به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، درحالی که جمعیت کشورمان ایران با حدود ۸۰ میلیون نفر، یک درصد از جمعیت دنیا را تشکیل می دهد، اما به دلیل قرار گرفتن بیش از ۶۰ درصد از مساحت سرزمینی در منطقه خشک و نیمه خشک جغرافیایی، از حدود تنها سه دهم درصد منابع آبی دنیا بهره مند است.
دکتر هدایت فهمی معاون اسبق مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این خصوص به ایرنا اعلام کرد: با وجود آنکه متوسط بارندگی در دنیا ۷۵۰ میلی‌متر است، این عدد در ایران به دلایل مختلف از جمله شرایط جغرافیایی و اقلیمی حدود ۲۱۴ میلی‌متر یعنی معادل یک سوم بارندگی دنیا است.
بیش از ۴ میلیارد مترمکعب آب به فاضلاب تبدیل می‌شود
معاون اسبق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو همچنین با بیان اینکه کل آب مصرفی در ایران و در بخش شهری حدود ۶ تا هفت میلیارد مترمکعب است، تصریح کرد: از این میزان آب چهار تا ۴.۵ میلیارد مترمکعب تبدیل به فاضلاب می شود.
فهمی با تاکید بر اینکه، باید بتوانیم این میزان آبی را که تبدیل به فاضلاب می شود، به ویژه در بخش های کشاورزی و صنعت دوباره وارد چرخه مصرف کنیم، افزود: حوزه کشاورزی و صنعت به جای مصرف آب سالم بهداشتی باید مجاب شوند از پسابی که با رعایت مسائل زیست محیطی و بهداشتی و استانداردهای لازم تولید شده است، استفاده کنند.
۲۴۱ لیتر میانگین آب مصرفی روزانه هر ایرانی
این کارشناس حوزه آب اظهار داشت: با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۴۱ لیتر به ازای هر نفر است و این درحالی است که سرانه مصرف آب هر ایرانی از کشورهای پُرآب دنیا بیشتر است.
فهمی تصریح کرد: به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور دانمارک (۱۵۹ لیتر در روز)، سوئد ( ۱۶۴)، پرتغال (۱۹۴)، اسپانیا (۲۰۰)، انگلیس (۱۵۳ لیتر در روز)، اتریش (۱۵۳ لیتر در روز)، ایرلند (۱۴۲ لیتر در روز)، فرانسه (۱۳۹ لیتر در روز)، آلمان (۱۲۹ لیتر در روز)، هلند (۱۲۹ لیتر در روز)، بلژیک (۱۱۲ لیتر در روز) و لهستان (۹۸ لیتر در روز) است.
رسوخ فناوری به حوزه آب باید جدی گرفته شود
کلیدی ترین بخش صحبت های این کارشناس آب مربوط به مصرف بهینه و معقول آب شهری و ضرورت فرهنگ سازی و استفاده از فناوری های نو در این بخش است؛ دکتر فهمی، بکارگیری برخی راهکارها از جمله بهره مندی از تجهیزات فناورانه کاهنده مصرف آب، استفاده از ابزار مناسب خانگی برای میزان مصرف استاندارد آب و روش های جدید در بازچرخانی آب خاکستری در مدیریت بهینه آب و درکل رسوخ فناوری به حوزه آب را بسیار اثرگذار و مهم می داند.
البته معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با ایجاد ستادهای مختلف رسوخ فناوری در بخش ها و حوزه های گوناگون را دنبال می کند و از سال ۱۳۸۹ نیز برای ورود فناوری به حوزه آب ستادی تخصصی تحت عنوان ستاد توسعه فناوری های آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست را تشکیل داد و در آبان ۱۳۹۹ نیز کارگروهی تحت عنوان کارگروه تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست طبق حکم مقام عالی معاونت ایجاد شد.
در سال ۱۴۰۱ با توجه به چالش های حوزه آب و اقلیم، این ستاد به "ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست" تغییر نام داد و با هدف ایجاد یک نهاد فرابخشی و هماهنگ‌کننده و هم‌افزای ملی جهت ارتقای تعاملات بین دستگاهی شروع به کار کرد.
ستادی که هرچند فعالیت هایی داشته است اما تاکنون از خروجی لازم به خصوص در حوزه آب برخوردار نبوده است. بر این اساس دلایل این مساله را از محمد همت به عنوان سرپرست جدید این ستاد جویا شدیم.
۲۱ آذرماه امسال بود که همت با حکم روح الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور به عنوان "سرپرست ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست" این معاونت منصوب شد.
سرپرست جدید ستاد توسعه فناوری آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری جزو یک درصد دانشمندان برتر جهان در حوزه مهندسی و دارای ۴۰ مقاله علمی، پژوهشی در حوزه تخصصی آب و انرژی و ثبت ۱۳ اختراع در این زمینه است.
عضو هیات علمی و دانشیار گروه مهندسی مکانیک، سرپرست مرکز راهبردی آب، انرژی و محیط زیست از سال ۱۳۹۵، مدیریت بیش از ۱۰ عنوان پروژه ملی در حوزه آب و محیط زیست و ارائه ده‌ها محصول فناورانه کاربردی در حوزه آب، مشاور رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در امور آب و محیط زیست، مستشار تخصصی حوزه آب به مجلس شورای اسلامی از سال ۱۳۹۹ تاکنون، پژوهشگر برگزیده کشور در بیست و دومین جشنواره پژوهشگران و فناوران برگزیده کشور (سال ۱۴۰۰)، عضو شورای جهاد آبرسانی وزارت نیرو و متولی کارگروه آبرسانی به ۷۱۳۸ روستای دارای تنش آبی در سراسر کشور از جمله سوابق همت است.
- به عنوان رییس ستاد تخصصی آب، خشکسالی، فرسایش و محیط‌زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مهمترین اقدامات فناورانه این ستاد کدامند؟
تمرکز مدیریت قبل بیشتر در زمینه خاک و کشاورزی بود
همت: مهمترین رسالت و نقش ستادهای راهبردی معاونت از جمله ستاد آب، اقلیم و محیط زیست، در واقع حمایت، هدایت، نظارت و راهبری طرح ها و مجموعه های دانش بنیان در جهت توسعه یا دستیابی به فناوری های راهبردی و کاربردی حل مسائل صنعت آب و فاضلاب، اقلیم و محیط زیست کشور است.
البته در دوره مدیریت پیشین رویکرد ستاد قدری متفاوت بوده و به استثنای چند طرح، عمدتا به مسائل خاک و کشاورزی پرداخته شده بود که به علت تخصص و علاقه مندی مدیران قبلی مجموعه بود.
به هر حال مهمترین و بزرگترین پروژه ستاد یا شاید حتی معاونت علمی، پروژه تحقیقاتی آب های ژرف بوده و هست.
هماهنطور که پیشتر اشاره کردم پیش از این کارگروهی با عنوان آب، فرسایش، خشکسالی و محیط زیست در معاونت وجود داشت که عمده فعالیت‌های آن در زمینه خاک، کشاورزی و موضوعاتی مانند شیلات بوده است.
- مهمترین برنامه ستاد توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست در دوره جدید چیست؟
تهیه و ارسال سند ملی توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست به شورای عالی انقلاب فرهنگی
همت: در دوره مدیریت جدید و با تغییرات ساختاری و هدفگذاری های ستاد توسعه فناوری های آب، اقلیم و محیط زیست، در همین مدت کمی که ساختار و تیم جدید در ستاد مستقر شده، سند ملی توسعه فناوری های آب، اقلیم و محیط زیست نگارش و جهت تصویب به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارسال شده است.
همچنین چند فراخوان عمومی و تخصصی در زمینه حمایت از نخبگان، دانشجویان، پژوهشگران و اعضای هیات علمی، فناوران و صنعتگران اطلاع رسانی شده است. ضمن آنکه به طور کلی فناوری های بهره برداری از آب‌های نامتعارف، فناوری های حوزه اقلیم و آب و هوا و همچنین فناوری‌های حوزه محیط زیست جای کار بیشتری دارند.
چالش‌های آبی با اتکا به توان فناوران و دانش‌بنیان ها برطرف می‌شود. ما بهترین راهکار رفع چالش‌های آبی را به واسطه فناوری و توجه هرچه بیشتر به فناوری های نوین صنعت آب و فاضلاب می دانیم و ستاد توسعه فناوری‌های آب، اقلیم و محیط زیست، برای رشد و پیشرفت دانش و فناوری‌های متناظر با مسائل واقعی صنعت آب کشور برنامه‌ریزی دقیقی کرده است.
تعامل سازنده و تنگاتنگ شکل گرفته میان این ستاد و شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور در این زمینه بسیار موثر خواهد بود و این تعاملات باید در تمامی ابعاد بیشتر از پیش شود.
- در صحبت های شما بر تحقیقاتی بودن پروژه آب‌های ژرف تاکید شد؛ در حالی که انعکاس رسانه‌ای این پروژه قدری متفاوت است و انتظارات از این پروژه بیشتر است.
تاثیر فضای رسانه‌ای و افزایش انتظارات پیشرفت در حوزه آب‌های ژرف
همت: اظهارنظرهای فراوان از سوی متخصصان و مسئولان محلی، استانی و ملی در مورد این پروژه شده و اخبار و محتوای خبری و تحلیلی گسترده در رسانه های مختلف، پیرامون این پروژه علمی و تحقیقاتی منتشر شده است که باید گفت این نوع پوشش رسانه ای و اطلاع رسانی به مردم، صحیح نبوده است.
در دنیا برای یک مقاله در حوزه آب ژرف ۹۳۳ چاه مورد مطالعه قرار می گیرد. چگونه ممکن است در ایران با کمتر از ۵ حفاری این همه حواشی به وجود آمده باشد.
دستاوردهای اصلی این پروژه تاکنون اثبات اصل وجود آب بوده و هنوز ابهامات و سؤالات فراوانی در مورد کیفیت، حجم و این آب‌ها در دست بررسی متخصصان است و پاسخ به آنها منوط به تکمیل مطالعات و مشخص شدن نتایج آزمایش های مربوطه است.
این فضای رسانه ای شکل گرفته ناشی از بی‌برنامگی و بی‌تدبیری در فضای رسانه‌ای و عدم وجود برنامه منسجم و هدفمند جهت معرفی صحیح این تحقیقات علمی چندوجهی به مردم بوده است.
در صورتی‌که این سطح از توقع و حساسیت در جامعه و مسوولان نسبت به این پروژه ایجاد نمی‌شد، این پروژه پیشرفتی بسیار مطلوب‌تر از حال حاضر داشت و این امکان وجود داشت که مباحثات و مجادلات در محیطی کاملاً علمی و تخصصی مورد ارزیابی قرارگرفته تا منتج به نتایج مفید برای کشور باشد.
فارغ از نوع مواجهه متولیان معاونت علمی در دوره گذشته، موضوعی که بیش از هر مساله دیگر ضروری به نظر می‌رسد، مدیریت فضای رسانه و ایجاد کانال‌های انتقال تحلیل‌های صحیح به جامعه است.
از سوی دیگر اخبار، گزارش‌ها و پوشش رسانه ای مربوط به آب های ژرف باید از منابع معتبر و رسمی خبری بوده و کاملاً واقع‌بینانه و مبتنی بر واقعیت‌های این پروژه باشد تا ضمن امیدآفرینی منجر به ایجاد توقعات بی‌جا نشود.
- به نظر شما مهمترین دلیل عدم پیشرفت ستاد در زمینه رسوخ فناوری در حوزه آب چه بوده است؟
ورود به حوزه آب برای فناوران بدون صرفه است
همت: بدون شک رشد واحدهای فناور و شرکت های دانش بنیان و استارتاپ های مساله‌محور تأثیر بسزایی در رشد اقتصادی کشور دارند. همه مردم و مسئولان باید دست در دست هم به شکوفایی و رشد تولید کمک کنند.
البته در مورد آب مساله قدری متفاوت است. متأسفانه در کشور آب به لحاظ اقتصادی جایگاه و ارزش چندانی ندارد. پس به تبع آن فناوری های حوزه آب نیز راه سختی در زمینه رقابت پذیری اقتصادی و حضور در بازار دارند.
چون متولی تأمین، تصفیه و توزیع آب در کشور به نوعی دولت است و قیمت فروش آن بسیار ناچیز و متفاوت از بهای تمام شده است، بستر و زمینه برای حضور بخش خصوصی در این حوزه به خوبی فراهم نشده است.
البته برنامه هایی برای اصلاح این وضعیت داریم، اما اکنون عموما فناوری هایی در حال توسعه است که کاربری آنها عموما دولت و مجموعه های وابسته هستند.