موسسه گمان زیر نظر «عمار ملکی»، نظرسنجی را درباره «نگرش ایرانیان به اعتراضات سراسری ۱۴۰۱» در آذر و دی ماه امسال انجام داده که در بهمن ماه نتایج و گزارش آن در وبسایت این موسسه و اکانت‌های آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. گمان در بیوگرافی خود در وبسایت رسمی‌اش خود را در حالی مستقل معرفی کرده که مدیر این موسسه به استناد محتواهای نوشتاری و گفتاری که از وی منتشر شده یکی از مخالفان جدی نظام جمهوری اسلامی است. این سوگیری اولیه صاحبان موسسه در حالی که در گزارش‌ها و اطلاعات اولیه نظرسنجی صحبت از استقلال سیاسی و اقتصادی برگزارکنندگان آن شده، نخستین تناقض مربوط به این گزارش است که آن را مانند برخی نظرسنجی‌های سوگیرانه، مورد شک و تردید قرار می‌دهد.
از بحث سوگیری اولیه و سیاسی بودن برگزارکنندگان این نظرسنجی که بگذریم، بحث علمی بودن این نظرسنجی به میان می‌آید موضوع مهمی که فارغ از رویکرد سیاسی موسسه گمان می‌بایست به طور دقیق مورد کنکاش قرار گیرد. در وهله نخست و یکی از مهم‌ترین بخش‌های انواع نظرسنجی‌ها اعم از میدانی، تلفنی و آنلاین بخش نمونه‌گیری آن است. نمونه آماری متنوع با نمونه آماری برگزیده شده تاثیر اصلی را در تحلیل و یافته‌های پژوهش خواهد گذاشت از این رو همه موسسات نظرسنجی معتبر در نخستین ادعا و تلاش خود بر این نکته تاکید دارند که سعی کردند نمونه آماری خود را از طیف‌های فکری، صنفی و سنی مختلف انتخاب کنند تا علاوه بر شائبه جانبدارانه بودن یا نبودن گزارش خروجی، اعتبار یافته‌های خود را نیز تضمین کنند.
موسسه گمان نیز در گزارش اخیر نظرسنجی خود که از طریق آنلاین و برگرفتن ۲۰۰ هزار نمونه در بازه زمانی ده روزه ۳۰ آذر تا ۱۰ دی منتشر کرده است ادعای متنوع بودن و عمومیت نمونه آماری خود را مطرح کرده است. در توضیح بیشتر این نمونه آمده است که بیشترین سهم نمونه‌ها از طریق شبکه‌های اجتماعی بدست آمده که در گراف زیر سهم دقیق هر یک از منابع جمع‌آوری داده به استناد گزارش گمان ارائه شده است:
۵۰.۱ درصد اینستاگرام، ۲۱.۲ درصد تلگرام، ۱۲.۲ درصد واتس آپ و ۸.۲ درصد توئیتر نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد داده‌های این پرسشنامه از طریق پیام رسان‌های نامبرده تامین شده است. یکی از منابع اصلی و مهم در این پیام‌رسان‌ها اکانت‌های رسمی موسسه گمان، حساب‌های توئیتری و اینستاگرامی عمار ملکی و همچنین پستی است که تلویزیون ایران اینترنشنال و صدای آرمیکا در ۳۰ آذر در پیام‌رسان‌های تلگرام، اینستاگرام و توئیتر خود منتشر کرده‌اند.
گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور بررسی دقیق‌تر نمونه آماری گزارش موسسه گمان به آنالیز کمی و کیفی سه اکانت اینستاگرام، توئیتر و تلگرام گمان به عنوان یکی از منابع اصلی دریافت اطلاعات پرسشنامه پرداخته است. هدف از تجزیه تحلیل اکانت‌های نامبرده به عنوان یکی از منابع مهم ارتباطی با کاربران پرسشنامه این است که مشخص شود در وهله نخست چه تعداد یا چه میزان از شرکت‌کنندگان این نظرسنجی از پلتفرم‌های اجتماعی تلگرام، توئیتر و اینستاگرام گمان استفاده کردند و ظرفیت این پیام‌رسان‌ها در بازنشر اطلاعات و تشویق کاربران برای شرکت چقدر بوده و در وهله دوم طیف بندی سیاسی و فکری دنبال‌کنندگان این شبکه‌های مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است تا مشخص شود ادعای همه‌گیری نمونه‌ها و عمومیت شرکت‌کنندگان از طیف‌ها، سنین و صنوف مختلف صحت دارد یا خبر؟
یافته‌های گزارش داده‌کاوی ایرنا بر اساس داده‌ها و گراف‌های سامانه معتبر شبکه‌های اجتماعی داخلی استخراج و کلیه مدارک و داده‌های بدست آمده قابل انتشار و دسترسی خواهد بود.
اینستاگرام ایران اینترنشنال و صدای آمریکا به عنوان دو منبع پربازدید منتشرکننده این پرسشنامه نیز در گزارش‌های آتی مورد توجه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
۱. توئیتر
حساب توئیتری موسسه گمان ۱۲ هزار دنبال‌کننده دارد که در مقایسه با ۲۰۰ هزار شرکت‌کننده پیمایش آنلاین، میزان بسیار کمتری است و نشان می‌دهد توئیتر فارسی منبع اصلی جمع‌آوری داده‌های آنلاین این موسسه نبوده است. حجم ۸ درصدی داده‌های این نظرسنجی نیز این فرضیه را تایید می‌کند.
بررسی حساب توئیتری گمان در بازه ۱۰ روزه این نظرنسجی نشان می‌دهد که دو توئیت فارسی و انگلیسی در این اکانت منتشر شده ۲ و ۶۸۴ لایک گرفتند. توئیت فارسی در برگیرنده اطلاعات و لینک شرکت در نظرسنجی بوده است که همانطور که گفته شد ۶۸۸ لایک، ۸۸ هزار بازدید و ۳۴۰ بار ریتوئیت شده است که این اعداد به خوبی نشان از بی توجهی چشمگیر به این اکانت توئیتری در مقایسه با صفحات پربازدید و پرلایک توئیتر دارد. نکته قابل توجه دیگر این است که تعداد اعضای فارسی زبان توئیتر به مراتب از اعضای فارسی زبان اینستاگرام کمتر و در حدود یک به هشت یا یک به ۱۰ است.
آنالیز حساب توئیتری گمان از نظر جذب دنبال کنندگان در مدت ۱۰ روزه برگزاری این پیمایش نشان می‌دهد که با افزایش ۲۵ درصدی تعداد اعضای این اکانت از ۹۳۰۸ به ۱۲۳۸۲ روبرو بودیم، به عبارتی دیگر در مدت ۱۰ روز ۲۵ درصد یا حدود ۳ هزار عضو جدید به دنبال‌کنندگان گمان اضافه شدند.
بررسی کلی حساب توئیتری گمان از نظر امتیاز جذب، رضایت، تعامل و فعالیت نیزنشان می‌دهد که بیشترین فاکتور این اکانت به اصالت مطالب و بازنشری نبودن آن مربوط می‌شود و حساب توئیتری گمان اکانت فعالی در توئیتری نیست و نتوانسته در زمینه تعامل با مخاطبان از نظر جذب لایک، فالور و گرفتن کامنت رضایتبخش عمل کند.
شبکه ارتباطات توئیتر موسسه گمان نشان می‌دهد که این اکانت در این بازه هیچ توئیتی را بازنشر نکرده و به طور عمده علاقه‌ای به بازنشر مطالب دیگر کاربران ندارد و معدود توئیت‌های بازنشری به صفحات کاربران مخالف نظام از قبیل شبکه ایران اینترنشنال، نازنین بنیادی مربوط بوده است.
در سوی مقابل، بازنشرکنندگان مطالب گمان که در گراف زیر و در سمت راست مشاهده می‌شود افراد نه چندان ناشناس، اکانت‌های فیک و ریات‌ها هستند و افراد سرشناس و باهویتی در بازنشرکنندگان عمده مطالب این اکانت مشاهده نمی‌شود.
تلگرام
کانال تلگرامی گمان ۹ هزار و ۸۷۵ دنبال‌کننده دارد و پست مربوط به نظرسنجی این کانال ۳۴ هزار بازدید گرفته که در مقایسه با ۲۰۰ هزار شرکت‌کننده این نظرسنجی میزان کمی به شمار می‌آید پس می‌توان نتیجه گرفت کانال تلگرامی گمان نیز منبع اصلی و پربازدیدی برای جذب مخاطب و متقاعد کردن آن برای شرکت در نظرسنجی نیست.
پست تلگرامی کانال گمان اکنون بسته شده است اما همچنانکه گفته شد، بازدید آن در حدود ۳۴ هزار نفر بوده است. باید به این نکته توجه کرد که در حدود ۴۰ روز از زمان نهایی این نظرسنجی گذشته و به طور قطع برخی از این بازدیدها به زمان بعد از آن مربوط بوده است و نمی‌توان کانال تلگرامی گمان را جزو کانال های پربازدید و تعامل برانگیز این پلتفرم به شمار آورد زیرا به طور دائم در حال فعالیت و ارتباط‌گیری با مخاطبان خود است.
در بازه زمانی ۱۰ روزه این نظرسنجی نیز تنها یک پست در این کانال منتشر شده که اسکرین آن در زیر ارائه شده است
.
بیشترین امتیاز کانال تلگرامی گمان به تولید مطالب تولیدی، جذب مخاطب و فعالیت اکانت مربوط بوده و در زمینه بازنشر، تعداد کل اعضا و تولیدمحتوای انبوه امتیاز بسیار پایینی به این کانال اختصاص یافته است که نشان از فعالیت نه چندان زیاد تلگرام گمان و قرارنگرفتن آن در میان کانال‌های پرمخاطب و پربازدید است.
تعداد اعضای کانال تلگرامی گمان از ۸۹۱۹ در ۳۰ آذر ماه به ۹۸۲۰ در ۱۰ دی مربوط می‌شود که نشان از افزایش ۹ درصدی بازدیدکنندگان آن که در حدود ۹۰۰ نفر بودند، دارد. ۹۰۰ عضو جدید در ۱۰ روز به اعضای این اکانت اضافه شدند با این وجود با فرض شرکت کردن همه ۹ هزار نفر دنبال‌کننده کانال تلگرامی گمان، فاصله زیادی تا ۲۰۰ هزار شرکت کننده این نظرسنجی وجود دارد.
بررسی شبکه ارتباطی کانال تلگرامی گمان نیز نشان می‌دهد این کانال، کانال دیگری را فوروارد نکرده حال آنکه فورواردکنندگان پست نظرسنجی این کانال نیز افراد سرشناسی نبودند. تنها «صیدی» به عنوان کارشناس خارجی شبکه من و تو به عنوان شناخته‌شده‌ترین فرد بازنشردهنده پست نظرسنجی گمان دیده می‌شود.
این شبکه ارتباطی ضعیف و ناشناس بیش از هرچیز به کم اثربودن کانال تلگرامی گمان در جذب شرکت‌کننده از یک سو و همچنین سوگیری بازنشرکنندگان آن از جمله صیدی اشاره دارد که شبکه ارتباطی مخالفان نظام و براندازان را شامل می‌شود.
اینستاگرام
طبق گزارش موسسه گمان، اینستاگرام با ۵۰ درصد اصلی‌ترین منبع این نظرسنجی بوده است. اکانت گمان، ایران اینترنشنال و صدای آمریکا به عنوان سه منبع اصلی بودند که لینک این نظرسنجی را منتشر کردند. در این گزارش و در ادامه بررسی اکانت‌های موسسه گمان، صفحه اینستاگرام این مرکز پژوهشی از نظر طیف فکری و ظرفیت جذب شرکت کننده مورد برسی قرار گرفته است:
صفحه اینستاگرام موسسه گمان ۱۱ هزار فالور دارد که تقریبا ۳۱ درصد آنها فعال و ۱.۶ درصد اینگیجمنت آنها تخمین زده شده است. متوسط تعداد پست روزانه این صفحه ۲.۴ پست است: این اعداد نشان می‌دهد که صفحه اینستاگرامی گمان نمیتوانسته به عنوان منبع اصلی جذب مخاطب ۲۰۰ هزارتایی نظرسنجی استفاده شود زیرا مجموع دنبال‌کنندگان این صفحه ۱۱ هزار و ۹۰۰ نفر است که یک سوم یعنی حدود ۴ هزار نفر آنها فعال بوده‌اند!
بررسی صفحه اینستاگرامی موسسه گمان از یک منبع آنالیز دیگر نیز نتایج نسبتا مشابه می‌دهد: متوسط لایک پست‌های این صفحه ۸۳۴ و تنها ۳۹ نفر به طور متوسط برای این پست‌ها کامنت می‌گذاشتند. اینگیجمنت گمان بر اساس این منبع نیز حدود ۷ درصد به دست آمده که همگی از فراگیرنبودن و تاثیرگذاری محدود این صفحه حکایت دارد.
جمع‌بندی
داده‌کاوی ایرنا از بررسی و آنالیز سه شبکه‌اجتماعی توئیتر، تلگرام و اینستاگرام متعلق به موسسه گمان نشان می‌دهد که این صفحات از نظر جذب فالور، تعامل با مخاطب و فعالیت برای تولیدمحتوا ظرفیت جذب شرکت‌کنندگان ۲۰۰ هزارتایی که تعداد شرکت‌کنندگان نظرسنجی گمان عنوان شده را نداشته‌اند و اینستاگرام این موسسه با ۱۱ هزار و ۹۰۰، توئیتر با ۱۲ هزار و ۳۰۰ و تلگرام با ۹ هزار و ۸۷۵ تنها قادر به جذب مخاطب چند هزارتایی خود هستند.
باید به این آمار اضافه کرد که حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد این دنبال‌کنندگان فعال هستند و در بهترین حالت این صفخات در مجموع نمی‌توانسته‌اند بیش از ۵۰ هزار فالور را مجاب به شرکت در نظرسنجی کنند. از این رو به نظر می‌رسد منبع اصلی جذب مخاطب ۲۰۰ هزارتایی و آنلاین این نظرسنجی صفخات اجتماعی دو شبکه ایران اینترنشنال و صدای آمریکا بوده است که به طور عمده طرفداران نظام عضویتی در این صفحات نداشته‌اند بنابراین عملا درصد مهمی از طرفداران نظام از این پیمایش حذف شدند و در اصل می‌توان نظرسنجی موسسه گمان برای بررسی نگرش مردم به اعتراضات را نظرسنجی شبکه ایران اینترنشنال برای بررسی مشروعیت نظام از جمع هم‌طیفی های خود دانست.