به گزارش روز دوشنبه گروه علم و آموزش ایرنا از مرکز خبر شورای عالی انقلاب فرهنگی، در ابتدای صد و سی‌امین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی که هفتم اسفند ماه که در محل دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد، محمدعلی خواجه‌پیری، مسئول کمیته تخصیص اعتبار صندوق مشارکت توسعه فرهنگ قرآنی به بیان نکاتی پیرامون وضعیت فعلی شورای توسعه فرهنگ قرآن پرداخت و ضمن توضیح فرایند کامل شکل‌گیری شورا افزود: در این اثنا مخالفت‌هایی با این شورا وجود دارد، تمام موردها و ایرادهایی که امروز از شورا گرفته می‌شود، آن روز هم مطرح و پاسخ همه آنها منطقاً و مستدلاً داده شد.
خواجه‌پیری با اشاره به اینکه قصد دفاع از عملکرد شورای توسعه و اینکه بگوید این شورا خیلی موفق بوده است، ندارد، افزود: شورا اشکالاتی داشته است، کمیسیون‌ها، کارگروه‌ها، مجمع مشورتی و کمیته‌ها هم همینطور بوده است. اگر کسی به این موقعیت آسیب بزند به قرآن خیانت کرده است. چون از این پایگاه، بهتر به ما داده نمی‌شود. اینها خیالات است که مرکزی درست کنیم همه چیز درست می‌شود. همه این موارد قبلاً بحث و مطالعه شده است.
در ادامه این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان نکاتی در همین موضوع پرداخت و گفت: هر نوع سلیقه، برداشت و اشکالی به هرچه داریم نباید به گونه‌ای باشد که همه زحمات قبل را نابود کنیم. لذا سند عالی منشور توسعه فرهنگ قرآنی و ارگان اجرایی آن که شورای توسعه فرهنگ قرآنی و کمیسیون‌های ذیل این شورا هستند؛ دستاورد بزرگی برای امور قرآنی است.
نقدهایی که دلسوزانه است
در ادامه حسن محمدی، معاون توسعه و مدیریت منابع شورای عالی قرآن با اشاره به اینکه موارد مطرح شده درست است و ما نیز کمابیش شاهد انتقاداتی نسبت به اکثر فضای قرآنی و به خصوص شورا به عنوان فرمانده اصلی این حوزه هستیم، گفت: دلیل این نقدها هم واضح است چرا که هیچ کس از فضای فعلی و از خروجی عملکرد دستگاه‌های قرآنی در بحث‌های آموزشی، تبلیغی و ترویجی و ... راضی نیست. خروجی که در کف جامعه می‌بینیم، مشخص است که ضعف وجود دارد، بنابراین همه این پیکان‌ها به سمت شورا گرفته می‌شود.
وی افزود: بیشتر کسانی که نقد می‌کنند یا انتقاداتی که وارد می‌شود کاملاً از روی دلسوزی است، به عنوان مثال در حوزه حفظ قرآن کریم شاهد سپری شدن ۱۲ سال از مطالبه مقام معظم رهبری هستیم، اما هیچ کاری نکرده‌ایم، حداقل انتظار می‌رفت شورای توسعه به عنوان سیاستگذار این حوزه اتفاق ویژه‌ای را رقم بزند تا بعد از ۱۲ سال نگوییم هیچ کاری در بحث حفظ نشده است.
محمدی تصریح کرد: اینکه بگوییم کسی حق ندارد نقد کند وگرنه کمیته‌ای تشکیل می‌دهیم تا رسیدگی کند، کاملاً خارج از آزادی بیان است. بهترین کمیته صیانت از شورا فعال بودن دبیرخانه است، اتفاقاً بارها درخواست کرده‌ایم نشست‌های انتقادی گذاشته شود و دوستان منتقد نقدهای خود را بگویند و شورا نیز پاسخگو باشد.
وی با اشاره به اینکه با گزاره هیچ جایی بهتر از شورای توسعه نمی‌توانیم تشکیل دهیم، مخالف هستم، گفت: چرا نمی‌شود؟ شاید یک نگاه تحولی در حوزه‌های فرایندی و ساختاری باعث شود تحول مثبتی در شورا ایجاد شود.
دفاع از عملکرد شورای توسعه
در بخش دیگری از این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین حمید محمدی، دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی تصریح کرد: وظیفه اصلی شورای توسعه فرهنگ قرآنی سیاستگذاری و تولید اسناد راهبری امور قرآنی کشور و نظارت بر اجرایی‌سازی آنهاست. پس لطفاً دقیق بگویید شورا باید چه کارهایی انجام می‌داد که نداد و چه کارهایی مانده است؟ دستگاه‌ها باید چه کارهایی می‌کردند و نکرده‌اند؟ شورای توسعه فرهنگ قرآنی در بحث حفظ قرآن، جلسات منظمی برگزار کرد؛ به طوری که در سال دوم منجر به نگارش سند مستقل در این حوزه شد. بیش از ۲۵۰۰ صفحه مستنداتِ سند ملی چندصفحه‌ای حفظ قرآن است. دستگاه‌ها را گروه‌بندی و لایه‌بندی کردیم و تمشیت کار را تحویل سازمان اوقاف دادیم. آنچه که شورای توسعه می‌توانست در امر حفظ انجام دهد، انجام داده است و ۵۰ درصد از آنچه بودجه در اختیار داشتیم به بحث حفظ قرآن دادیم.
محمدی با تأکید بر اینکه اقدمات، کار دستگاه‌هاست، بیان کرد: شورا حق اجرا ندارد. کار ما سندنویسی و نظارت راهبردی بر اجرایی کردن اسناد است. شورا به صورت نسبی هم اسناد را تولید کرده و هم نظارت را به صورت کم و بیش داشته است. بنابراین اگر منصفانه ورود کنیم، هم جایگاه شورا و هم سند منشور توسعه را نگاه کنیم به جایگاه بهتری خواهیم رسید.
نقد مؤمنانه
در ادامه این بخش محمد انجم‌شعاع، مدیرعامل اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت کشور با اشاره به اینکه نقد مومنانه را فراموش کرده‌ایم، گفت: در انتهای جلسات همیشه چند نفر با ناراحتی جلسه را ترک می‌کنند. یک نکته دیگر اینکه احساس ماندگاری کاذب به ما دست داده است و احساس می‌کنیم تا همیشه تاریخ هستیم. سنت‌های الهی این نیست هر جامعه‌ای خوب عمل کرد ماند هر جامعه‌ای خوب عمل نکرد رفت. امام و رهبر معظم اتقلاب دو بار به بهینه‌سازی ساختار اشاره کردند در مقابل ما برای اصلاح ساختار چه کردیم؟
وی با اشاره به اینکه گاهی دچار خودسانسوری می‌شویم، بیان کرد: اخیراً بیانیه‌ای در رابطه با تحول صادر شد، اما چه تحولی ایجاد شد؟ همان هم اگر اجرا می‌شد، خیلی اتفاقات مبارکی رخ می‌داد. ما تنها کشوری هستیم که مجلس قانونگذاری قرآنی داریم و این نعمتی است که داریم. ناشکری ما این است گاهی نقد غیر منصفانه می‌کنیم. همه اعضای شورا مسئول صیانت و مراقبت از شورا باشند.
در ادامه این بخش رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز طی سخنانی گفت: در حوزه گفتمان‌سازیِ شورای توسعه و منشور شاید کم کار کرده‌ایم و قسمتی به دلیل تغییر و تحولات سریعی که مدیریت‌ها دارند، است، یعنی برای هر مدیری باید بسیاری از مسائل را بارها بگوییم. واقعیت امر این است که یک مدل نظری را تبدیل به الگوی کارکردی کرده‌ایم و همان مدل کارکردی، منشور است و بعید می‌دانم در هیچ یک از حوزه‌های فرهنگی چنین کاری شده باشند.
وی افزود: مسئله دیگری که می‌خواهم صادقانه و شفاف به آن اشاره کنم، این است که طی یک سال و نیم اخیر اختلاف نظر جدی ایجاد شده است. از این بابت که مجموعه دولت خود را در حوزه قرآن بسیار موفق و کارآمد می‌داند، اما آنچه حس می‌شود این نیست. سوال من این است که چرا موسسات و مدیران اتحادیه، آسیب‌ها، زخم‌ها و خدنگ‌هایی که در این یک سال و نیم اخیر بر آنها وارد شده را نمی‌گویند و محافظه‌کاری می‌کنند.
پاسخگویی به جای سخن‌سرایی
معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی بیان کرد: در مورد مسابقات قرآن که اخیراً برگزار شد و حتی نمایشگاه بین‌المللی قرآن در سال گذشته دیدیم که یک طیف بسیار وسیع از صاحب‌نظران امور قرآنی، نمایشگاه را یکی از ضعیف‌ترین نمایشگاه‌ها می‌دانستند، اما مدیران دولتی در همین جلسات به شدت و به غلظت آن را بهترین نمایشگاه ادوار می‌دانستند. یک اختلافِ طیف این چنینی میان صاحب‌نظران، اصحاب اجرا و عاملان ایجاد شده است.
وی افزود: این اختلاف بین کنشگران و صاحب‌نظران اصلی و عاملیت‌های دولتی اختلافاتی را به وجود آورده است. در فضای دانشگاه هفت ترم به دانشجو می‌گفتیم درس بخواند تا زمانی که فارغ‌التحصیل شد، سواد داشته باشد و جذب بازار کار شود، اما به دنبال کار خود بود، وقتی هم به ترم هشت می‌رسید، همه چیز را به هم می‌بافت تا بگوید دانشگاه ضعیف بوده است. چون در طی این سال‌ها اسناد را اجراسازی نکردند با طیفی از ناکارآمدی‌ها و ناتوانی‌ها مواجه بودیم الان زمانی است که می‌گویند چون مشکل در جای دیگر بوده است، ما اجرا نکرده‌ایم.
دستور دوم صد و سی اُمین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی به بحث آسیب‌شناسی تشکل‌های مردمی اختصاص داشت. در این بخش ابتدا پیش‌نویس آسیب‌شناسی موانع توسعه تشکل‌های مردمی در توسعه فرهنگ قرآنی در کشور قرائت و در ادامه برخی اعضا به بیان دیدگاه‌های خود در مورد این پیش‌نویس و نیز راه‌های توسعه بخش مردمی در حوزه قرآن پرداختند.
سلامت‌پناه با اشاره به اینکه در دو سال اخیر برای ششمین بار است که در مجمع بحث مجموعه‌های مردمی و حمایت از آنها را مطرح می‌کنیم، گفت: این در حالی است که تا کنون به جای درستی نرسیده‌ایم. یک بار گفته شد بحث کلی شده است و لذا موارد قابل واگذاری را فهرست کرده و به دستگاه‌ها اعلام کردیم تا موارد قابل واگذاری را اعلام کنند، اما همراهی نکردند. ظاهراً انگیزه پنهانی وجود دارد تا این مسئله صورت نگیرد. شاید آن فرهنگ سازمانی که در طول سال‌ها در نهادها شکل گرفته است، علت این کار باشد.
دور زدن قانون
وی افزود: حجم وسیعی از موارد مغایر با قانون و موارد دور زدن‌های قوانین برای اینکه این مسئله ایجاد نشود وجود دارد که بسیاری از اینها باید کشف شود. اخیراً مجلس، نامه‌ای از ما خواسته و به تفصیل پاسخ دادیم. استفاده از موسسات معین برای این دور زدن‌ها یک موضوع فرهنگی است. صحبتی که مقام معظم رهبری تأکید کردند بازسازی ساختارها انجام شود، ثقل صحبت، روی واگذاری به مردم بوده است.
برنامه دولت برای حمایت از مردم
در بخش دیگری از این جلسه، برنامه معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حمایت از توانمندسازی اتحادیه موسسات و تشکل‌های قرآنی کشور ارائه شد. این طرح مجموعاً دو صفحه است که یک بحث ستاد و یک بحث صف دارد.
حسین سلیمانی، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن گفت: پیرو بحثی که در کمیته تخصیص مبنی بر حمایت از اتحادیه قرآنی مطرح شده بود، بسته‌ای را برای سه بازه کوتاه‌مدت(یک تا سه سال)، میان‌مدت(سه تا پنج سال) و بلندمدت(۱۰ ساله) آماده کردیم.
وی افزود: در این بسته اعلام شده برای نیروی انسانی که در خود اتحادیه کار می‌کنند در یک بازه کوتاه مدت، تأمین مالی برای حضور سه نیروی انسانی در نظر گرفته شود و تا پنج سال این اعتبار در نظر گرفته شود. برای تجهیز اتحادیه و امکاناتی که نیاز دارند نیز مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان برای یک سال اول در نظر گرفته شده است. البته محل تخصیص این اعتبار باید بحث شود. موضوع بعد این است که تا پنج سال پروژه‌هایی به مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان به اتحادیه واگذار شود. یعنی این تضمین را برای اتحادیه انجام دهیم که سالانه حداقل ۳۰۰ میلیون تومان تأمین کنیم تا پروژه‌ها را به شرط خروجی محور بودن انجام دهد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی میرزایی، عضو حقیقی شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به ارائه پیشنهادی پرداخت و گفت: کشورهایی همچون سودان، مصر و ... به گونه‌ای هستند که رنگ قرآنی در جامعه به مراتب بیشتر و پررنگ‌تر از ایران است. من ۳۰ سال در این کشورها بوده‌ام، به نظرم لازم است تجربه این کشورها بررسی شود تا چگونه بدون این میزها مردم قرآنی هستند. در اینکه کادر حکومتی ما قرآن‌اندیش نیست، اگر شک دارید حداقل در اینکه ادبیات قرآنی در اینها وجود ندارد، تردید نداشته باشید. لذا یک پرونده‌ای برای این کار باز شود که چه اتفاقی افتاده است؟
وی افزود: نکته دیگر این است که در الگوی حکمرانی ایرادهایی داریم و مسئله فراتر از امثال این میزهاست. ما کلاً حکومت اندیش و قدرت محورشده‌ایم و فکر می‌کنیم از موضع قدرت باید امت را بسازیم. شما وقتی الگوها را مطالعه می‌کنید یک الگو همین است که ما اجرا می‌کنیم، الگوی ابن خلدون، کاملاً دولت‌محور و قدرت محور است. می‌خواهیم امت را با این میزها بسازیم در صورتی که امت صدها نهاد را در تاریخ به لحاظ مالی تأمین کرده که یکی از آنها دولت است.
میرزایی با تأکید بر اینکه تأمین‌کننده مالی دولت در نگاه قرآنی و اسلامی، امت است، گفت: اما ما بر عکس عمل کرده و می‌خواهیم پول به امت تزریق کنیم تا کار قرآنی انجام دهد. ما درک درستی از امت با نگاه قرآنی آن نداریم. من بارها گفته ام آقای مالک بن نبی ۴۰ کتاب دارد و ابرمسئله ایشان تمدن است یک بار از دولت حرف نمی‌زند. اصلاً نگاه او به تمدن است و دولت‌ها نهادهایی داخل این تمدن هستند که حرکت می‌کند.
وی بیان کرد: امت با یک چشم به هم زدن با ۱۰ پولدار می‌تواند صدها برابر نهادهای دولتی کار قرآنی انجام دهد، فقط باید دولت پای خود را از اینجا بیرون بکشد. یعنی هیچ لازم نیست کاری انجام دهد فقط بیرون برود. هزار برابرِ این ظرفیت قرآنی که پشت این میز می‌نشینیم به صورت بالفعل نگاه قرآنی داریم، اما مجالی پیدا نمی‌کنند. لذا الگوی حکمرانی ما ایراد دارد، فضا را در اختیار امت بگذارید، ببینید چه اتفاقی می‌افتد.
در ادامه این نشست محمدحسین فریدونی، مشاور دبیر شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به بیان نکاتی پرداخت و گفت: یکی از اشکالات بخش مردمی این است که ما مدیر قرآنی دولتی بوده‌ایم، در ادامه موسسه‌ای هم تأسیس کرده‌ایم و به اتحادیه مردمی رفته‌ایم، بعضاً همزمان هم دولتی داریم هم مردمی، تأثیر ما دولتی ها گاهی بیشتر است.
وی افزود: اتحادیه مؤسسات مردمی، خیلی با هوش باشد می‌شود یک تقسیم‌کننده، اتحادیه باید ظرفیت‌های خود را بداند و بگوید آموزش و پرورش برای مدارس مربی می‌خواهد تفاهم‌نامه ببندد. آقای انجم شعاع و هیئت مدیره اتحادیه مؤسسات باید به مسائل کلان مدیریتی کار بپردازند، نه اینکه اگر یک موسسه مربی نداشته باشد، برای رفع آن مکاتبه کنند.
فریدونی با اشاره به صحبت‌های حجت‌الاسلام میرزایی گفت: نیاز نیست برویم سودان را مطالعه کنیم. نگاه کنید ببینید امام حسین(ع) و هیئات در ایران به چه صورت است؟ فرهنگ هیئت ما بسیار قوی‌تر و پررنگ‌تر است، همین را مطالعه کنید. دلیل اینکه قرآن برای آنها پررنگ‌تر است این است که روحانیت آنها قرآن‌محور شکل گرفته، اما روحانیت ما قرآن‌محور شکل نگرفته است.
آموزش فصیح‌خوانی به جای اجرای دوره‌های هنری
فریدونی گفت: ۲۰ سال است وزارت ارشاد به جای طراحی ترویجیِ قرآن در کار دیگران دخالت کرده و هنوز هم رها نمی‌کند. هنوز هم اداره کل آموزش‌های مشارکت مردمی به جای طراحی دوره‌های هنری، فرهنگی و رسانه‌ای و مسئله کردن قرآن برای مردم، کلاس فصیح‌خوانی می‌گذارند و مدیرکل می‌رود آموزش می‌دهد(طرح بشری). تا جامعه به این صورت است دولت باید پول بدهد.
پس از طرح این موضوع از سوی فریدونی، رضا سلامت‌پناه، معاون دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی نیز به ذکر یک نکته پرداخت و گفت: یکی از مهم‌ترین ساختارهای قرآنی کشور ساختار اداره کل آموزش و مشارکت‌های مردمی است که از حدود یک سال و نیم قبل کل ظرفیت آن در خدمت یک کار غیر مأموریتی وزارت ارشاد قرار گرفته و همه می‌دانند اما چیزی نمی‌گویند.
به جای واگذاری به دنبال پیمانکاری هستیم
در ادامه این جلسه محمدحسین حسنی، رئیس سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور نیز به بیان نکاتی پرداخت و گفت: مشکل جدی ما در مردمی‌سازی این است که به جای واگذاری به مردم دنبال پیمانکاری هستیم. این اِشکال است. الان منشأ همین اختلافات این است که چرا موسسات باید پیمانکاری کنند؟ هیچ جای دنیا مردم‌نهادها پیمانکاری نمی‌کنند.
مدیرعامل ایکنا افزود: اگر یک موسسه مردم‌نهاد می‌خواهد کار پیمانکاری کند، می‌رود شرکت تأسیس می‌کند و اگر سودی کسب کرد آن را در کار مردم‌نهاد هزینه می‌کند. اگر بشود این را برطرف کرد که ساحت کار پیمانکاری را از فعالیت‌های مردمی و مشارکت‌های مردمی جدا کنیم، بخش قابل توجهی از مشکلات حل می‌شود.
حسنی با اشاره به اینکه در همه جای دنیا کمک بلاعوض به فعالیت‌های دینی و مذهبی وجود دارد، بیان کرد: شهرداری‌ها در بسیاری از کشورهای حتی اروپایی به فعالیت‌های فرهنگی کمک می‌کنند و اساساً دولت باید به حوزه فرهنگ کمک کند. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که کمک باید شفاف باشد، مشکل ما این است که اگر کمکی می‌شود شفاف نیست، یعنی اگر یک موسسه رقم میلیاردی دریافت می‌کند، هیچ کس خبردار نمی‌شود.
مدیرعامل ایکنا بیان کرد: در کشور ما روی موضوع تشکل‌های مردم نهاد مطالعات و جمع‌بندی‌های خوبی شده است. می‌شود یک کارگروه درست کرد تا از ابتدا مفهوم مشارکت‌ها را سازماندهی مجدد کند و به دنبال آن از این حالت پیمانکاری خارج شود.
در ادامه این جلسه حسین سلیمانی، مدیرکل دبیرخانه کمیسیون توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به بیان برخی مطالب در مورد مباحث مطرح شده در خصوص برگزاری دوره‌های هنری از سوی ارشاد به جای کارهای غیر ماموریتی پرداخت و افزود: کارهایی در اداره کل مربوطه انجام می‌شود. هرچند ۹۰ درصد بدنه معاونت اعتقاد دارند مدیرکل کاری انجام می‌دهد که نباید انجام شود.
وی افزود: ما به عنوان حاکمیت و دولت یک احساس نیازی می‌کنیم که باید جامعه را به سمت قرآنی شدن پیش ببریم، ابزار ما هم تبلیغ و ترویج است. وقتی کل جامعه درگیر موضوع شود، خودشان برای آن کار هزینه خواهند کرد. ما می‌خواهیم مردم را تحریک کنیم تا به این سمت بیایند. وظیفه ما این است موسسات نباید دنبال این باشند که پروژه‌ای از ما بگیرند و یک پولی به دست آورند.
در پایان این جلسه پیشنهاد شد برنامه وزارت ارشاد برای حمایت از اتحادیه مؤسسات قرآنی مورد بررسی مجدد قرار گیرد و حمایت از این اتحادیه از سوی چهار دستگاه سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیرخانه شورای توسعه فرهنگ قرآنی به صورت مساوی و به مدت سه سال صورت گیرد و در نهایت این پیشنهاد به تصویب اعضا رسید.