یکی از الزامات سیاست خارجی پویا و تحولی، توجه به تغییرات قدرت در حوزه های منظقه ای و بین المللی است؛ تغییراتی که می تواند نتایج و برآیندهای مختلف برای سایر کشورها وحتی مناطق داشته باشد. پویش های دامنه دار در نظم و قدرت جهانی و به دنبال آن ظهور مسالمت آمیز چین در حوزه های مختلف قدرت نشانه هایی از یک تحول ساختاری در عرصه نظام بین الملل دارد. تولید ناخالص داخلی چین اکنون به طور متوسط به حدود15 تریلیون دلار رسیده و چین تنها اقتصاد بزرگ در جهان است که در سال ۲۰۲۰ به رشد ۸.۱ درصدی دست یافت. در این قالب، ادراک راهبردی کارگزاران سیاست خارجی چین از راهبرد ظهور مسالمت آمیز مفهومی الگومند، بسیط، شناور و انعطاف پذیراز همپیوندی ژئوپلیتیک، ژئواکونومی و مولفه های قدرت نرم در سطوح مختلف جهانی است. براین مبنا سیاست خارجی چین دارای کمترین چالش و بیشترین ظرفیت سازی و فرصت سازی برای مناسبات اقتصادی این کشور در سطوح مختلف بین المللی و منطقه ای است.
چین نیز از سال ۲۰۰۳میلادی یعنی دوران ریاست جمهوری هو جین تائو در قالب دکترین ظهور مسالمت آمیز و با رویکردهای «دیپلماسی پیرامونی» و «همسایه خوب» گستره اقتصاد خود را از طریق روندهای وابستگی متقابل از همسایگان به فضای پیرامونی و مناطق دیگر گسترش داد. چنین اقداماتی منافع ملی چین را درسطوح و لایه های مختلف با حوزه ها و اقتصادهای بزرگ، متوسط و کوچک جهان گره زد. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل موقعیت راهبردی و ژئواکونومیکی در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس همواره مورد توجه چین بوده است.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک قدرت و کنشگر بزرگ منطقه ای همواره تلاش داشته تا مناسبات خارجی خود را بر مبنای منافع ملی، رویکرده نگاه به شرق و در چارچوب سه اصل «عزت»، «حکمت» و «مصلحت» و سیاست خارجی متوازن پیگیری نماید. با روی کار آمدن دولت سیزدهم به نظر می رسد که جمهوری اسلامی ایران با شرایط و وضعیت تازه ای روبه رو شده است؛ در این وضعیت نگاه کارگزاران سیاست خارجی به جهان مبتنی بر متوازن سازی و تعامل هوشمند با همه کشورهای جهان است.
جهان امروز به دلیل نحوه ساخت و توزیع قدرت و نقش یابی مناطق در معنای قدرت گیری کشورهای نوظهور متفاوت از کذشته شده و دیگر به مانند دهه های پیشین نمی توان از راهبردهای تک بعدی برای پیگیری منافع ملی بهره برد. در این شرایط الزامات یک جهان چندقطبی ایجاب می کند تا از همه کشورها در مناطق مختلف برای توسعه و پیشرفت استفاده کرد. چنین رویکردی افزون بر ایجاد یک ایران قوی می تواند به ادغام اقتصادی ایران در جهان و بازدارندگی در مقابل تهدیدات فزاینده بیانجامد.
چین از جمله کشورهایی است از ظرفیت گسترده ای در قالب رویکرد متوازن سازی سیاست خارجی و ترجمان آن به منافع اقتصادی برخوردار است. سفر آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به پکن را می توان در این قالب مورد بررسی قرار داد.
چین بزرگترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود؛ بر اساس آمار ۱۰ ماهه اخیر گمرک ایران ، این کشور با ۱۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار مقصد اصلی صادرات ایران بوده است؛ در مقابل ایران نیز در این مدت ۱۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار واردات از چین داشته است.
در این میان درک کارگزاران سیاست خارجی و ساختار سیاستی دو کشور مبتنی بر گسترش تعاملات راهبردی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی درچارچوب احترام متقابل و منافع ملی دو سویه است. برنامه مشارکت جامع راهبردی ۲۵ ساله میان دوکشور یکی از بنیان های مشارکت راهبردی دو کشور محسوب می شود. سند راهبردی 25 ساله ایران و چین در ۷ فروردین ۱۴۰۰ با حضور «وانگ یی» وزیر خارجه چین و «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه سابق ایران در تهران به امضا رسیده بود. این سند، ضمن اینکه بیانگر ارتقای روابط دو کشور بر اساس نیاز متقابل و یک ضرورت در برابر تحریم های آمریکا است، همچنین پیامدهای مثبت منطقه ای گسترده ای برای دو کشور دارد. در این برنامه راهبردی، دو کشور تلاش کرده اند تا افزون بر شکلبندی سازه همکاری های راهبردی، نحوه و چگونگی پیوند ارگانیک حوزه های مختلف همکاری به ویژه همکاری های اقتصادی مورد توجه قرار دهند. از منظر جمهوری اسلامی ایران، برنامه مشارکت جامع، چارچوب و مسیری برای اینده همکاری های راهبردی است و پکن و تهران می توانند با شکلدهی یک مشارکت راهبردی در چارچوب احترام متقابل افزون بر عبور از تهدیدات و چالش های مشترک، روند یکجانبه گرایی ایالات متحده را متوقف کنند. از دیگر سو، چین نیز در بستر سند جامع راهبردی تلاش دارد تا با افزایش مناسبات اقتصادی خود با ایران، حضور پکن در خاورمیانه و خلیج فارس به عنوان منبع انرژی فسیلی را پررنگ کند.
از دیگر حوزه های همکاری های ایران و چین را می توان در قالب ابتکار یک کمربند- یک جاده(Belt and Road Initiative ) مورد بررسی قرار داد. ابتکار کمربند و جاده شی جینپینگ رئیس جمهوری چین در سپتامبر 2013 میلادی اعلام شد؛ این طرح که مدل جدید چینی احیای راه ابریشم تاریخی با کشورهای آسیای مرکزی و خاورمیانه تا اروپا است، با هدف گسترش تعامل و بهبود و ارتقا زیرساختی کشورهای مسیر انجام می شود. از منظر جمهوری اسلامی ایران ابتکار-کمربند راه نه تنها به عنوان یک کریدور بین المللی بلکه بستری برای توسعه و ایجاد یک تحول تمدنی و صنعتی در امتداد این مسیر خواهد بود.
در فرجام به نظر می رسد که سفر سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به چین و دیدار با شی جینپینگ رئیس جمهوری چین می تواند نقطه شروعی تازه برای گسترس روابطی راهبردی با هدف ایجاد شراکت در حوزه های مختلف به ویژه در چارچوب مفاد سند همکاری 25 ساله دو کشور باشد؛ آغاز فصلی نو که همراه با پیوندهای دوستی دو ملت و اراده مشترک و ایجاد فرصت های فراوان، درک مشترک از منافع و اعتمادسازی راهبردی، اینده درخشان را برای مناسبات دو ملت و دو کشور رقم خواهد زد.