به گزارش ایرنا، ایران مقرون به‌صرفه‌ترین، کوتاه‌ترین و ایمن‌ترین مسیر برای دسترسی کشورهای آسیای مرکزی، افغانستان و غرب چین به آبهای آزاد در اقیانوس هند است.
شعله‌ور شدن جنگ اوکراین، ارتباطات تجاری روسیه با غرب اروپا را مختل کرده و این کشور پهناور مسیر ایران را برای تجارت با شریکان جدید و غیراروپایی خود برگزیده است، شرکایی که از خلیج فارس تا شبه قاره هند برای تبادل کالا به روسیه چشم به مسیرهای تجاری ایران دارند.
ترددهای تجاری یاد شده در شرق دریای خزر از طریق ترکمنستان و گذرگاه های مرزی زمینی، ریلی و دریایی با خراسان رضوی و گلستان به سمت آبهای آزاد در خلیج فارس و دریای عمان صورت می گیرد.
رونق پرفراز و نشیب تجارت جاده ای خراسان رضوی
خراسان رضوی دارای سه گذرگاه مرزی فعال شامل دوغارون با افغانستان و لطف آباد و سرخس با ترکمنستان است که هر سه سهم عمده ای از این تجارت را برعهده دارند.
پس از تعطیلی مرزهای ترکمنستان به علت شیوع ۲ ساله کرونا، پارسال این مرزها بازگشایی شد و در بخش ترانزیت ریلی نیز رکوردهای خوبی به ثبت رسید.
پارسال۳.۲ میلیون تن از مبادلات تجاری خارجی کشور شامل صادرات، واردات و ترانزیت به ارزش ۵.۶ میلیارد دلار از مرزهای جاده ای و ریلی شهرستان سرخس انجام شد و بر این اساس ۱.۷ میلیون تن از این اقلام ترانزیتی، ورودی و حدود ۷۰۰ هزار تن نیز ترانزیت خروجی است که بیشتر آن از طریق مرز ریلی سرخس و بقیه از مرزهای جاده ای مبادله شده است.
هرچند شرایط داخلی افغانستان موجب کاهش تجارت ایران با همسایه بحران زده شرقی شد اما روند رو به رشد تجارت از مرزهای شمالی استان در بخش ترانزیت همچنان در سال جاری تداوم یافت.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی در این باره گفت: تجارت و ترانزیت کالا از پایانه های مرزی سرخس و لطف آباد با ترکمنستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی در ۱۰ ماه سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پارسال ۴۷ درصد افزایش یافت.
جعفر شهامت افزود: در بازه زمانی یاد شده ۱.۹ میلیون تن بار با ۱۴۵ هزار دستگاه ناوگان تجاری در قالب صادرات، واردات، ترانزیت خروجی و ترانزیت ورودی از پایانه های مرزی یاد شده جابه جا شده است که از حیث تردد نیز افزایش ۳۹ درصدی را نشان می دهد.
وی بیان داشت: تردد در پایانه مرزی سرخس در ۱۰ ماهه امسال برابر با ۷۰ هزار و ۹۴۴ دستگاه با جابه جایی ۹۰۷ هزار تن کالا بود که ۳۸ درصد رشد یافته و مجموع تردد در پایانه مرزی لطف آباد در مدت یاد شده ۷۴ هزار و ۳۰۹ دستگاه با جابه جایی بیش از یک میلیون تن کالا و با رشد ۴۰ درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته همراه بوده است.
پایانه های مرزی سرخس و لطف آباد نیازمند تسهیل تردد
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی با اشاره به بالا بودن سهم تردد ترانزیتی ورودی و خروجی در پایانه مرزی سرخس نسبت به دیگر پایانه های مرزی استان، گفت: در این پایانه مرزی می توان برخی رویه ها و مشکلات موجود این مرز زمینی را که موجب کندی حرکت و کاهش تردد روزانه ناوگان خروجی می شود، با برنامه ریزی های ویژه و تعاملات بین دستگاهی از طریق اقدامات هماهنگ اصلاح کرد.
شهامت ادامه داد: از دست دادن بخشی از ساعت کاری در مرز به دلیل اختلاف ساعت بین ۲ کشور، اعمال سقف پذیرش روزانه از سوی طرف ترکمنستان، در پی انباشت حجم زیاد یدک های ایرانی در خاک این کشور و نامناسب بودن وضعیت هندسی معبر ورود و خروج پایانه مرزی به سمت کشور ترکمنستان از جمله مشکلات موجود در مرز سرخس است که این عوامل باعث افزایش زمان توقف ناوگان در این پایانه مرزی شده است.
پایانه مرزی لطف آباد در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان در ۳۰۰ کیلومتری شمال مشهد و ۱۱۰ کیلومتری جنوب عشق آباد پایتخت ترکمنستان قرار دارد.
وی در خصوص این پایانه مرزی گفت: پایانه لطف آباد در شهرستان درگز، که همواره دارای بیشترین سهم تردد ناوگان ترانزیتی خارجی در جمع پایانه های مرزی استان است، از مسائل و مشکلاتی مشابه با پایانه مرزی سرخس رنج می برد.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده ای خراسان رضوی بیان داشت: اجرای برخی اقدامات اصلاحی در حوزه ساختار فیزیکی محوطه مرزی در قالب اجرای طرح جامع پایانه مرزی، استانداردسازی برخی فرآیندها و تشریفات مرزی، تقویت نیروی انسانی و رفع کمبودهای برخی دستگاهها در این حوزه می تواند در افزایش ظرفیت این پایانه موثر واقع شود.
شبکه ریلی ایران و جاده جدید ابریشم
البته ماجرای تجارت ریلی قصه دیگری دارد، هرچند پایانه زمینی سرخس نیز در دهه ۷۰ بین ایران و جمهوری تازه استقلال یافته ترکمنستان فعالیت خود را آغاز کرد اما ترانزیت ریلی پس از فروپاشی شوروی سابق و آغاز ارتباطات اقتصادی و سیاسی جمهوری های استقلال یافته با کشورهای خارج از بلوک شرق آغاز شد.
اردیبهشت سال ۱۳۷۵ وقتی رییس جمهور وقت، مرحوم هاشمی رفسنجانی خط آهن سرخس - تجن را با همتای ترکمنستانی خود افتتاح کرد، خبرگزاری فرانسه از این طرح به عنوان "جاده ابریشم جدید" نام برد که پکن را در شرق آسیا به استانبول در شرق اروپا متصل می کند.
اما با توجه به جنگ اوکراین و قدرت روزافزون اقتصادی چین، امروز مسیر تجارت از مسیر "شرق- غرب" به "شمال- جنوب" تغییر یافته است و در این بین بندرگاه ها و گذرگاه های جاده ای و ریلی مانند آستارا، جلفا، اینچه برون، سرخس و لطف آباد جایگاه ویژه ای پیدا کرده اند.
اردیبهشت سال ۱۳۷۵ وقتی رییس جمهور وقت، مرحوم هاشمی رفسنجانی خط آهن سرخس - تجن را با همتای ترکمنستانی خود افتتاح کرد، خبرگزاری فرانسه از آن طرح به عنوان " جاده ابریشم جدید" یاد کرد که پکن در شرق آسیا را به استانبول در شرق اروپا متصل می کند.
مسوولان کشورمان نیز یکسالی است در خصوص طرح های کوتاه مدت و میان مدت برای تکمیل دالان های حمل و نقلی به ویژه در بخش خط آهن سخن می گویند.
وزیر راه و شهرسازی هفته گذشته در سفر خود به خراسان رضوی و در جریان افتتاح طرح های زیرساختی حوزه حمل و نقل اظهار داشت: در بخش جاده ای و ریلی برنامه های راهبردی مفصلی داریم که توافق با طرف های خارجی در خصوص دالان حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب در مراحل نهایی است.
مهرداد بذرپاش افزود: سال آینده ساخت و تکمیل دالان شمال- جنوب در بخش ریلی در حوزه شرقی و مرکزی کشور آغاز می شود و از طرف دیگر اتفاقات خوبی نیز در دالان ریلی شرق به غرب (خواف-هرات) روی خواهد داد.
چالشی جدید برای ترانزیت ریلی کشور
گذرگاه جاده ای و ریلی سرخس در خراسان رضوی با پشتیبانی منطقه ویژه اقتصادی سرخس و زیرساختهای آن، بهترین موقعیت ترانزیتی و تجاری را در استان ایجاد کرده است.
این پایانه مرزی ریلی و جاده ای در شمال شرقی خراسان رضوی و ۱۸۵ کیلومتری مشهد، با قدمت ۲۸ ساله در نقطه صفر مرزی ایران و ترکمنستان قرار دارد و هم اکنون به کانون توجه مبادلات تجاری منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شده است.
بر اساس اعلام مسوولان راه آهن خراسان، ۸۵ درصد ترانزیت ریلی کشور از گذرگاه ریلی سرخس می گذرد و همین نشان می دهد ایستگاه راه آهن سرخس تقریبا معبر همه ترانزیت ریلی ایران بوده است.
اما واقعیت تلخ این است که میزان این ترانزیت در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته و بیشتر ترانزیت ریلی سرخس مربوط به ترانزیت خروجی گوگرد ترکمنستان به بنادر جنوبی و مرزهای غربی ایران بوده است.
از آنجا که قیمت گوگرد خام در جهان تنزل شدید یافت، حمل گوگرد فرآوری نشده دیگر مقرون به صرفه نیست لذا شبکه ریلی کشور "بار بین المللی" عظیمی را از دست داد. همین تغییرات ناخوشایند، که مسوولان نیز تمایلی چندانی به گفت و گو درباره آن ندارند، موجب کاهش تجارت خارجی استان و حتی ترانزیت ریلی کشور شده است.
این گونه است که مطابق سیاستهای کلان کشور و نیز سخنان مدیر عامل راه آهن، این مجموعه به دنبال یافتن بارهای جدید ترانزیتی و طرف های جدید تجاری است.
اخیرا مدیرکل راه آهن خراسان در تشریح این سیاستها به ایرنا گفته بود: دیپلماسی حمل و نقل در دولت سیزدهم و شرکت راه آهن جمهوری اسلامی در سال ۱۴۰۱، حمل و نقل و ترانزیت ریلی پررونق و خوبی را از مبادی روسیه، قزاقستان و چین در مرز سرخس رقم زده است.
صالحی، مدیر عامل شرکت راه آهن افزود: همچنان به دنبال ارتباط با کشورهایی هستیم که می توان با آنها قراردادهای ترانزیت ریلی بست تا بتوانیم در پایان سال ۱۴۰۱ رکورد جدیدی در این خصوص ثبت کنیممصطفی نصیری ورگ افزود: با توجه به اینکه محور سرخس در شاخه شرقی دالان حمل و نقلی شمال - جنوب قرار دارد، تقاضای بسیار زیادی برای حمل بارهای ترانزیتی از روسیه، قزاقستان و چین از این مرز ریلی با ترکمنستان وجود دارد.
وی گفت: جلساتی برای همکاری و جذب بارهای بیشتر و توجیه و تشریح مسیرهای ریلی سرخس به بندرعباس و سرخس به مرز رازی خوی با ترکیه، به عنوان گذرگاهی ایمن، پایدار و مقرون به صرفه در دست اقدام است تا به افزایش حمل بارهای جدید در این محور بینجامد و دالان یادشده به دیگر کشورهای منطقه از جمله آسیای مرکزی معرفی شود.
مدیرکل راه آهن خراسان ادامه داد: تاکنون تقاضای بسیار زیادی برای حمل کانتینری کالا از چین، بار کود شیمیایی از روسیه و زغال سنگ از قزاقستان داشته ایم که در سال جاری بخشی از این بارها در مسیرهای یادشده جابه جا شد و بخشی نیز طی سال آینده از این محور عبور خواهد کرد.
مدیرعامل شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران نیز در سفر اخیر خود به مشهد در گفتگو با ایرنا اظهار داشت: مبدا حمل کالای ترانزیت از طریق شبکه راه آهن به کشور طی سال جاری، متنوع شده است.
سیدمیعاد صالحی افزود: در سال ۱۴۰۱به دنبال تنوع‌بخشی بار و کشورهای مبدا حمل کننده کالای ترانزیتی از مسیر ریلی ایران بودیم.
وی ادامه داد: با تفاهمنامه هایی که با کشورهایی مانند ترکمنستان، قزاقستان و روسیه امضا شد و امسال برای نخستین بار توانستیم ۶۰ هزار تن کود پتاس را از شرق روسیه به وسیله خط آهن از مسیر ریلی روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و ایران به کشور مقصد برسانیم که این رقم در نوع خود بی سابقه بوده است.
با توجه به حجم بالای بار هدف گذاری شده به نظر می رسد سرخس نیازمند زیرساختهای بیشتری در حوزه حمل و نقل جاده ای و ریلی و امکانات بارسپاری (ترانشیپمنت کالا) است تا بتواند کالای حمل شده با کامیون را روی ناوگان ریلی و یا بالعکس بارگیری کند.
لزوم تسریع در تکمیل دالان های حمل و نقلی
علاوه بر روس ها که برای حمل کود در سرخس سرمایه گذاری هایی داشته اند، چینی ها نیز به ویژه در بخش حمل کانتینری فعالیت هایی را آغاز کرده اند اما فعلا اطلاعات دقیقی در این خصوص در دست نیست.
مهرماه امسال مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی سرخس در گفت و گو با ایرنا گفته بود که قرارداد مشارکت در ساخت و بهره برداری از پارک بزرگ لجستیک بین المللی سرخس بین سرمایه گذار چینی و آستان قدس رضوی در تهران به امضا رسیده است که طرف چینی در مرحله نخست ۴۰۰ میلیون یوآن در این طرح سرمایه گذاری خواهد کرد.
محمدرضا کلایی افزود: بر اساس این قرارداد، مرکز و پارک بزرگ لجستیکی و کانتینری در قالب گذرگاه (کریدور) ارتباطی چین به اروپا در چند مرحله ایجاد خواهد شد.
سرمایه گذاری بیشتر در منطقه سرخس و لطف آباد می تواند مکمل ظرفیت فوق العاده خوب ترانزیتی استان در هر ۲ بخش حمل و نقل ریلی و جاده ای باشد.
هرچند خبرهای خوبی از سرمایه گذاری طرف های خارجی از جمله ترک ها در بخش گوگرد و روس ها و چینی ها در حوزه ترانزیت و خدمات باراندازی و ترانشیپمنت شنیده می شود اما به نظر می رسد باید جذب سرمایه گذاری های داخلی و خارجی بیش از میزان موجود باشد.
کشورهای بزرگی مانند روسیه و چین به دلیل نیازهای فوری تجاری، بیش از این معطل اجرای طرح های تسهیل گرانه در تکمیل دالان های حمل و نقلی نمی مانند و امید است همانگونه که وزیر راه و شهرسازی گفته است، در سال آینده گذرگاه های ریلی تکمیل گردد.