چند روز پس از پایان دیدار «سید ابراهیم رئیسی»رئیس جمهوری کشورمان از چین اندیشکده های غربی به ویژه در آمریکا تحلیل های خود از دلایل و پیامدهای این سفر مهم را ارائه داشتند. «اندیشکده دفاع از دموکراسی ها» که در زمینه اتخاذ رویکردهای ضدایرانی معروف است نسبت به پذیرش دعوت رئیسی از سوی «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین برای سفر به ایران رویکرد بی تفاوت را نشان داده است و تلاش کرد تا خواسته های دو طرف در زمینه لغو تحریم ها علیه ایران و امضای ۲۰ موافقت‌نامه همکاری از جمله در زمینه تجارت، کشاورزی و انرژی‌های تجدیدپذیر را کم اهمیت جلوه دهد.
سیاست متوازن چین در خاورمیانه
با این حال اندیشکده فوق نتوانست پیامدهای سیاسی و اقتصادی این دیدار را نادیده بگیرد و اذعان کرد این دیدارهای سطح بالا نه تنها نشان دهنده تمایل به گسترش همکاری های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بین چین و ایران است، بلکه به عنوان تلاشی از سوی پکن دیده می شود تا با پرداختن به نگرانی های تهران، سیاست متوازنی را در قبال روابط چین با سایر کشورهای خلیج فارس نشان دهد.
این تحلیل تاکید دارد: اقدام دیپلماتیک متوازن چین نشانه ای از اهمیت استراتژیک خلیج فارس برای پکن و تمایل شی جین پینگ در زمینه ایجاد تعادل در روابط خود با عربستان سعودی و ایران است. صرف نظر از اینکه ریاض و تهران چگونه تلاش می کنند تا روابط بهتری با چین داشته باشند، در واقعیت در سال های آینده باید شاهد علاقه مندی و نزدیکی بیشتر چینی ها به خاورمیانه باشیم.
طبق این تحلیل، چین شریک اصلی اقتصادی هر دو کشور بزرگ خلیج فارس است و تجارت رو به رشد بین کشورهای منطقه با چین، به ویژه وابستگی انرژی پکن به این معنی است که اولویت اصلی چین در منطقه، امنیت تامین منابع انرژی و کاهش تنش در خاورمیانه است.
در بخش دیگری از تحلیل اندیشکده آمریکایی فوق تصریح شد که چین یکی از معدود کشورهایی است که روابط سیاسی و اقتصادی بسیار خوبی با همه طرف های رقیب در خلیج فارس دارد. در یک سو کشورهای طرفدار آمریکا در شورای همکاری خلیج فارس حضور دارند و در طرف دیگر جمهوری اسلامی ایران با مواضع ضد آمریکایی خود قرار دارد. روابط چین با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچون عربستان سعودی که به شدت به هیدروکربن های منطقه وابسته است، آن را به مهم ترین شریک اقتصادی ریاض تبدیل کرده است. همچنین ایران و چین نیز در سال ۲۰۲۱ یک توافقنامه راهبردی ۲۵ ساله در زمینه تعمیق همکاری های نظامی، امنیتی و اقتصادی امضا کردند. ایران این قراردادها را با توجه به تداوم خرید نفت چین در خلال و پس از امضای توافق هسته ای ۲۰۱۵ (یا همان برجام)، یک مسیر حیاتی و قابل توجه اقتصادی برای خود می بیند.
نزدیکی دو دشمن یکجانبه گرایی غرب
موسسه «شورای آتلانتیک» نیز هدف از نخستین سفر رسمی رئیس جمهوری ایرانی به چین در بیست سال گذشته در میانه های فوریه ۲۰۲۲ را تنها با نگاه اقتصادی مورد بررسی قرار داد و نوشت، رئیس جمهوری ایران با هیئت بزرگی از جمله وزیر امور خارجه، رئیس بانک مرکزی و وزرای نفت و معدن به پکن سفر کرد که همانند همه سفرهای این چنینی، بخش اعظم اهمیت دیدارها در اهداف داخلی قابل مشاهده است.
این تحلیل افزود: در مورد ایران، سال ها تحریم های فلج کننده غرب و اعتراضات داخلی اخیر یکی از دلایل سفر سه روزه به پکن بود زیرا چین بزرگترین شریک تجاری برای ایران بوده است که می تواند یک راه نجات اقتصادی را با گزینه هایی کم هزینه تر برای دولت فراهم کند.
براساس گزارش شورای آتلانتیک، این سفر البته پیام های عمومی- سیاسی هم در خود داشت؛ رئیس‌جمهور چین خواستار پایان دادن به تحریم ها علیه ایران شد و از تلاش ها برای از سرگیری مذاکرات برای احیای توافق هسته‌ای ایران حمایت کرد.
با این حال اندیشکده آمریکایی با بیان این که بیشتر تمرکز چین بر ابعاد تنظیم روابط با ایران و اعراب معطوف است تصریح کرد که سفر رئیسی فرصتی بود تا نشان دهد که دولتش به طور کامل مهمترین جنبه روابط دوجانبه خود را با اصلی ترین شریکش رها نکرده است و هنوز پکن را در کنار خود دارد. در طرف مقابل اما چین نیز در این دوره شرایط نامشخصی را طی می کند. موضوع سرنگونی بالون بر فراز حریم آمریکا، روابط پرتنش با واشنگتن، موضوع ارسال سلاح به روسیه و کندی رشد اقتصادی این کشور از جمله مشکلات سطح اول حزب کمونیست چین هستند که نیاز است بر آن ها تمرکز بیشتری داشته باشد.
در پایان گزارش این اتاق فکر ادعا شد اگرچه روابط نامتقارنی بین تهران و پکن برقرار است اما از نظر مادی چین راه نجاتی برای ایران است و هر دو کشور مخالفت شدیدی با هژمونی و یک جانبه گرایی غرب دارند؛ این همگرایی هنجاری ممکن است منجر به همکاری مادی بیشتر شود. به عنوان نمونه عضویت قریب الوقوع ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصت هایی را برای هماهنگی تهران و پکن در زمینه امنیت، جنایات فراملی و مبارزه با تروریسم فراهم می‌کند و به روابط دوجانبه وزن بیشتری می بخشد.