آمار می گوید که «نان، قوت اصلی و مهم در سبد غذایی خانواده های خراسان شمالی است»، چرا که میانگین مصرف آرد و نان در استان ۲ کیلوگرم بیش از میانگین کشوری و اکنون سرانه مصرف آرد در استان ۹.۵ کیلوگرم و در کشور ۷.۵ کیلوگرم است.
این استان دارای هزار و ۳۳۰ نانوایی و در این سرانه هم از میانگین کشوری بالاتر است با وجود تعداد بالای نانوایی ها و نیز سرانه بالای مصرف آرد، شاهد صف طولانی برای خرید نان هستیم.
مشاهده صف های طویل در نانوایی‌های سطح شهرهای خراسان شمالی موجب شد تا مسولان به فکر چاره جویی و یافتن راه حلی برای این مشکل باشند که احداث مجتمع های نان یکی از راهکارهای پیشنهادی است که توسط استانداری خراسان شمالی پیشنهاد شده است ولی تاکنون از این طرح استقبالی از سمت نانوایی ها انجام نشده است.
بر پایه آمارها و اظهارات رسمی مسوولان استان؛ نان‌های تولیدی در نانوایی های خراسان شمالی از نوع سنتی است که زمان پخت بیشتری نیاز دارد و علاوه بر مصرف سوخت با زمان بیشتری نیز به دست مشتری می رسد و این عمده ترین علت صف های طویل نانوایی ها در استان است.
از طرفی نانوایی ها بر این باورند که پایین بودن نرخ نان سبب شده تا این محصول جایگزین خوراک دام در دامداری ها شود و همچنین کافی نبودن سهمیه آرد روستاها و مراجعه آنها به بجنورد برای خرید نان از دیگر دلایل صف های طولانی نانوایی های خراسان شمالی است.
ایجاد مجتمع تولید نان یکی از راه حل های ارایه شده برای کوتاه شدن صفوف نانوایی ها است و بدین صورت که نانوایی ها بیش از یک نوع نان را تولید و به مردم عرضه کنند و مسوولان استان نیز برای کمک و مساعدت به نانوایان وعده تسهیلات کم بهره، تامین آرد مورد نیاز و تسهیل مجوز های بهداشتی را داده اند ولی تاکنون هیچ یک از نانوایان سطح شهر از درخواست ایجاد مجتمع نان استقبال نکرده اند.
دستمزد پایین
برای بررسی این موضوع به تعدادی از نانوایی های بجنورد سری می زنیم و درباره عدم تمایل به تاسیس مجتمع های تولید نان جویا می شویم در ابتدا با شاطری در یک نانوایی سنگکی در زیر پل خوشی بجنورد گفت و گو می کنیم که معتقد است؛ دستمزد پایین شاطر عامل اصلی این استقبال کم محسوب می شود.
تقی رحمانی می گوید: دستمزد پایین با کار سخت و طاقت فرسا در این حرفه باعث عدم علاقه افراد در اشتغال به شغل نانوایی می شود.
این شاطر نانوایی می افزاید: ماحصل این شرایط موجب کمبود نیروی کار ماهر در نانوایی های خراسان شمالی شده است و کارگران این صنف خواهان افزایش دستمزد هستند، بنابراین بازنسشتگی نیروی ماهر و عدم جایگزینی افراد کارآزموده با تولید نان مرغوب رابطه مستقیمی دارد.
رحمانی می افزاید: بر اساس آمار ۴۴ درصد از جمعیت خراسان شمالی در روستاها سکونت دارند و در برخی از فصل های سال به ویژه فصل کشت و کار و برداشت محصول، تقاضا برای نان بیشتر می شود و روستاییان برای تامین نان به نانوایی های شهر مراجعه می کنند و این امر سبب ایجاد صف های طولانی می شود.
وی ادامه می دهد: نانوایی های خراسان شمالی در فصل پاییز شلوغ‌ترین روزها را سپری می کنند چرا که تجمع نیروهای کارگری در برخی از شهرستان ها به طور مثال در شهرستان فاروج در فصل براشت زعفران، نیروی کارگری زیاد منجر به افزایش مصرف نان و شلوغی نانوایی ها می شود.
پایین بودن نرخ نان
نانوایی بربری دیگر در نبش خیابان فردوسی و مدرس، پایین بودن نرخ نان را عدم استقبال نانوایی ها از این طرح می داند و می گوید: پایین بودن قیمت نان در مقابل هزینه های بالای تولید باعث افزایش بار مالی به نانوا می شود که منجر به تعدیل نیرو و روی آوردن نانواها در به کارگیری افراد خانواده خود برای اشتغال در نانوایی شود.
حسن غلامی که به همراه همسرش در این نانوایی مشغول به فعالیت است می گوید: درآمد کم نانوایی در بجنورد به دلیل پایین بودن قیمت نان در استان پاسخگوی هزینه های تاسیس مجتمع نان نیست و قیمت پایین نان، این فرآورده مهم را نزد مردم کم ارزش کرده است.
وی با اشاره به قیمت بالای تجهیزات مورد نیاز نانوایی ها می افزاید: قیمت این تجهیزات در چند سال اخیر بسیار افزایش یافته است در حالی که کیفیت آنها اصلا قابل قبول نیست، ضمن اینکه تعمیرات این دستگاه ها نیز در استان مقدور نیست و برای تعمیر باید از استان های دیگر درخواست کرد تا تعمیرکار به همراه قطعه جایگزین با هزینه بسیار بالا تامین شود.
این شاطر نانوایی اضافه می کند: نرخ نان در مقابل افزایش هزینه های جانبی تولید نان نظیر افزایش قیمت نمک، خمیرمایه، کنجد، بیمه کارگران، کرایه محل، بسیار پایین است که با این شرایط دریافت تسهیلات و پرداخت اقساط برای احداث مجتمع های نان به صرفه نیست.
بر اساس آمار اتحادیه نانوایان بجنورد قیمت نان در خراسان شمالی از ۲۹ تیرماه سال گذشته تاکنون افزایش نیافته است؛ بر این اساس نرخ نان بربری تنوری یا سنتی در مرکز خراسان شمالی با وزن چانه ۴۰۰ گرم؛ ۸۷۰ تومان، بربری سنتی ۸۷۰ تومان، تنوری خراسانی ۸۷۰ تومان است.
همچنین قیمت نان یارانه ای سنگک یارانه ای با وزن چانه ۴۰۰ گرم؛ هزار و ۱۰۰ تومان، نان لواش با وزن چانه ۲۰۰ گرم؛ ۴۲۰ تومان، تنوری اسفراینی با وزن چانه ۳۴۰ گرم؛ ۷۵۰ تومان است.
نرخ نان یارانه ای بربری ماشینی با وزن چانه ۴۵۰ گرم؛ هزار و ۱۵۰ تومان، بربری سنتی ۴۵۰ گرم؛ هزار و ۱۷۰ تومان، نان سنگک ۴۰۰ گرم؛ هزار و ۶۰۰ تومان، تنوری اسفراینی ۳۴۰ گرم؛ هزار تومان و نازک پزی ماشینی با وزن چانه ۳۳۰ گرم؛ هزار تومان است.
پرداخت تسهیلات برای احداث مجتمع نان
مدیرکل دفتر امور اقتصادی استانداری خراسان شمالی در ادامه بر احداث مجتمع های نان در استان تاکید کرد و آن را راهکاری برای کاهش صف های طولانی نان دانست.
محمد بدری می گوید: زیرساخت‌های ایجاد مجتمع نان یارانه‌ای در این استان با ارائه تسهیلات ارزان قیمت فراهم است و از نانوایی هایی که نان یارانه ای پخت می کنند تقاضا می شود با اضافه کردن تنور به عرضه نان تنوع بخشند و ایجاد مجتمع های نان میزان پخت را افزایش می دهد.
وی می افزاید: در این خصوص از صنف نانوایی حمایت ویژه می شود و علاوه بر پرداخت تسهیلات، روند ارایه مجوز های دریافتی از سوی سازمان های مربوطه نیز آسان سازی می شود.
این مسوول درباره فروش خارج از شبکه آرد و نان در استان می افزاید: با توجه به آخرین آمار از سامانه هوشمند، عملکرد بیش از ۹۸ درصد نانوایی های استان در این خصوص صحت دارد و تنها حدود ۱.۶۴ درصد انحراف در تبدیل آرد به نان وجود داشته است.
مدیرکل دفتر امور اقتصادی استانداری خراسان شمالی اضافه می کند: با توجه به اجرای طرح هوشمند سازی یارانه آرد و نان و با ایجاد نانوایی های کشیک در شهرستان ها تا حدی این شرایط کنترل شده است و با توجه به اینکه نزدیک به ۸۰ درصد نانوایی های استان نان بربری پخت می کنند و فرآوری این نان نیز زمانبر است به طوری که تولید حدود ۱۶۰ قرص نان بربری، نزدیک به یک ساعت زمان می برد بنابراین با تغییر نوع پخت نان به لواش و ماشینی دوار که سرعت تولید بیشتری دارند صف ها به صورت فنی کاهش می یابد.
وی در ادامه می افزاید: همچنین برای کنترل این شرایط ۲۲۰ تُن آرد اضافه به ۱۱۷ نانوایی کشیک اختصاص داده شد تا ساعت پخت را افزایش دهند.
بدری افزایش قیمت نان را غیرممکن دانست و می گوید: با توجه به اجرای طرح هوشمند سازی بدون افزایش قیمت آرد، دولت تا ۳۰ درصد عملکرد کارتخوان های هوشمند را به حساب نانوایان بابت جبران هزینه های دستمزد و خمیر مایه و سایر هزینه ها پرداخت می کند.
اکنون هزار و ۳۰۰ واحد نانوایی در سطح استان وجود دارد که این تعداد ۲ برابر میانگین کشوری است، در کشور به ازای هر هزار و ۳۵۰ خانوار یک واحد نانوایی مجاز به فعالیت است که در این استان به ازای هر ۶۰۰ خانوار یک واحد فعال است.
همچنین سرانه مصرف آرد و نان در این خطه محروم نیز ۲ کیلوگرم بیشتر از میانگین کشوری است و هر فرد در خراسان شمالی ماهانه حدود ۹.۵ کیلوگرم آرد مصرف می کند و این در حالی است که این سرانه در سطح کشور رقم ۷.۵ کیلوگرم را نشان می دهد.
اینک ۶ کارخانه آرد، هزار و ۱۱۲ واحد نانوایی یارانه پز و حدود ۳۰۰ واحد آزادپز در خراسان شمالی دایر است.
خراسان شمالی با یک میلیون نفر جمعیت در شمالشرق کشور واقع است این استان دارای هشت شهرستان بجنورد، شیروان، اسفراین، فاروج، گرمه، جاجرم، مانه و سملقان و راز و جرگلان است.