هوش مصنوعی به کمک نسل پنجم اینترنت، پیشران تحول فناورانه در جوامع امروزی محسوب می‌شود. در چند ماه اخیر، تحول خیلی جدی در زمینه هوش مصنوعی را شاهد بودیم که رونمایی از chatGPT یکی از این موارد بود. این رونمایی، هیجان‌هایی نیز در جامعه ایجاد کرد که برخی مثبت و خوش‌بینانه و برخی منفی و بدبینانه بود.
«انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران» در یک نشست مجازی با عنوان «آینده کسب‌وکارها در عصر هوش مصنوعی» به این موضوع پرداخت.
تحول کسب‌وکارها با هوش مصنوعی
«احسان چیت‌ساز» مدیرکل فناوری دانشگاه تهران در این نشست مجازی گفت: آینده کسب‌وکارها در حوزه هوش مصنوعی با تغییر و تحولات و فرصت‌های قابل توجهی تبیین می‌شود. در این زمینه فرصت‌ها مهم‌تر از تهدیدهاست و هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که همه جنبه‌های کسب‌وکار را متحول کند. از بازاریابی تا مدیریت لایه‌های مختلف کسب و کار و مدیریت عملیات و زنجیره تامین در این زمینه مطرح است. افزایش کارایی هوش مصنوعی این است که کارهای تکراری را مدل‌سازی کرده و تحلیل‌های پیش‌بینی کننده در اختیار کسب و کار قرار می‌دهد تا کسب‌وکار بتواند تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرد و فرضیه‌سازی مبتنی بر داده انجام دهد. در نتیجه نیاز نیست ریسک را در یک کسب و کار به جان بخریم. از طرفی کارمندان می‌توانند آزادتر باشند تا روی کارهای خلاقانه‌تری متمرکز شوند.
وی ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند پیش‌بینی سریع و تحلیل با کیفیتی را در اختیار کسب و کارها قرار بدهد و در نتیجه می‌توانیم تصمیم‌های با کیفیت‌تری بگیریم. از طرفی، هوش مصنوعی مجموعه تجربه جدیدی به وجود می‌آورد. چت‌باکس‌ها و دستیاران مبتنی بر هوش مصنوعی این امکان را دارند که پشتیبانی فوری فراهم کرده و تجربه‌های شخصی‌سازی شده را به مشتری ارائه کرده و در افزایش رضایت مشتری کمک کنند. همچنین هوش مصنوعی می‌تواند مدل‌های تجاری کسب و کارهای سنتی را مختل کرده و مدل‌های جدید به وجود بیاورد. در نتیجه کسب و کارهای سنتی در مدل کسب و کار با اختلال جدی مواجه می‌شوند. در نتیجه اندازه رقابت افزایش پیدا می‌کند.
هوش مصنوعی می‌تواند پیش‌بینی سریع و تحلیل با کیفیتی را در اختیار کسب‌وکارها قرار دهد و در نتیجه می‌توانیم تصمیم‌های با کیفیت‌تری بگیریمبه گفته چیت‌ساز، آینده کسب‌وکارها در هوش مصنوعی با اختلال‌های قابل توجهی مواجه می‌شود و کسب‌وکارهایی که بتوانند از هوش مصنوعی استقبال کنند، موفق‌تر خواهند بود.
اختلال در کسب‌وکارهای سنتی
مدیرکل فناوری دانشگاه تهران گفت: بر اساس برخی نظریه‌ها، فناوری‌های جدید می‌توانند کسب و کارهای سنتی را با اختلال شدید مواجه کرده و شرکت‌هایی که نتوانند خود را مطابق کنند، از عرصه عقب خواهند ماند. پیامد این اختلال، حجم گسترده‌ای از بی‌کاری و انحلال کسب و کارها خواهد بود. می‌توان مطمئن بود که فاصله‌ای بین درآمد متخصصان در رشته‌های مختلف ایجاد می‌شود. بازارهایی که نرخ ورود به آنها بالاست، نرخ خروج هم بالا خواهد بود.
وی ادامه داد: کسب و کارهای تثبیت‌شده مبتنی بر فناوری قبلی شاید در انطباق با فناوری جدید، کند عمل کرده و نتوانند با تازه واردان که چابک هستند، رقابت کنند.
موفقیت یک شرکت به قدرت شبکه بستگی دارد
چیت‌ساز گفت: آینده کسب‌وکارها در دوران هوش مصنوعی مبتنی به انطباق است. نظریه شبکه می‌گوید موفقیت یک شرکت به قدرت شبکه و روابط بستگی دارد. در عصر هوش مصنوعی، شرکت‌هایی که بتوانند از هوش مصنوعی برای رابطه با شرکا و مشتری استفاده کنند، موفق‌تر می‌شوند. تئوری شبکه می‌گوید یک منبع نوآوری، دانش شبکه است که به کمک آن می‌توان محصول بهتری تولید کرد و توسعه داد.
وی افزود: تئوری شبکه می‌گوید آینده هوش مصنوعی با روابط شرکت‌ها، ملت‌ها و کشورها تعیین می‌شود. کسب‌وکارهایی که بتوانند از این روابط شبکه‌ای استفاده کنند، مزیت رقابتی و سودآوری بالاتری خواهند داشت و می‌توانند در عرصه رقابت، پایدارتر باشند.
از بین رفتن و متولدشدن مشاغل با هوش مصنوعی
مدیرکل فناوری دانشگاه تهران گفت: اگر به سال ۲۰۰۸ در شرکت نوکیا نگاه کنیم، این شرکت برای باقی‌ماندن در صدر فروشندگان تلفن همراه تلاش می‌کرد اما در کمتر از یک سال جایگاه اول خود را از دست داد و در نتیجه تعداد زیادی از مشاغل از دست رفتند. پیش‌بینی تعداد دقیق مشاغل که در عصر هوش مصنوعی متولد می‌شوند، دشوار است اما بین ۸۰۰ تا ۹۰۰ میلیون شغل تا سال ۲۰۳۰ جایگزین خواهند شد.
وی ادامه داد: تاثیر هوش مصنوعی روی کسب‌وکارها به عواملی مثل سرعت توسعه، محیط نظارتی، توانایی درونی کسب‌وکار و زیرساخت‌ها و قابلیت‌های درونی وابسته است. هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که به طور قابل توجهی، بسیاری از صنایع را مختل کرده و از طرفی فرصت‌های جدید ایجاد کند.
وی افزود در این بازی، برخی بازنده و برخی برنده هستند. این موضوع در لایه شرکت‌ها و ملت‌ها و حتی افراد رخ می‌دهد. برخی دولت‌ها واکنش سریع به این موضوع خواهند داشت. چند عامل در شکل دادن به چشم انداز رقابتی اهمیت دارد. اینکه چه منابع غیرتکلیفی برای تغییر استراتژی داریم. اینکه از منابع شرکت، استفاده دیگری کنیم. شاید ۳۵ درصد بودجه سالانه سازمان‌ها باید به این شکل باشد که بتوانیم برای تغییر استراتژی از آن استفاده کنیم.
چیت‌ساز افزود: کشورها و شرکت‌هایی که بتوانند استعدادهای برتر را در تحقیق و توسعه حفظ کنند، این مزیت را دارند که باقی‌مانده و مزیت رقابتی بالاتری را به دست بیاورند. این نه تنها شامل مهندسان و دانشمندان، بلکه شامل کارشناسان صنایع مثل مراقبت‌های بهداشتی و مالی هم خواهد شد.
اهمیت قانون‌گذاری و سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی
وی درباره اهمیت قانون‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی نیز بیان کرد: وقتی یک فناوری را دیر بپذیریم، رگولاتوری نیز دیر اتفاق می‌افتد. کشورهایی که بتوانند مقررات موثر در زمینه اخلاق، ایمنی و حکمرانیِ داده ایجاد کنند، اعتماد بهتری را برای مشتری ایجاد خواهند کرد و می‌توانند ارزش واقعی را برای مردم شکل داده و از خطرهای بالقوه اجتناب کنند.
وقتی یک فناوری را دیر بپذیریم، رگولاتوری نیز دیر اتفاق می‌افتد. کشورهایی که بتوانند مقررات موثر در زمینه اخلاق، ایمنی و حکمرانیِ داده ایجاد کنند، اعتماد بهتری را برای مشتری ایجاد خواهند کردچیت‌ساز گفت: کشورهایی که بتوانند سرمایه‌گذاری هنگفتی در زمینه هوش مصنوعی انجام دهند، استعداد برتر جذب کرده و فناوری جدید را جلوتر از منحنی رشد، شکل خواهند داد. پیامد این موضوع، مزیت رقابتی است که از طریق به دست آوردن مشتری بیشتر، منجر به افزایش ثروت نیز خواهد شد. بنابراین عصر هوش مصنوعی فرصت‌ها و چالش‌های فراوانی خواهد داشت.
قدرت هند و چین و ایالات متحده در هوش مصنوعی
وی به اقدامات برخی کشورها در این زمینه اشاره کرد و گفت: هند، چین و ایالات متحده بزرگترین استعدادها را در زمینه هوش مصنوعی دارند و شرکت‌های بزرگی در این زمینه در اختیار آنها قرار دارد. هند سرمایه‌گذاری عظیمی در این زمینه انجام داده و از نظر زیرساخت نیز چین و ایالات متحده قوی‌ترین زیرساخت‌ها را دارند. چین و اروپا مناطقی هستند که بزرگترین و متنوع‌ترین منابع داده‌ای را در اختیار دارند. آمریکا و چین، شرکت‌های بزرگی دارند و جنس داده جذاب‌تری در اختیار آنها قرار دارد.
آینده هوش مصنوعی در ایران
چیت‌ساز در پاسخ به پرسش پژوهشگر ایرنا درباره آینده هوش مصنوعی با توجه به نگاه‌های موجود به اینترنت و فضای مجازی در کشور گفت: آینده کسب‌وکارها در ایران در عصر هوش مصنوعی به عوامل اقتصادی و سیاسی و دسترسی به استعداد و نگرش به فناوری بستگی دارد. نخستین موضوع، دسترسی به استعداد است.
ایران جمعیت تحصیل‌کرده با تخصص قابل توجه در علم و فناوری دارد که می‌تواند پایه قوی برای توسعه قابلیت‌های هوش مصنوعی باشد. با این حال، با پدیده فرار مغزها به واسطه چالش‌های سیاسی و اقتصادی مواجه‌ایم که می‌تواند جذب استعدادها برای شرکت‌ها را مشکل کند.
وی افزود: برخی کارکنان در شرکت‌های «های تک» حقوق‌های جذابی می‌گیرند که به واسطه برخی مسائل، این کارکنان سراغ ترک کار می‌روند که منجر به از دست رفتن مزیت رقابتی خواهد شد. از طرفی با چالش سرمایه گذاری مواجه‌ایم. تورم افسار گسیخته، سرمایه‌گذاری در زمینه هوش مصنوعی را بسیار دشوار می‌کند. این می‌تواند توانایی شرکت‌ها در ایران را برای توسعه و پیاده‌سازی در هوش مصنوعی را محدودتر کند.
وی، چالش دیگر در زمینه هوش مصنوعی در کشور را «موضوع نظارتی» دانست و گفت: سازوکار نظارتی پیچیده‌ای در ایران وجود دارد. کسب‌وکارها در حوزه هوش مصنوعی، نوآورانه هستند و خود دولت قانونی برای آن ندارد و بعد انتظار داریم که از آن مجوز بگیریم. وقتی قانون گذاری نشده، از مزیت‌ها استفاده نمی‌شود. اگر در بسیاری از شرکت‌های بزرگ به هوش مصنوعی باز شود، می‌توان از تخصص محلی استفاده کرد. شرکت‌ها برای توسعه هوش مصنوعی و استفاده از بازار هوش مصنوعی می‌توانند اقدام کنند.
چالش دیگر در زمینه هوش مصنوعی در کشور، موضوع نظارتی است، زیرا سازوکار نظارتی پیچیده‌ای در ایران وجود دارد. کسب‌وکارها در حوزه هوش مصنوعی، نوآورانه هستند و دولت قانونی برای آن ندارد و بعد انتظار داریم از آن مجوز بگیریماین استاد دانشگاه بیان کرد: به واسطه صندوق نوآوری و شکوفایی، دولت نیز روی این حوزه متمرکز شده است. داده‌های اروپا، چین و آمریکا به واسطه بودجه‌های سالانه وجود دارد اما نمی‌توان با جزئیات گفت که داده‌های کشور ما چگونه است. ایران چهارراه خاورمیانه است و می‌تواند مزیت استراتژیکی برای منطقه باشد که کسب‌وکارهای ایرانی بتوانند از آن استفاده کنند.
مسئولان ما چقدر با هوش مصنوعی آشنا هستند؟
مدیرکل فناوری دانشگاه تهران در پاسخ به پرسش دیگر پژوهشگر ایرنا درباره میزان آشنایی مسئولان کشور با هوش مصنوعی گفت: نمی‌دانم مسئولان ما چقدر با هوش مصنوعی آشنایی دارند. گاهی مشورت‌هایی با دانشگاهیان در زمینه هوش مصنوعی انجام می‌شود. با وجود علاقه و تاکیدی که مسئولان روی فناوری و نوآوری دارند، در لایه‌های میانی تبدیل به برنامه عملیاتی نمی‌شود.
وی همچنین اظهار کرد: یکی از وظایف دولت‌ها این است که زیرساختی را ایجاد کرده و با رگولاتوری، تولید محصول و خدمت را در این حوزه توسعه دهند. وزیر خارجه در بیشتر کشورها یک وزیر اقتصادی بوده و وظیفه اوست که بازارهای جدیدی برای کسب‌وکارها باز کنند. اینجا نقش دولت‌ها مشخص می‌شود. شرکت‌ها نیز باید از زیرساخت‌ها استفاده و مزیت رقابتی را حفظ کرده و دارایی خود را در جایی سرمایه‌گذاری کند که بازدهی بیشتری داشته باشد.
«عباس قنبری باغستان» عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در پاسخ به این پرسش گفت: برخی سازمان‌ها و نهادها در این زمینه برنامه‌های خوب و جدی دارند و خیلی نمی‌توان نا امید باشیم اما گلایه‌ای که وجود دارد، بحث پس‌افتادگی و بی‌اعتمادی است. یعنی داده را داریم و هوش مصنوعی را به کار می‌گیریم اما به نتیجه اتکا نمی‌کنیم و آن را نمی‌پذیریم و در نتیجه فرصت‌ها از دست می‌رود.
گرفتاری ویدئو و ماهواره در هوش مصنوعی
باغستان درباره این نشست مجازی نیز بیان کرد: مواجهه ما با ویدئو، ماهواره، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی با پس‌افتادگی همراه بوده و هیچگاه حل نشده و چالش‌های گذشته نیز روی‌هم انباشته شده و به وضعیت کنونی رسیدیم. نکته دیگر اینکه، فشار فناوری بسیاری فشرده‌تر و سریع‌تر می‌شود. فاصله رادیو تا تلویزیون، تلویزیون تا ماهواره، ماهواره تا اینترنت و تا شبکه‌های اجتماعی بسیار کمتر و کوتاه‌تر می‌شود.
وی ادامه داد: در چند سال اخیر درگیر شبکه‌های اجتماعی هستیم و اکنون بحث اینترنت ماهواره‌ای و هوش مصنوعی مطرح می‌شود. با نگاهی به عملکرد و رویکردی که در کشور داریم، باید به آینده پیشرفت فناوری توجه کرده و ببینیم چه مواجهه‌ای خواهیم داشت. در نهایت باید به درک جامع از نیازهای مشترک همه ذینفعان برسیم.