کشور ما سرزمین قصه گویی است و در این زمینه پیشینه تاریخی غنی و پرباری را به خود اختصاص داده، همه ما قطعا در شب های سرد زمستان زیر کرسی و یا شب های دم کرده و پر ستاره تابستان بر روی ایوان خانه های قدیمی پدربزرگ ها و مادربزرگ های خود پای داستان های آنها نشسته ایم و با همان ها به خواب رفته ایم، اگر به گذشته رجوع کنیم می بینیم که بخش زیادی از آن داستان ها در ذهنمان نقش بسته اند و حتی گاهی بر روی رفتارهای ما هم تاثیر دارند.
در خلال این داستان ها که معمولا قهرمانان آن جن و پری ها بودند، به موضوعاتی مانند حفظ طبیعت هم گریزی زده می شد، اگر به کتاب های تاریخی و ادبی نگاهی بیندازیم می بینیم که درباره موضوعات مختلف زندگی قلمفرسایی کرده اند و حتی در آنها به نکات بسیار ریز هم توجه شده، در بسیاری از این کتاب ها تلویحا و گاهی به صراحت به حفظ طبیعت و داشته های زیستی تاکید شده که نشان می دهد حفاظت از طبیعت همواره موضوع مهمی در زندگی بوده و همیشه به آن توجه می شده است، اما به مرور و با توسعه زندگی شهرنشینی این اهمیت در میان انسان ها رنگ باخت و جای خود را به زیاده خواهی و بهره کشی بیش از حد از طبیعت داد.
اما با ادامه این رویه بشر متوجه شد که دود این زیاده خواهی به چشم خودش خواهد رفت از این رو در صدد جبران مافات برآمد، بعد از انجام کارهای کارشناسی در یافتن راه حلی برای کاهش میزان خسارات، به این نتیجه رسیدند که آموزش بهترین راه حل است، یعنی در واقع برگشت به همان شب های قصه گویی اما با ساز و کاری پیشرفته و به روزتر، بر این اساس تالیف کتاب های آموزشی آغاز شد بعد از آن شاید نوشته های زیادی در این زمینه به رشته تحریر در آمد اما اولین و اثرگذارترین آن کتاب بهار خاموش نوشته راشل کارسون است که در سال ۱۹۶۲ منتشر شد، کتابی است که دنیا را در مقابل آلودگی ها و تاثیر آن بر محیط زیست تکان داد، راشل در این کتاب تلاش کرد تا آلودگی های محیط زیست و تاثیر مخرب آن بر سلامت و زندگی را به انسان ها بشناساند.
البته پیش از این ایرانیان قدیم در این زمینه گام هایی برداشته بودند؛ باید گفت که در این مقوله در دنیا پیشتاز بودند، حکیم ابوالقاسم فردوسی حماسه سرای ایرانی، شاهنامه را در سال ۳۸۴ هجری قمری به نگارش درآورد، نکته مهم این است که در این کتاب فقط به جنگ ها و دلدادگی ها پرداخته نشده بلکه به حفظ محیط زیست و حفاظت از جانداران هم تاکید شده است، شاید یکی از معروفترین سروده ها در زمینه حفظ جان جانداران درباره حفظ جان مورچه است که دهه ۵۰ و ۶۰ ها آنرا در کتاب فارسی کلاس سوم خواندند، آنجا که می گوید:
سیه اندرون باشد و سنگدل که خواهد که موری شود تنگدل
میازار موری که دانه کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است
یا آنجا که می گوید :
که مازندران شهر ما یاد باد همیشه بر و بومش آباد باد
که در بوستانش همیشه گل است به کوه اندرون لاله و سنبل است
هوا خوشگوار و زمین پرنگار نه سرد و نه گرم و همیشه بهار
این سروده ها نشان از اهمیت داشتن هوای پاک و حفظ گل و گیاه دارد اما سوال این است که با وجود چنین فرهنگ غنی، ما ایرانیان با طبیعت خود چه کرده ایم؟ با از بین بردن حریم زیست حیوانات زندگی شیر و ببر ایرانی را به ورطه انقراض کشاندیم، حیات گوزن زرد ایرانی و یوزپلنگ آسیایی را هم تا نزدیکی انقراض پیش بردیم، جنگل ها را نابود و تالاب ها را خشک کردیم، تا کجا می توانیم اینگونه پیش برویم؟ امروزه که با خشکسالی های مداوم، توفان ها و باران های سیل آسا مواجه شده ایم به این نتیجه رسیدیم که بشر توان گریز از قهر طبیعت را ندارد و با توجه به مقوله حفظ محیط زیست در صدد جبران خسارات چندین و چند ساله خود برآمده ایم.
علاوه بر فردوسی، منوچهری دامغانی و ناصرخسرو هم جزو شاعرانی هستند که در شعرهایشان همواره بر حفظ محیط زیست و طبیعت تاکید کرده اند بنابراین با این فرهنگ غنی و پربار در زمینه حفظ محیط زیست در تاریخ کهن ایران زمین، می توان به عمق این شعر ناصرخسرو که می گوید مادر تو خاک و آسمان پدر توست در تن خاکی نهفته جان سمایی ، پی برد.
در واقع نگهبانی و نگهداری طبیعت زیبا و محیط زیست یکی از مولفه های همیشگی شعر فارسی است، حتی در تاریخ کهن ایرانیان، روزهایی به عنوان زامیاد ( زمین) و آبان ( آب ) به چشم می خورد حتی رسم کاشت نهال در روز جهانی زمین پاک ( ۲۲ آوریل ) از روز زامیاد وام گرفته است، جالب تر اینکه در تقویم زرتشتیان چهار روز از هر ماه، نَبُر نامگذاری شده ، یعنی در این روزها از شکار، کشتن و خوردن گوشت پرهیز می شد که نشان از اهمیت و احترام گذاشتن به حقوق حیوانات دارد.
با گذشت زمانی زیاد؛ اما در قرن حاضر بشر دوباره به این نتیجه رسید که فقط یک زمین وجود دارد و آنهم متعلق به تمام جانداران و زیستمندان موجود در آن است، یعنی باید همه در کنار هم زندگی کنیم، نکته مهمتر اینکه بشر برای ادامه حیات به آنها نیاز دارد اما آنها برای زندگی نیازی به انسان ندارند و حتی بدون انسان راحت تر زندگی می کنند، با این تفکر به مرور محیط زیست از مقوله فانتزی بودن خارج و به اصلی در توسعه و زندگی بشر تبدیل شد، البته این تفکر هنوز در دنیا همه گیر نشده و تعدادی از کشورها و سیاستمداران به آن اعتقاد ندارند اما چه بخواهند چه نخواهند باید به این امر توجه کنند که حفظ محیط زیست یک وظیفه همگانی است و نابودی آن برابر با نابودی بشر است.
در این میان بسط این تفکر نیاز به آموزش دارد چون حفاظت از محیط زیست فقط یک شعار و یا نشان دادن شیک بودن یک جمع و یا یک فرد نیست بلکه حفظ آن به منزله حفظ زندگی است چون قطعا بدون هوا، آب و غذا نمی توانیم زنده بمانیم و تهیه تمام آنها فقط از طریق داشتن محیط زیست سالم امکان پذیر است که بهترین روش رسیدن به آن، آموزش به ویژه در سنین پایین است، بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست با تاسی از فرهنگ قصه گویی ایرانیان اقدام به اجرای طرح روایتگر محیط زیست کرده است.
معاون آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست درباره طرح روایتگر محیط زیست و برنامه های این سازمان در بخش آموزش به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ما از نظر مولفه های زیستی و حفظ محیط زیست کشوری غنی و فرهنگی هستیم اما روایت درستی در زمینه محیط زیست نداریم، به نظر می رسد این مقوله به فراموشی سپرده شده و نیاز به یادآوری مجدد دارد.
نورالله مرادی افزود: با توجه به اهمیت موضوع برای شناساندن این فرهنگ به نسل جدید، در نظر داریم که روایتگر محیط زیست داشته باشیم بر این اساس جزو برنامه های معاونت آموزش سازمان است که سالانه بین ۱۰ تا ۵۰ نفر روایتگر تربیت کنیم.
وی تاکید کرد: ایران با طبیعت زیبا دارای اقلیم متنوعی است و به علت همین ویژگی، خِرَد بوم شناسانه مربوط به خودش را دارد که احیای این خرد می تواند نقش پررنگی در حفظ محیط زیست داشته باشد، برای این منظور در نظر داریم روایان محیط زیست را در استان های کشور تریبت کنیم، علاوه بر این طرح گردآوری دانش بومی در ۳۱ استان کشور طراحی و ابلاغ شده که در تلاشیم تا هر چه زودتر محقق شود.
باتوجه به اهمیت شناساندن حفظ محیط زیست، سازمان در نظر دارد سالانه بین ۱۰ تا ۵۰ روایتگر محیط زیست تربیت کند.وی با اشاره به اینکه اکنون طرح روایتگر محیط زیست در دو استان لرستان و مازندران آغاز شده و در تلاشیم در سایر استان های کشور هم آغاز شود، گفت: روای یعنی روایت کننده، شخصی که روایت به زبان او و از دید او برای خواننده یا شنونده تعریف می شود که می تواند شامل مطالب آموزنده، قصه، کتاب، داستان تصویری، فیلم مستند و یک تجربه باشد که راوی آنرا برای جمعی بیان می کند، از آنجا که روایتگری مهمترین عنصر و عامل در باورپذیری و حقیقت نمایی داستان است از این رو در تلاش برای اشاعه آن هستیم.
مرادی اظهار داشت: ارتقای سواد محیط زیستی آحاد جامعه، تدوین روایت های اثربخش با بهره گیری از ظرفیت دانش روز رسانه و فناوری های نوین، ساماندهی اطلاعات و روایت ها و سالم سازی جریان انتقال صحیح آن، جلوگیری از تحریف و اشاعه اطلاعات و روایت های ناصحیح و نشر اکاذیب از اهداف این طرح است.
وی تاکید کرد: کشور ما از نظر قوانین مرتبط با محیط زیست و حفظ آن غنی است، از اصل پنجاهم قانون اساسی گرفته تا سیاست های ابلاغی رهبر معظم انقلاب در زمینه محیط زیست، حتی سندی با عنوان سند برنامه ارتقاء فرهنگ حفاظت از محیط زیست در سال ۱۳۹۸ در شورای فرهنگ عمومی کشور تصویب شده بود اما اجرای آن بر زمین ماند که ما در دوره جدید در نظر داریم برای اجرایی شدن آن اقدام کنیم از این رو در بخش آموزش برنامه های زیادی را در دست داریم.
معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست گفت: آموزش در حوزه محیط زیست به رغم اهمیتی که دارد مقوله کاملا فرعی قلمداد شده بود در حالی که آموزش مهمترین رکن در حفظ محیط زیست است، در این مسیر توجه به پتانسیل سمن ها و توانمندی های مردم جزو برنامه‌های اساسی در سازمان است چون با توجه به دولت سیزدهم به عنوان دولتی مردمی، مردمی سازی محیط زیست جزو سیاست های سازمان محیط زیست است.
وی تاکید کرد: قطعا یک جامعه آموزش دیده مشکلات فعلی محیط زیست را نخواهند داشت، زمانی که کودکان از سنین پایین با اهمیت حفظ محیط زیست آشنا شوند و درک کنند که این زمین فقط برای آنها نیست و سایر جانداران هم حق زندگی دارند و مهمتر اینکه بشر بدون آنها قادر به ادامه زندگی نیست، قطعا در بزرگسالی هر یک از آنها به حامیان و مروجان حفظ محیط زیست تبدیل می شوند.
۹۰۱۴