گیلان، مازندران و گلستان سه استان شمالی ایران هستند که در حاشیه جنوبی بزرگ‌ترین دریاچه جهان، یعنی دریای خزر قرار گرفته‌اند. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، دارای آب و هوایی معتدل و یکی از قدیمی‌ترین جنگل‌های جهان، یعنی «جنگل‌های هیرکانی» را در خود جای داده است. برای عموم مردم ایران این مسیر تقریبا ۷۰۰ کیلومتری ساحل، به عنوان شمال شناخته شده و با وجود تفاوت‌های اقلیمی، فرهنگی و زبانی بسیار متمایز از یکدیگر، همواره «شمال» است.
نزدیکی سواحل استان مازندران به پایتخت هم موجب شده تا بخش زیادی از سواحل این استان برای مردم تهران دسترسی بسیار زیادی داشته و آخر هفته و تعطیلات برای آنها تفرجگاه مناسب‌تری باشد. به همین دلیل به هنگام قدم زدن در سواحل مازندران (از ساری تا رامسر) بیشتر از آن که رنگ و بوی شمال با عطر برنج و بهارنارنج و مرکبات همراه باشد، شبیه خیابان‌های مرفه‌نشین پایتخت است.
در حالی‌که استان گیلان چنین وضعیتی نداشته و دوری از پایتخت موجب شده تا مناطق بکرتری چه از ساحل و چه از جنگل را همچنان در خود نگه دارد. اما باید گفت که یکی از همین مناطق بکر طی یک یا دو دهه اخیر و درست در فاصله کمتر از ۲۰ متری از دریا، به محلی برای دپوی زباله تبدیل شده و ساحل خزر که محل زندگی «ماهی خاویار» یادگار دوران ماقبل تاریخ هم هست به نابودی کامل کشیده شود. سواحل «قُروق» شهرستان «تالش» امروز به جای آنکه پذیرای بخش زیادی از گردشگران و اشتغالزایی باشد، پذیرای انواع زباله و پرندگان لاشخور بوده و منظره بسیار ناخوشایندی را به جا گذاشته است.
گزارش پیش‌رو حاصل تحقیقات محلی و بازدید حضوری پژوهشگر ایرنا از منطقه در تاریخ ۲۹ بهمن سال جاری است که متاسفانه در تماس‌های مکرر با مسوولان شهرداری و فرمانداری تالش برای بررسی موضوع دپوی زباله، هیچ یک پاسخگو نبوده و مشخص نیست چنین بحران زیست‌محیطی تا کی ادامه دارد؟
سواحل «قُروق» شهرستان «تالش» امروز به جای آنکه پذیرای بخش زیادی از گردشگران و اشتغالزایی باشد، پذیرای انواع زباله و پرندگان لاشخور بوده و منظره بسیار ناخوشایندی را به جا گذاشته استساحل قروق کجاست و چه وضعیتی دارد؟
ساحل قروق بین در روستای «قروق» از توابع بخش مرکزی(هشتپر) شهرستان تالش و در جنوبغربی دریای خزر قرار دارد. روستای قروق یکی از دیدنی‌های شهرستان تالش است که در ۴ کیلومتری شهر هشتپر قرار داشته و در گذشته با نام بندر کرگانرود شناخته می‌شد. این روستا تا پیش از این با سواحل زیبایش شناخته می‌شد، ساحل شنی قروق سه کیلومتر مساحت دارد و از رودخانه کرگانرود تا ساحل روستای «کریم محله» کشیده شده و پوشش گیاهی متنوع آن شامل درختان کاج، توسکا و بوته‌های تمشک و انار جذابیت این ساحل را دوچندان و چشم‌انداز شگفت‌انگیز و تصاویر خارق‌العاده آنها را همواره ماندگار کرده است. پیوند جنگل‌های سرسبز روستای قروق با ساحل، گسترش تمشک‌های وحشی که در جای‌جای روستا روییده‌اند، به همراه یکی از فانوس‌های دریایی گیلان که برای صید ماهیان خاویاری مورد استفاده قرار می‌گیرد و بسیاری از جاذبه‌های دیگر، همه در این نواحی قرار دارند.
اما جالب اینجاست که این تعاریف بخش زیبای این منطقه هستند و بیشتر با شرایط نزدیک به ۳ دهه قبل سازگاری دارند. چرا که درست در کنار این منطقه، محل دپوی زباله شهرستان تالش قرار دارد که بوی نامطبوع آن به همراه منظره نامیمون ایجاد شده، تمام زیبایی و پتانسیل درآمدزایی آن را نابود کرده است. متاسفانه معضل دپوی زباله در همه مناطق استان‌های شمالی ایران وجود دارد، اما این مشکل در گیلان وضعیت بسیار پیچیده‌تری دارد. دپوی زباله در شهر «سراوان» نیز از دیگر مواردی است که در جنوب استان و درست در مسیر شیب اصلی به سمت دریا قرار دارد و شیرابه‌های آن نه تنها به رودخانه‌ها و دریا بلکه به منابع آب زیرزمینی هم نفوذ کرده و به تدریج در حال رقم زدن مرگ دریا و جنگل در استان گیلان است.
هر چند بازیافت زباله برای کشور ما با مشکلات خاصی روبروست، اما در دفن زباله به این شکل هم نکات بهداشتی به درستی رعایت نمی‌شود. دفن زباله شرایطی مانند دور بودن حداقل ۳۰۰ متری از چاه‌های تغذیه آب آشامیدنی، دوری حداقل ۶۰۰ متری از منابع آب‌های سطحی، عدم استقرار در مناطق پرباران، جنس رسی خاک زیرین به ضخامت ۱۰ متر، عدم قرارگیری در جهت بادهای غالب، دارای دوره سیل‌خیزی حداقل ۱۰۰ ساله، دارا بودن خاک سطحی از جنس رس سیلتی، دارای سنگ بستری تا حد امکان از جنس سنگ‌های آذرین، دوری از مراکز جمعیتی، هتل، رستوران، تأسیسات فرآوری خوراکی‌ها، مدارس و پارک‌های عمومی، دوری از شبکه جاده‌های دسترسی و حداکثر ۲۰ کیلومتری شهرها و در زمین‌هایی که دارای کاربری‌های با ارزش‌تر مانند کشاورزی، جنگل، تالاب، مرتع نباشد و ... را نیاز دارد. اما متاسفانه با در نظر داشتن منطقه قروق، همین عوامل ابتدایی برای دفن زباله هم رعایت نشده است.
در جلگه تالش، فاصله جنگل و کوه تا دریا بسیار کم است به زودی بخش زیادی از زباله به زندگی مردم وارد می‌شود
دفن زباله مشکلات اجتماعی و اقتصادی دارد
دفن زباله همراه با مسائل و مشکلات مختلف محیطی، اجتماعی و اقتصادی در مناطق مختلف شهری از مساله زباله‌ها است. با نگاهی به نقشه و یا حتی نگاهی کوتاه به وضعیت جغرافیایی منطقه، در خواهیم یافت که در جلگه تالش فاصله جنگل و کوه تا دریا نسبت به جلگه رشت، ساری و گرگان بسیار کم است. بنابراین مقدار و وسعت زمین که باید در اختیار مردم برای زندگی و شغل قرار داشته باشد، بسیار محدود است. چنین چیزی به معنای این است که به زودی بخش زیادی از زباله به زندگی مردم وارد شود.
دفن زباله‌های شهری، مخصوصا شهرهایی که سطح آب زیرزمینی در آنها بالاست، از این نظر که منابع آب و خاک را به شدت آلوده کرده و اکوسیستم و زندگی گیاهان و جانوران را با مشکلات متعددی روبرو می‌کند بسیار جدی است. این موضوع از این نظر که خاک، آب و هوا را آلوده می‌کند نه تنها تا آینده نزدیک دیگر محلی برای کشت برنج باقی نمی‌گذارد، بلکه به دلیل انتشار گازهای خطرناک که بوی نامتبوع منتشر شده در ساحل قروق نشانه آن است، محلی برای زندگی هم نخواهد بود!
تجربه بوی نامتبوع زباله «آرادکوه» در جنوب تهران، چیزی است که گرچه این روزها بسیار بیشتر محسوس شده، اما موضوعی است که بسیاری از کارشناسان از سه دهه قبل هشدار آن را دادند ولی متاسفانه بدان توجهی نشد. اکثر پسماندها حاصل مصارف خانگی، صنعتی، بیمارستانی و غیره است که با گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی در میان مردم شایع و حتی عادی هم شده است. برخی از این پسماندها برای سالیان زیاد می‌توانند در طبیعت باقی بمانند و حتی برخی از آنها در مدت زمان کوتاهی می توانند آلودگی های شدید و خطرناکی برای انسان و سایر موجودات زنده ایجاد کنند.
دفن زباله مدت‌های زیادی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا به کمترین میزان خود رسیده و بازیافت زباله در دستور کار قرار دارد
چه باید کرد؟
مساله زباله تنها مختص ایران نیست و بسیاری از کشورهای جهان با آن درگیر هستند. اما نحوه مواجهه با این معضل بسیار مهم است. دفن زباله مدت‌های زیادی است که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا به کمترین میزان خود رسیده و بازیافت زباله در دستور کار قرار دارد. کشورهایی مانند ژاپن، سوئد، نروژ و ... کمترین دفن زباله و بیشترین میزان بازیافت را دارند و حتی انگلستان از گاز متان متصاعد شده از زباله برای سوخت خودرو استفاده می‌کند. بنابراین معضل زباله راه حل دارد.
ابتدا باید افرادی که در این زمینه تخصص دارند و رسیدگی به این مساله و راه‌حل‌هایی مربوط به آن جزو تخصص آن‌هاست را شناسایی و پیدا کرد. در میان تخصص‌های مختلف و متعدد، رشته‌های محیط‌زیست، مهندسی شیمی و گرایش‌های متعدد آن برای ارایه راه‌حل عملی جهت بازیافت زباله بسیار موثر هستند. این متخصصان نیز با توجه به سابقه علمی بزرگ‌ترین دانشگاه استان، یعنی دانشگاه گیلان، با کمترین هزینه در دسترس هستند.
اما قبل از آن چیزی که بسیار مهم است، «آگاه‌سازی مردم و مشارکت آنها» در موضوع تفکیک زباله از مبدا است. در این زمینه هم باید از ظرفیت «علوم اجتماعی» دانشگاه گیلان که یکی از مراکز معتبر در حوزه جامعه‌شناسی کشور است بهره برد. آموزش و پرورش نیز از دیگر مراکز مهم در این زمینه است که باید از دوران مدرسه جامعه محلی را برای حل معضل پسماند آماده کرد.اماکن عمومی مانند ادارات و هتل‌ها هم باید مکلف شوند که سطل‌های تفکیک از مبدا داشته باشند.
موضوع تفکیک زباله از مبدا یکی از مهم‌ترین اقدامات است که در همه کشورها و تمام مناطق یک کشور انجام شود. فعال‌سازی این بخش موجب می‌شود تا هم محیط‌زیست پاک‌تر بماند، مواد اولیه کمتری استفاده و در نهایت نفع عمومی و اشتغال و درآمدزایی هم ایجاد شود.