر زابل که مرکز منطقه سیستان بود؛ هست از همین جهت حوادث شهر در همان روز حادثه به روستاها منعکس می‌شد و مردم روستاها در جریان مسائل انقلاب قرار می‌گرفتند.
مولوی گل‌محمد حسن‌زهی از علمای اهل سنت و آیت الله سید محمدتقی حسینی از روحانیون شیعه سیستانی مخالف با رژیم سابق بودند. حتی مولوی حسن زهی به شهر زابل می‌رفت عکس شاه را اگر در مغازه‌ای می‌دید با عصایش می‌کندخدایار که یکی از ساکنان روستاهای اطراف زابل است می‌گوید: روزانه جهت حضور در راهپیمایی‌ها از روستا تا شهر می‌آمدم و در کنار سایر شهروندان به راهپیمایی مشغول بودیم.
وی ادامه داد: فلکه حوض یکی از مراکز تجمعی زابل بود که شهید آیت الله حسینی در این محل حاضر می‌شد و در حالیکه قرآن در دست داشت بر اساس آیات قرآن بر لزوم مبارزه با ستمکاران برای راهپیماییان صحبت می‌کرد.
این مبارز انقلابی به یکی از خاطرات خود اشاره کرد و ادامه داد: یکی از روزهایی که راهپیمایی تمام شد در حالیکه با دوچرخه در حال رفتن به روستا بودم در مسیر یکی از ماموران ساواک که مرا شناخته بود، مرا از دوچرخه پیاد کرد و پرسید: «تو راهپیمایی شرکت کردی» گفتم خیر و در همین حین یک سیلی محکم بهم زد و گفت «چرا دروغ می گویی من خودم تو را دیدم» که با کمک مردم از دست این مامور ساواک فرار کردم. و از این طریق از دست این ساواکی نجات یافتم.
حمله طرفداران شاه به بازار زابل
وی گفت: در حالیکه مبارزات مردم سیستان علیه رژیم پهلوی به اوج خودش رسیده بود ساواک زابل اراذل و اوباش را ساماندهی می‌کند تا به مسجد حکیم که نقش مهمی در مبارزات انقلاب در شمال سیستان و بلوچستان را برعهده داشت حمله کنند.
خدایار بیان کرد: مردم با سلاح هایی که در دست داشتند که عمدتا تفنگ‌های قدیمی بود برای حفاظت از مسجد و انقلابیونی که در آن محل بودند در اطراف مسجد مستقر شدند که این ارازذل و اوباش با دیدن مردم از حمله به مسجد منصرف شدند.
وی ادامه داد: ارازل و اوباش بعد از ناکام ماندن از حمله به مسجد به بازار و غرفه‌های بازاریان حمله ور شدند زیرا بازاریان زابل نقش مهمی در مبارزات انقلاب داشتند.
این مبارز انقلابی گفت: مردم قرار شد به بازار بروند و با این افراد مبارزه کنند که با تدبیر درست شهید آیت الله حسینی این قائله ختم به خیر شد و گرنه مشخص نبود چه تعداد انسان در این روز کشته می‌شدند.
سرهنگ شاهرخ حر زمانه
وی در ادامه گفت‌وگو به یکی از شخصیت‌های مهم آن زمان اشاره کرد و افزود: سرهنگ شاهرخ در سال ۵۷ رییس شهربانی شهر زابل بود فردی که دل در گرو انقلاب داشت و به هیچ پاسبانی اجازه نمی‌داد تا به مردم آسیب وارد کند.
خدایار ادامه داد: سرهنگ شاهرخ همواره به مبارزان انقلابی می‌گفت« مردم حق دارند شعار دهند اما خرابکاری نکنند» و مردم واقعا به صورت مسالمت آمیز شعارهای خودشان را می‌دادند.
وی بیان کرد: در همین حین که سرهنگ شاهرغ داشت با تظاهرکنندگان صحبت می کرد یکی از معترضان پیش آمد و شکایت یکی از پاسبان‌ها را به علت ضرب و جرح خودش کرد که خود سرهنگ شاهرخ در محل حاضر شد و ضمن تنبیه پاسبان درجه‌های او را کند و وی را توبیخ کرد.
این مبارز انقلابی تصریح کرد: سرهنگ شاهرخ از هر طریقی که می‌توانست به مبارزان انقلابی سیستانی کمک می‌کرد و این مساله به گوش مسوولان رده بالای امنیتی رسید و وی را از سمتی که داشت عزل و حتی برخی‌ها می‌گفتند او را تبعید کردند.
استقبال از امام خمینی (ره)
وی بیان کرد: وقتی مردم سیستان متوجه شدند که امام خمینی قرار است ۱۲ بهمن از تبعید وارد ایران شوند بسیار شادمان شدند و تدارک رفتن به تهران برای استقبال از امام را برنامه‌ریزی کردند.
خدایار گفت: چندین دستگاه اتوبوس از شهرستان زابل برای استقبال از امام در نظر گرفته شده بود که به تهران عازم شود من با وجود اینکه برای رفتن به استقبال ثبت نام کرده بودم اما به دلیل تکمیل ظرفیت از این لحظه تاریخی محروم شدم.
وی ادامه داد: از اینکه نتوانستم به استقبال امام خمینی(ره) به همراه سایر سیستانیها به تهران بروم بسیار غمگین بودم و در فکر این بودم که لحظه ورود حضرت امام به کشور را ببینم.
تلویزیون تنها بخشی از ورود حضرت امام خمینی(ره) به کشور را به نمایش گذاشت و پس از مدت کوتاهی پخش ورود امام به صورت سراسری قطع شد و از این طریق مردم از آمدن امام به کشور باخبر شدنداین مبارز انقلابی افزود: یکی از اقوام ما یک تلویزیون بسیار کوچکی داشت که در برخی از مواقع از طریق باطری موتور سیکلت خودش آن را روشن می‌کرد برای همین در روز ۱۲ بهمن به منزل آنها رفتم و اصرار کردم که تلویزیون خودش را برای ما روشن کند.
وی تصریح کرد: این قوم ما تلویزیون را از طریق باطری موتور سیکلت خودش روشن کرد تا ما بتوانیم لحظه ورود امام خمینی(ره) به کشور را ببینیم.
خدایار ادامه داد: تلویزیون تنها بخشی از ورود حضرت امام خمینی(ره) به کشور را به نمایش گذاشت و پس از مدت کوتاهی پخش ورود امام به صورت سراسری قطع شد و از این طریق ما از آمدن امام به کشور باخبر شدیم.
شبی خاطره انگیز
وی از حال و هوای خودش در شب پیروزی انقلاب اسلامی گفت: شب ۲۲ بهمن در زابل باران می‌بارید همه در منزل یکی از اقوام که یک رادیویی داشت جمع شده بودیم و در روزهایی که رادیو به دست نیروهای انقلابی افتاده بود و در حالیکه رادیو اعلام می‌کرد، مردم در صحنه باشید آخرای عمر رژیم هست، اشک شوق می‌ریختیم و تا صبح گوش به رادیو بودیم.
این مبارز انقلابی تصریح کرد: مردم منطقه سیستان از پیر و جوان، زن و مرد در روز ۲۲ بهمن در مسجد حکیم و شریفی زابل جمع شدند و با پخش شیرینی و شکلات به شادمانی از پیروزی انقلاب اسلامی پرداختند.
محروم از حداقلی‌ترین امکانات
خدایار به وضعیت جامعه در قبل از پیروزی انقلاب اشاره کرد و افزود: قبل از پیروزی انقلاب، هیچ‌گونه جاده دسترسی، آب، برق و خانه بهداشت در منطقه سیستان نبود و حتی بسیاری از خیابان‌های شهر زابل آسفالت نداشت.
وی ادامه داد: برخی از مناطق شهر زابل در دوران رژیم پهلوی برق داشت که آنهم تنها چند ساعت از یک شبانه روز برق وصل می‌شد.
این مبارز انقلابی با بیان اینکه در دوران رژیم پهلوی هیچ روستای برقدار و آسفالته در منطقه سیستان نداشتیم افزود: مردم روستا هر نوبت یک شیشه تقریبا نیم لیتری و حتی کمتر از این با مراجعه به مغازه آنهم نسیه نفت تهیه می‌کردند تا شب بتوانند حداقل برای چند ساعت از نور برخوردار شوند.
وی تاکید کرد: تمام توان مردم منطقه سیستان تهیه نان خشک بود که برخی از افراد نیز گاهی توان تهیه همین نان را هم نداشتند و شب گرسنه می‌خوابیدند.
خدایار اظهارداشت: مسیر زابل به زاهدان که الان در کمتر از ۲ ساعت زمان می‌برد در دوران قبل از انقلاب حداقل یک شبانه روز طول می‌کشید تا فردی خودش را به زاهدان برساند؛ اصلا جاده‌ای نبود.
سیستان در دوران رژیم پهلوی فاقد حتی یک پزشک ایرانی بود و تنها پزشکان هندی، پاکستانی و بنگلادشی در تنها بیمارستان زابل کار مداوای مردم را برعهده داشتندوی بیان کرد: هیچ امکانات بهداشتی و درمانی در روستاهای سیستان وجود نداشت که مردم بتوانند برای درمان خودشان به این مراکز مراجعه کنند و تنها یک بیمارستان کمتر از ۱۰ تختخوابی در شهر زابل بود.
این مبارز انقلابی ادامه داد: تنها پزشکان هندی، پاکستانی و بنگلادشی در بیمارستان زابل بودند و ما حتی یک پزشک ایرانی در منطقه سیستان نداشتیم.
وی اظهارداشت: خدمات نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران اصلا قابل مقایسه با آن زمان نیست.
خدایار افزود: به برکت انقلاب اسلامی هم‌اینک تمام منطقه سیستان برقدار، جاده‌های شهری و روستایی آسفالته، تمام روستاها دارای خانه بهداشت، احداث چندین بیمارستان مجهز در سیستان، برخورداری مردم از آب آشامیدنی سالم و پایدار و گسیل امکانات به روستاها را شاهد هستیم.
وی تاکید کرد: در طول ۴۴ سال از پیروزی انقلاب امکاناتی در منطقه سیستان و سایر شهرهای سیستان و بلوچستان وجود دارد که در زمان رژیم پهلوی یک دهم آنهم وجود نداشت.
این مبارز انقلابی تصریح کرد: مردم سیستان و بلوچستان در قبل از پیروزی انقلاب حتی حداقلی ترین امکانات را در اختیار نداشتند اما پس از پیروزی انقلاب امکانات بسیار زیادی به این استان گسیل شده که قابل مقایسه با آن دوران نیست.
وی بیان کرد: البته هم‌اینک مشکلاتی سیستان و بلوچستان دارد که آنهم ریشه در عقب ماندگی‌های تاریخی این استان از دوران رژیم ستم‌شاهی دارد که به فضل الهی این مشکلات نیز برطرف خواهد شد.