به گزارش ایرنا، سال ۱۳۹۸ بود که بحران همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ کشورهای مختلف دنیا را درگیر کرد، هنوز بسیاری از جوامع با این بیماری و سویه های جدید ویروس کرونا دست به گریبان هستند و تبعات مختلف این بحران در بخش های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، سلامت و حتی سیاسی و امنیتی به اشکال گوناگون خود را نشان داده است.
اواخر بهمن سال ۱۳۹۸ بود که نخستین موارد ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در ایران گزارش شد، تاکنون کشورمان هشت موج کرونا را پشت سر گذاشته است، بیش از هفت میلیون و ۵۶۵ هزار نفر بطور قطعی به آن مبتلا شدند و حدود ۱۴۵ هزار نفر از هموطنان جان خود را بر اثر این بیماری از دست دادند.
کووید-۱۹ در ابتدا یک بیماری ناشناخته و نوپدید برای کشورهای مختلف از جمله ایران بود و به مرور زمان و با افزایش آگاهی نسبت به آن، روش های درمانی جدیدی در پیش گرفته شد و با ساخت واکسن کرونا بود که این بیماری به تدریج تحت کنترل قرار گرفت و امروزه به کمترین حد در سه سال اخیر رسیده است هرچند هنوز موارد ابتلا به آن گزارش می شود و حتی مرگ و میرهای ناشی از آن اتفاق می افتد.
با ورود این بیماری به کشور، مجموعه اقدامات حمایتی دولت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر نهادها برای مقابله با بحران جدید آغاز شد و هنوز هم برخی از آنها ادامه دارد، بسیاری از کسب و کارها و فرایندها مانند آموزش مدارس و دانشگاه ها تحت تاثیر آن قرار گرفت، شیوه نامه ها و محدودیت هایی برای مقابله با این بیماری تدوین و در مراحل مختلف اجرا شد، مردم به استفاده از اقلام محافظتی مانند ماسک و مواد ضد عفونی کننده روی آوردند، واکسن کرونا به اکثریت جامعه تزریق شد و هریک از بخش ها و اقشار جامعه به نوعی تحت تاثیر همه‌گیری کووید-۱۹ و تبعات آن قرار گرفتند.
سه سالگی کرونا در اصفهان
پنجم اسفند سال ۱۳۹۸ بود که اولین مبتلایان به کرونا در استان اصفهان شناسایی شدند و درباره آن اطلاع رسانی صورت گرفت، در روزهای پس از آن آمار مبتلایان به کووید-۱۹ با شتاب زیادی افزایش یافت و به مرور بر آمار ابتلا و مرگ و میر ناشی از کرونا افزوده شد به‌طوریکه در سه سال گذشته حدود ۵۱۸ هزار نفر در استان اصفهان بطور قطعی مثبت به این بیماری مبتلا شدند و حدود ۱۹ هزار بیمار قطعی و مشکوک جان باختند که از بین آنها ۱۲ هزار نفر بطور قطعی مبتلا به کرونا بودند.
از ابتدای همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ در استان اصفهان تاکنون یک میلیون و ۵۷۵ هزار نمونه آزمایش کرونا از افراد محتمل به ابتلا گرفته شده است که حدود ۵۱۸ هزار نفر موارد مثبت مبتلای قطعی و نمونه های مثبت بودند و تا کنون حدود ۲۲۱ هزار نفر دارای علائم این بیماری در بیمارستان های استان بستری شدند.
به گفته مسوولان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، بیشترین آمار بستری و مرگ و میر ناشی از کرونا در این استان در موج پنجم و در تابستان سال ۱۴۰۰ اتفاق افتاد به‌طوریکه بالاترین میزان بستری به سه هزار و ۶۰۰ نفر در روز رسید اما این آمار در پیک ششم به یکهزار و ۸۵۰ نفر و در پیک هفتم به ۶۵۰ نفر کاهش یافت، موج پنجم کرونا با شیوع سویه دلتا آغاز شد و نسبت به سایر موج های دیگر وخیم تر بود.
واکسیناسیون علیه ویروس کرونا در اصفهان نیز همزمان با سایر استان‌ها از بهمن سال ۱۳۹۹ آغاز و در مراحل اولیه به کادر درمان و بهداشت، افراد آسیب پذیر، سالمندان، زنان باردار و بیماران خاص و سپس به گروه های شغلی در معرض خطر تزریق شد تا اینکه سرانجام به گروه های سنی مختلف و تا نوجوانان و کودکان نیز رسید، بر اساس آخرین آمار تا کنون حدود ۸۶ درصد جمعیت استان اصفهان دُز نخست، ۷۷ درصد دُز دوم، ۴۱ درصد دُز سوم و ۴ درصد دُز چهارم واکسن کرونا را دریافت کرده‌اند.
در ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم که کشور با موج پنجم کرونا مواجه بود، پوشش واکسیناسیون در استان اصفهان حدود ۲۳ درصد بود اما در یک سال اخیر حدود ۹ میلیون دُز واکسن کرونا در این استان تزریق شده و پوشش دُز نخست به ۸۶ درصد رسیده است.
نگاهی به سه سال گذشته در استان اصفهان نشان می دهد که دوران همه گیری کووید-۱۹ با خاطرات، تجربه ها و اتفاق های بسیاری همراه بود که پیامدهای آن برای برخی از بخش ها همچنان پابرجا بوده و حتی ممکن است تا سال های آینده نیز ادامه داشته باشد، کارشناسان اعتقاد و تاکید دارند که لازم است آسیب شناسی مناسب و جامعی از این دوران صورت بگیرد تا در موارد مشابه دیگر که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد بتوان از نتایج آن بهره گرفت.
سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان که از ابتدای همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ وظیفه اطلاع رسانی درباره آن را به عهده داشت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به برخی از این اتفاق ها و تجربه ها اشاره کرد و گفت: در ابتدای فراگیری این بیماری در چین، اطلاعات بسیار کمی در اختیارمان بود و ابعاد بیماری چندان مشخص نبود، عده ای آن را برابر با آنفلوآنزا می دانستند که در ماه های آبان و آذر همان سال با موج این بیماری در اصفهان مواجه بودیم، عده ای درباره آن بسیار وحشت داشتند و برخی نیز می خواستند که در این زمینه عادی سازی شود.
باور نداشتیم که با بحران کرونا مواجه می‌شویم
آرش نجیمی تاکید کرد: پس از اینکه نخستین موارد ابتلا به کرونا در اوائل اسفند سال ۱۳۹۸ شناسایی شد شاید خود ما نیز باور نداشتیم که تا پایان اسفند همان سال به آن وضع برسیم و با بحران کرونا مواجه شویم، تعداد بیماران بسیار زیاد شد و تستهای مثبت کرونا افزایش یافت.
وی با بیان اینکه هرچه جلوتر می رفتیم اطلاعات ما از این بیماری بیشتر می شد و تغییر می کرد، افزود: همین موضوع باعث بی اعتمادی می شد زیرا یک روز اعلام می‌شد در جاهای شلوغ ماسک بزنید، یک روز می گفتیم ماسک نیست و یک روز هم می گفتیم همه جا ماسک بزنید، هرچند این موضوع امری طبیعی بود زیرا کووید-۱۹ بیماری ناشناخته ای بود که هرچه پیش می رفتیم اطلاعات متفاوتی درباره آن داده می شد.
بیشترین فشار را در اسفند ۹۸ داشتیم
سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تاکید بر اینکه بیشترین فشاری که از طرف مردم، خبرنگاران و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بر ما وارد می شد در اسفند سال ۹۸ بود زیرا هنوز ساختارها مشخص نبود، گفت: در کل کشور و در بخش های مختلف حتی رسانه، دانشگاه ها و آموزش و پرورش آمادگی مواجهه با چنین بحرانی را نداشتیم.
وی با بیان اینکه در ابتدای شیوع ویروس کرونا، مرگ و میر بالا بود، توضیح داد: زیرا هر ویروسی که شیوع پیدا می کند در ابتدا بسیار قوی تر و شدیدتر است اما پس از گردش در جامعه از شدت و قدرت آن کاسته می شود، از طرفی کووید-۱۹ بیماری بود که مردم هیچگونه مواجهه ای از قبل آن با آن نداشتند بنابراین واکنش سیستم های ایمنی بدن نسبت به آن شدید بود و به همین دلیل علاوه بر تعداد ابتلای بالا، مرگ و میر زیاد هم در ابتدای همه‌گیری داشتیم.
عضو هیات علمی گروه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تصریح کرد: البته قبل از شیوع کرونا در کشور هم هم اشتباهاتی صورت گرفته بود بعنوان مثال برای اینکه مردم دچار ترس نشوند، عادی سازی شده بود درحالیکه در بحران ها، باید خود را برای بدترین سناریوها آماده کنیم اما آن موقع تصور بر این بود که خیلی اتفاق بدی نمی‌افتد.
نجیمی ادامه داد: حتی در ابتدای اسفند که ویروس کرونا شیوع یافت برخی از استادان دانشگاه می گفتند الان کلاس ها را تعطیل کنیم و جبرانی آنها را در تابستان سال بعد برگزار می کنیم زیرا هوا گرم و بیماری کم می شود، این تفکر در آن زمان وجود داشت و کمتر فردی تصور می کرد که این همه گیری سه سال با چند موج بزرگ طول بکشد، همچنین در ابتدای کار ایجاد ساختار اولیه برای مقابله با کرونا، انرژی زیادی از ما گرفت و شاید بتوان گفت که برنامه ریزی برای مدیریت بحران با آن وسعت را نداشتیم.
نجیمی همچنین با تاکید بر اینکه یکی از بیشترین آسیب ها و ضربه هایی که در دوران کرونا خوردیم مربوط به سرمایه اجتماعی بود، گفت: در آن دوران برای اطلاع رسانی درباره آمار کرونا با مساله ای به نام " سرمایه اجتماعی " مواجه بودیم زیرا در برخی موارد خبرنگاران و حتی دوستان و اطرافیان به ما می گفتند که آمار کرونا را کمتر از آنچه که هست اعلام می کنید، از طرفی در موج پنجم کرونا و با شیوع سویه دلتا که آمار مرگ و میر به چند صد نفر در روز در کشور رسید، همان خبرنگاران و دوستان می گفتند که شما آمار را بیش از حد اعلام می کنید تا مردم بترسند و در خانه بمانند.
وی با اشاره به اینکه ما با این تناقض ( پارادوکس) در دوران کرونا مواجه بودیم، تاکید کرد: با اینحال به جرات می گویم که هرگاه بیماری را شناسایی کرده بودیم و نتیجه ابتلای او مثبت قطعی بود آن را اعلام می کردیم.
شاهد افراط‌هایی در اجرای پروتکل‌های بهداشتی بودیم
سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان همچنین گفت: در ابتدای همه گیری کووید-۱۹ در کشور برخی از اقدامات عجیب و غریب بود، بعضی مواقع گروه هایی بصورت داوطلبانه برای ضد عفونی کردن اقدام می کردند اما مساله این بود که ما هنوز شیوه‌نامه های مشخصی برای ضد عفونی کردن اماکن و وسائل مختلف مانند گوشی تلفن همراه یا کف خیابان و پیاده رو نداشتیم، حتی عده ای سوار موتورسیکلت می شدند و با دستگاه هایی که شبیه سمپاش بود هر جا که می رسیدند را ضد عفونی می کردند.
نجیمی به خاطره ای در این باره اشاره و اضافه کرد: روزی پس از جلسه کمیته اطلاع رسانی کرونا استان، در حیاط اداره ای که بودیم ماشین بسیار بزرگ آبپاش حاوی ماده ضدعفونی در حال ضدعفونی کردن محیط بود و نکته جالب توجه این بود که حتی درختان کاج و نوک آنها که چند متر با زمین فاصله داشت را ضدعفونی می کرد، ولی آیا ویروس کرونا در نوک درخت چند متری هم تجمع داشت یا اینکه افرادی آن بالا می رفتند که این چنین آنها را ضدعفونی می کردند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه شیوه‌نامه های بهداشتی درباره کرونا بطور دائم تغییر می کرد، ادامه داد: در هر صورت همیشه افراط هایی در برخی کارها وجود دارد اما توصیه هایی هم وجود داشت که برخی آن را به افراط تفسیر کردند و متاسفانه این موضوع تا الان هم در زمینه هایی ماندگار شده است.
وی درباره کمبود اقلام محافظتی مانند ماسک بویژه در ابتدای همه گیری کرونا توضیح داد: بدون شک هیچ انبار و کارخانه ای آماده پاسخگویی به چنین تقاضایی در آن بحران نبود و حتی در بیمارستان ها هم به مشکل برخورد کردیم، این موضوع در همه کشورها در ابتدای بحران کرونا اتفاق افتاد زیرا ناگهان توصیه استفاده از ماسک برای همه مردم صورت گرفت، تولید ماسک های پارچه‌ای در آن زمان کار خلاقانه ای بود که به کار گرفته شد تا اینکه به مرور زمان مشکل ماسک حل شد.
موج پنجم، کُشنده‌ترین موج کرونا در اصفهان
سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، بدترین موج کرونا در اصفهان را موج پنجم دانست که سویه دلتا در آن شیوع یافت و گفت: قبل از آن تعداد بیماران بستری در روز در استان به حدود ۲ هزار نفر رسیده بود اما وقتی سویه دلتا وارد کشور شد، ابتدا تصور بر این بود که موج ناشی از آن از موج چهارم بزرگتر نخواهد بود اما متاسفانه وقتی این موج آمد تعداد بیماران بستری در روز به نزدیک چهار نفر رسید، مجبور شدیم تخت اضافه کنیم، حتی در راهروها برخی از بیمارستان ها تخت گذاشتیم، تعداد تلفات به بالاترین حد رسید بطوریکه به گفته یکی از مدیران ما یک اتوبوس انسان هر روز از دست می دادیم، وضعیت بسیار بدی بود بطوریکه مجبور شدیم به سمت آماده کردن بیمارستان های صحرایی برویم.
وی افزود: موج پنجم یا همان دلتا، شیب بسیار تندی داشت و تعداد مرگ و میر روزانه آن در اصفهان به بالای ۵۰ نفر هم رسید اما موج بعدی آن که با شیوع سویه اُمیکرون همراه بود زمان طولانی ترین با موارد مرگ و میر کمتر داشت.
نجیمی درباره واکسیناسیون کرونا نیز خاطرنشان کرد: در این زمینه مباحثی در کشور پیش آمد از جمله اینکه کرونا را با واکسن تولید داخل کنترل کنیم و مسائلی مانند شایعات مختلف درباره واکسن های خارجی نیز مطرح می شد، از طرفی وعده هایی درباره تولید واکسن داخل با اعلام زمانبندی تحویل آن داده شد اما وقتی جلوتر رفتیم میزان تولید و تحویل واکسن های داخلی کمتر از رقم های اعلام شده بود و اینگونه شد که واردات واکسن در دستور کار قرار گرفت که کاری زمانبر و با محدودیت هایی همراه بود و نتایج آن را از تیر سال ۱۴۰۰ دیدیم.
وی درباره عملکرد نظام بهداشت و درمان کشور در دوران کرونا تصریح کرد: در بحرانی با این وسعت اگر بگوییم که نظام درمان و بهداشت ما بطور ۱۰۰ درصد کارآمد بوده، بطور قطع واقع گرایانه نیست زیرا خلاء هایی وجود داشت، برخی از درمان ها ناموثر بود و چند بار شیوه نامه های درمانی تغییر کرد، هرچند این امری طبیعی است زیرا بیماری نوپدید بود، با وجودیکه از قبل از شیوع کرونا بیمارستان ها تجهیز شده بود اما با اینحال با محدودیت هایی مانند تخت مراقبت ویژه و کپسول اکسیژن مواجه شدیم.
وی ادامه داد: از طرفی یکی از کشورهایی بودیم که بیشترین تعداد آزمایش های تشخیصی کرونا را انجام دادیم، پزشکان و کادر بهداشت و درمان واقعا در صحنه بودند، خودمان پروتکل نویسی کردیم، تعدادی پرستار داوطلب به کار گرفتیم، بیماری مدیریت شد و همه اینها کارهای ارزشمندی و برای نظام بهداشت و درمان ایران باعث افتخار است، نظام بهداشت و درمان ما در ارائه خدمت، بحث نیروی انسانی و فعالیت های معمول نمره قبولی گرفت اما در زمینه تجهیزات با خلاء هایی مواجه شد.
برای بعد از کرونا چه کار کرده ایم؟
سخنگوی سابق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره آثار دوران کرونا بر روی جامعه به خبرنگار ایرنا گفت: این آثار در جنبه های مختلف است، در بحث آموزش با وجودیکه تلاش کردیم که آموزش ها تعطیل نشود اما فرایند آموزش با خلاءهایی همراه بود که امروزه اثرهای آن را بر روی دانشجویان و دانش آموزان و دانش آموختگان مدارس و دانشگاه ها می بینیم.
وی تصریح کرد: در مسائل اجتماعی نیز با تشدید حساسیت ها و وسواس های بهداشتی و نظافت مواجه شدیم و در برخی از افراد به ساده ترین رفتارها تبدیل شده است، برخی از خانواده ها در این دوران مجبور شدند که عزیزان از دست رفته خود را بدون برگزاری مراسم ترحیم و با آهک به خاک بسپارند که بدون شک این خاطرات در یک یا ۲ سال از ذهن ها پاک نمی شود، از طرفی در شهری مانند اصفهان با مسائلی مانند آلودگی هوا، کمبود منابع آب و خشکی زاینده رود هم مواجه بودیم، با وجودیکه هنوز تفکیک نشده که سهم کووید-۱۹ در اضطراب و افسردگی جامعه چقدر بوده است اما این موارد اثر تجمعی روی هم دارد و شاید مقداری از خشونت ها و ناراحتی هایی که در جامعه می بینیم نتیجه اثر تجمعی این موارد بر روی مردم باشد.
وی با بیان اینکه آثار دوران کرونا بر بخش های دیگر مانند اقتصاد هم وجود دارد، اضافه کرد: ۲ پرسش در این زمینه مطرح می شود، اینکه برای این بحران ها چه کردیم و برای بحران های آینده چه فکری می کنیم، به نظر من جواب هر ۲ پرسش یکی است، نه برای آن بحران ها کاری شده است بعنوان مثال کاری برای رفع خلاء های دانشی و مهارتی دانشجویان در دوران کووید-۱۹ نشده است، از طرفی در جامعه نیز مداخلات اثربخشی برای بهبود سلامت روان جامعه نداشته ایم.
نجیمی ادامه داد: برای بحران های احتمالی بعد از دوران کرونا چه کار کرده ایم، آیا برنامه ریزی کرده ایم بعنوان مثال آیا نظام آموزشی را طوری تغییر داده ایم که اگر بحران مشابهی پیش آمد آنقدر انعطاف داشته باشیم که این مشکلات پیش نیاید، آیا تجربه های دوران کرونا را به کار گرفته ایم و برای جبران آن در آینده برنامه ریزی کرده ایم، متاسفانه در بخش آموزش بویژه در دانشگاه ها نه تنها تجربه ها را به کار نگرفتیم حتی آموزش ها به همان روال قبل بازگشت.
وی با تاکید بر اینکه کرونا، بحران عظیمی در دوران زندگی ما بود و دنیا را تکان داد، تصریح کرد: پس از این دوران باید اتفاق هایی در کشور بیفتد، باید تغییر ساختار دهیم، نباید آثار میان مدت و بلند مدت کرونا بر جامعه و بخش های مختلف را رها کنیم اما آیا ما چنین برنامه ریزی هایی برای مواجهه با یک بحران عظیم دیگر مانند بیماری نوپدید داشته ایم.
کرونا به تحول در زندگی انسان منجر شد
یک جامعه شناس در اصفهان نیز در گفت و گو با ایرنا به بررسی دوران کرونا از ابعاد مختلف پرداخت و شیوع کرونا در دنیا را نقطه عطفی دانست و گفت: برخی از رویدادها به تحول در تاریخ زندگی انسان منجر شدند که یکی از آنها همه گیری کووید-۱۹ است.
رضا اسماعیلی با بیان اینکه کرونا پدیده زیستی و پزشکی محسوب می شود اما تبعات آن در حوزه های مختلف به شدت وسیع بود، افزود: پیامدهای این دوران خود را در حکمرانی، ارائه خدمات، نظام بهداشتی و درمانی نشان داد و آزمونی برای سنجش عملکرد دولت ها بر اساس میزان مراقبت از مردم در برابر بیماری و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و شاخصی برای حوزه بندی کشورها شد.
وی با بیان اینکه این دوران در دنیا دارای تبعات منفی مانند افزایش فقر، سوء تغذیه و بحران های غذایی بود، تصریح کرد: از طرفی کرونا، ارتباطات بین المللی را دستخوش تغییر کرد و از لحاظ علوم ارتباطات سیاسی، برخی از اختلافات و جنگ های ریشه دار تا مدتی خود را به همدلی و نوعدوستی انسانی تبدیل کرد که از جنبه های مثبت این دوران است.
این پژوهشگر اجتماعی با اشاره به اینکه دوران کرونا در حوزه های اقتصاد، افزایش بیکاری، از دست رفتن فرصت های شغلی و تعطیلی بسیاری از محیط های کار تاثیر داشت، گفت: در حوزه های اجتماعی نیز به محدود شدن روابط اجتماعی، از بین رفتن بسیاری از شبکه های اجتماعی سنتی و کاهش ارتباطات منجر شد و بر روابط اعضای خانواده از نظر کمیت و کیفیت تاثیر گذاشت.
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با تاکید بر اینکه آموزش نیز در دوران کرونا دستخوش تغییرات جدی شد، اضافه کرد: در حوزه فرهنگ و نظام باورها و اعتقادات در زمینه هایی مانند بهداشت و سلامت نیز تاثیرگذار بود.
وی به تغییراتی در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و توسعه کاربرد هوش مصنوعی در دوران کرونا اشاره و خاطرنشان کرد: در این دوران انواع برنامه های کاربردی ارتباطی پا به عرصه گذاشت و جهان با سرعت بیشتری به سمت دیجیتال شدن حرکت کرد.
ضرورت بازسازی روابط اجتماعی سنتی
این جامعه شناس با تاکید بر اهمیت برنامه‌ریزی اجتماعی در دوران پسا کرونا، گفت: روابط و شبکه های اجتماعی به ۲ دسته کلی سنتی و مدرن تقسیم می شوند که نوع مدرن آن به واسطه ابزارهای رسانه ای شکل می گیرد اما در شبکه های سنتی، روابط بر ارتباط چهره به چهره و انتقال احساسات و نیازها بصورت حضوری و ملموس مبتنی است که بسیاری از این شبکه های سنتی در دوران کرونا آسیب دیدند مانند مهمانی ها، دورهمی ها و آیین های سنتی مانند نوروز و مراسم عزاداری که به دلیل کرونا محدود شدند.
اسماعیلی با بیان اینکه میزان ارتباطات بین انسان‌ها در دوران کرونا از لحاظ کمیت و کیفیت تغییر کرد و بیشتر به سمت فاصله گرفتن رفت، تصریح کرد: شاید یکی از دلایل این باشد که بحث " فاصله گذاری اجتماعی" که از منظر پزشکی در دوران کرونا مطرح شد، بیشتر به سمت فاصله گرفتن اجتماعی سوق یافت و بر اساس آن روابط اجتماعی دگرگون شد و پس از کرونا همچنان استمرار دارد هرچند نباید مسائلی مانند شرایط اقتصادی را در آن نادیده بگیریم.
وی ادامه داد: مهمترین کاری که لازم است در دوران پس از کرونا انجام دهیم احیای شبکه های اجتماعی سنتی مانند دید و بازدیدها و صله رحم است که رسانه ها در این زمینه نقش مهمی دارند.
این استاد دانشگاه با اشاره به موضوع "سرمایه اجتماعی" تصریح کرد: اگر این سرمایه در دوران کرونا کاهش پیدا کرد و روابط اجتماعی کم شد باید بازآفرینی سرمایه اجتماعی را مبنای کار قرار دهیم.
استان اصفهان بیش از پنج میلیون و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت در ۲۸ شهرستان دارد که امور بهداشتی و درمانی ۲۶ شهرستان ( به جز کاشان و آران و بیدگل) با دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است.