اهمیت واکاوی «وضعیت میدانی و سیاسی ترکیه پس از زلزله اخیر» باعث شد تا اندیشکده جریان نشستی را با همین عنوان در نخستین روزهای اسفندماه برگزار کند؛ نشستی که «علی حیدری» پژوهشگر مسائل ترکیه سخنران آن بود و دبیری نشست را نیز «عارف دهقاندار» پژوهشگر روابط بین‌الملل برعهده داشت. مشروح مطالب مطرح شده در این نشست تخصصی در ادامه آمده است:
شهری که دیگری شهر نبود؛ تصویری از ویرانی در آدیامان
به گفته محلی‌های آدیامان، بسیاری از کشته‌شدگان پناهندگان سوری بودند که به صورت غیرمجاز وارد ترکیه شده بودند و به همین دلایل، آمار رسمی با واقعیات متفاوت است. به طور کلی هم دولت تعداد کشته‌ها را رسما بسیار پایین‌تر از واقعیت عنوان می‌کند
حیدری در ابتدا، روایت میدانی خود از شهر آدیامان ترکیه بعد از رخداد زلزله را چنین بیان داشت: ترکیه به دلیل قرار گرفتن روی گسل، شاهد زلزله‌های بسیاری در طول تاریخ بوده است اما یکی از تفاوت‌های زلزله اخیر با دوره‌های قبل در این بود که مقامات دولتی ترکیه بلافاصله بعد وقوع زلزله اعلام بحران سطح چهار یعنی بالاترین سطح را داشتند. اعلام سطح چهار از سوی یک کشور به این معنا است که از نظر اخلاقی تمام کشورهای جهان ملزمند که کمک کنند. این اقدام برخلاف شخصیت «رجب طیب اردوغان» بود زیرا وی معمولا در بسیاری از مواقع نیازی به کمک از هیچ کشوری نمی‌بیند و حتی بارها اعلام کرده بود که ترکیه می‌تواند به بانک جهانی هم کمک کند.
حیدری که به همراه جمعیت هلال احمر ایران از نزدیک شاهد حجم ویرانی‌های شهر آدیامان ترکیه بوده افزود: در زلزله ترکیه، آدیامان بعد از قهرمان مرعش که کانون زلزله بود و بعد از هاتای که بیشترین خسارت را دیده بود، سومین منطقه دچارِ بالاترین خسارات به شمار می‌آید به طوری که با مشاهده این شهر و میزان خسارت آن انسان دچار حیرت می‌شود چرا که گستره و عمق فجایع بالاتر از تصور بود. بیش از ۴۰ درصد خانه‌ها به طور کامل با خاک یکسان شده بودند به طوری که معلوم نبود که قبل از وقوع زلزله چند طبقه بوده‌اند. حدود ۵۰ درصد دیگر خانه‌ها به دلیل ترک‌خوردگی قابل سکونت نبودند و تنها ۱۰ درصد از این خانه‌ها قابل استفاده بود. بنابراین این شهر با جمعیت بیش از ۱۲۰ هزار نفر غیرقابل سکونت شده بود. بخش زیادی از جمعیت این شهر به روستاها اطراف کوچ کردند و بخشی به شهرهایی که بستگانی داشتند رفته بودند تا وضعیت مشخص شود.
عملکرد مدیریت بحران در ترکیه چگونه بود؟
مدیریت بحران ترکیه، امدادگران و نیروهای خارجی را منطقه‌بندی و مشخص کرد هر کدام باید در کجا مشغول شود
بنا به گفته حیدری مردم شهر آدیامان به ویژه در چند روز نخست به شدت از عملکرد دولت و از فسادی که در میان مقامات محلی وجود داشت، عصبانی بودند چرا که استاندار آنها روزها نخست اعلام کرده بود در شهر آدیامان تنها چند خانه خراب شده بود. بنابراین سه روز نخست هیچ امدادی از خارج از شهر به آدیامان نرسیده بود و همه آواربرداری و کمک به زیر آوار مانده‌ها با دست انجام می‌شد. با این وجود بعد از سه روز هلال احمر و سازمان مدیریت بحران در ترکیه (آفات) کار خود را شروع و از نظر امداد رسانی بسیار خوب کار کردند.
وی افزود: به خاطر اینکه ترکیه منطقه‌ای زلزله‌خیز است مدیریت بحران در این کشور از امکانات و توان بسیاری برخوردار است. نیروهای هلال احمر ایران که از نزدیک شاهد اقدامات مدیریت بحران ترکیه بودند به این موضوع اذعان داشت و می‌گفتند باید از آنها درس گرفت اما سطح تخریب آنقدر زیاد بود که از سطح مدیریت یک دولت خارج بود یعنی برآوردی که صورت گرفته بیش از ۸۰ میلیارد دلار خسارت وارد شده است. این میزان خسارت در حالی است که آمار رسمی قربانیان به ۴۵ هزار نفر نزدیک می‌شود و این آمار احتمالاً تا ۱۰۰ هزار نفر هم خواهد رفت. بنا به گفته مردم محلی بسیار از افرادی که کشته شدند پناهندگان سوری بودند که به صورت غیرمجاز به این کشور ورود کرده بودند، از طرفی بخش بسیاری از مردم هنوز زیر آوار مانده‌اند. به طور کلی باید گفت گفتمان رایج آنجا این بود که دولت تعداد کشته‌ها را به طور رسمی بسیار پایین‌تر از واقعیت عنوان می‌کند.
حیدری درباره روند مدیریت بحران بیان داشت: اردوغان بعد از زلزله برای هر استانی یک وزیر انتخاب کرد که مدیریت آنجا را بر عهده بگیرد. استان‌هایی که بزرگ بودند دو تا سه وزیر داشتند در آدیامان هم وزیر زیر ساخت مسئول امور بود و کارها را پیش می‌برد.
وی در بخش دیگر از سخنان خود به نقش کمک‌های خارجی در کاهش این بحران اشاره کرد و اظهار داشت: کمک‌های خارجی به دلیل وضعیت سیاسی ترکیه در سطح بین‌المللی خیلی خوب آمده بود به طوری که در طول یک هفته بعد از زلزله بیش از ۶۰ کشور کمک فرستاده بودند و علاوه بر این بیش از ۹۰ کشور دیگر اعلام آمادگی برای کمک‌رسانی در صورت لزوم داشتند. از کشورهای متعددی برای کمک به زلزله‌زده‌ها ترکیه آمده بودند به همین دلیل مدیریت بحران ترکیه تمام آنها را منطقه‌بندی کرد که هر کشوری کجا مشغول کمک شود.
زلزله ترکیه و رفتار سلبریتی‌ها و احزاب
در حالی که احزاب ترکیه سعی کردند کمتر به انتقاد از دولت بپردازند، سلبریتی‌ها هم کمپین‌هایی را راه انداختند و در اندک زمانی هشت میلیارد دلار برای مدیریت بحران این کشور پول جمع‌آوری کردند
این پژوهشگر روابط بین‌الملل بیان داشت که بحث هماهنگی سلبریتی‌ها، سازمان‌ها و نهادهای دولتی ترکیه در زلزله اخیر قابل تامل است. برای نمونه سلبریتی‌ها تلاش می‌کردند، کمک‌رسانی داشته باشند. آنان چند روز کمپین گذاشتند و تنها در یک روز بیش از هشت میلیارد دلار جمع‌آوری و همه این مبلغ را به مدیریت بحران این کشور تقدیم کردند. این رقم بالا آن هم در مدت کوتاهی نشان از همبستگی اجتماعی ترکیه دارد که در ایران هم باید به این مقوله توجه شود.
به گفته حیدری، یکی دیگر از مباحث قابل‌تامل رفتار احزاب مخالف اردوغان بود. در این موضوع من تصورم این بود که در رسانه‌ها هر روز به انتقاد از اردوغان بپردازند اما بسیار کمتر این اتفاق می‌افتاد و موضوعات گزارش‌هایی که کار می‌شد بیشتر در خصوص فساد پیمان‌کار و فساد اقتصادی بود. یک دلیل این رفتار این بود که در ترکیه به این نتیجه رسیده‌اند که در حال حاضر تنها باید به درد و آلام مردم توجه کرد و بعد در مرحله دوم به انتقاد پرداخته شود. بنابراین اگر هم انتقادی صورت می‌گرفت به صورت غیرمستقیم و برای بررسی تعداد خرابی‌ها در شهرهای زلزله‌زده و مقایسه دلایل حجم این خسارت‌ها بود.
تحلیلگر مسائل ترکیه ادامه داد: جامعه ترکیه مانند ایران سیاست‌زده نیست، چرا که دولتمردان آنها فضای ترکیه را به سمتی بردند که بیشتر مباحث زرد دنبال شود. بنابراین سطح تحلیل سیاسی مردم این کشور بسیار پایین است. همچنین در این کشور و در وضعیت فوق‌العاده یک سری محدودیت‌ها به وجود می‌آید که باید از آن تبعیت کرد برای نمونه هر گزارشی که وضعیت روانی مردم را بدتر کند، ممنوع است و باید همه در راستای امید به جامعه گام بردارند و گزارش‌های تحت عنوان تحریک جامعه و شایعه پراکنی پیگیرد قانونی دارد.
زلزله جایگاه اردوغان را لرزاند؟
حیدری در ادامه بحث بیان داشت که قبل از زلزله نظرسنجی‌ها نشان از پیروزی اردوغان با اختلاف کمی داشت اما زلزله وضعیت را تغییر داد و وضعیت برای اردوغان بدتر شده است. به همین دلیل اردوغان روز دوم زلزله سه ماه حالت فوق‌العاده اعلام کرد. براساس قانون اساسی رئیس‌جمهور این حق را دارد تا برای ۶ ماه حالت فوق‌العاده اعلام کند. در زمان حالت فوق‌العاده هم انتخابات برگزار نمی‌شود. بنابراین اردوغان به طور غیرمستقیم مساله تعویق انتخابات را مطرح می‌کند.
غرب بی‌میل نیست با توجه به زلزله اخیر، زمینه‌های رفتن اردوغان از قدرت فراهم شود
از دید این کارشناس مسائل ترکیه، غرب متمایل به زمین زدن اردوغان است. مماشات اردوغان با روسیه و چین باعث شده که به هیچ وجه غرب طرف اردوغان را نگیرد. وی با اشاره به اتفاقات سال ۲۰۱۳ گفت: بعد از رخ دادن انقلاب مخملی در این سال تقریبا به اردوغان ثابت شد باید از اروپاییان مسیرش را جدا کند و بعد از آن به دنبال روسیه و بعد چین رفت اما چین را می‌خواست به عنوان الگوی اقتصادی انتخاب کند و چندباری هم در جامعه این را مطرح کرد اما با بازخورد منفی روبه رو شد، چرا که ساختار جامعه ترکیه آمریکایی- اروپایی است و در حال حاضر طرف بیش از ۷۰ درصد سرمایه‌گذاری اقتصادی، اروپایی است. بنابراین بدنه اقتصادی و تجاری ترکیه اروپایی است و اردوغان به راحتی نمی‌تواند این ایده خود را عملی سازد. با همه این تفاسیر غرب به این نتیجه رسیده است که اردوغان باید برود چون اردوغان از حالت یک اسلام‌گرای تکنوکرات تبدیل به اسلام‌گرایی شده که می‌خواهد الگوی اسلامی مورد نظر خود را در دنیا عرضه کند و وارد مرحله خودمختاری شود.
ارتباط سدسازی و زلزله در ترکیه
به گفته حیدری، امکان شکستن سدها بر اثر زلزله شایعه‌ای بود که در ایران نیز به طور گسترده گوش می‌رسید اما این درست نبود چرا که سدهایی که در ترکیه ساخته می‌شود با قدرت تحمل ۸ ریشتری بنا می‌شوند برای نمونه سد آتاتورک را با این قدرت ساخته‌اند.
این کارشناس مسائل بین‌الملل به دلایل ساخت و توسعه سدسازی در ترکیه اشاره کرد و اظهار داشت: این سدها از ۵۰ یا ۶۰ سال پیش طراحی و ساخت آنان شروع شده چرا که خاورمیانه از نظر منابع آب وضعیت نامساعدی دارد، بنابراین این کشور تلاش دارد این آب‌ها را ذخیره کند. همچنین در بحث انرژی هم می‌خواهد از آنها استفاده کند. طی ده سال گذشته هر سدی که می‌سازند به موضوع تولید برق آن هم توجه دارند. ترکیه چون به انرژی کشورهای همسایه نیاز دارد دنبال ان است که در آینده از این آب برای گرفتن امتیاز استفاده کند. بنابراین بنا به گفته حیدری زلزله ترکیه هیچ ربطی به مقوله سدسازی نداشت.