با توجه به تنگناهایی که سلسله‌مراتب مسلط غربی بر نظام بین‌الملل، پیش روی ارتباطات بانکی و مالی و نیز مبادلات تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران قرار داده، بخشی از نگاه‌ها متوجه فرصت و مجرایی به نام «رمزارز»ها و به طور کلی «ارز دیجیتال» است. در همین حال تصمیم‌گیری در مورد «حکمرانی دیجیتال» همچون بسیاری از کشورها از چالشی‌ترین موضوعات سیاسی-اقتصادی کشور ما در سال‌های اخیر بوده که هنوز جمع‌بندی و چارچوبی مشخص برای آن فراهم نشده است.
در این زمینه، اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در پرونده‌ای به نام «رمزارزها؛ تهدیدات و تمهیدات» به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است.
پیش از این، ۲ چهره فعال در حوزه بلاکچین به تشریح ویژگی و بایسته‌های «بازاری که می‌تواند سوپاپ اطمینان فشار ارزی باشد» پرداخته‌اند و در گزارشی دیگر ۲ کارشناس اقتصادی به این پرسش پاسخ گفته‌اند که «رمزارزها و دور زدن تحریم‌ها؛ شدنی است؟»
در ادامه، «امیر خدادادهمدانی» مدرس دانشگاه و حقوقدان فناوری‌های نوین و «رضا قربانی» رئیس کمیسیون فین‌تک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران به امکانات و موانع استفاده از ارز دیجیتال در مبادلات خارجی کشور پرداخته و راهکارهایی را در این زمینه ارائه داده‌اند.
خداداد همدانی: نوسانات قیمتی ارزهای دیجیتال، مصرف بالای انرژی برای استخراج رمزارزها و سختگیری در مقررات‌گذاری در سطح بین‌المللی و ملی سه مانع مهم بهره‌گیری از فرصت ارزهای دیجیتال است
رمزارزها برای مبادلات کلان یا کسب‌وکارهای خُرد؟
خداداد با بیان اینکه صندوق بین‌المللی پول، افزایش استفاده از ارزهای مجازی در بازارهای نوظهور را از موضوعاتی اعلام کرده که سیاست‌مداران باید در سال‌های آینده به آن بپردازند، اظهار می‌دارد: رمزارزها این ظرفیت را دارند که به سلطه دلار بر مبادلات بین‌المللی پایان دهند. اگرچه چنین ظرفیتی به صورت نظری وجود دارد و فناوری بلاکچین و رمزارزها از قابلیت انجام تراکنش‌های مالی به دور از سلطه نظام اقتصادی موجود در جهان برخوردارند اما این ظرفیت در رمزارزها کامل نیست که همه سیستم مالی بین‌المللی را دور بزنند زیرا به کار بردن این فناوری در مبادلات دوجانبه دولت‌ها مستلزم اراده‌ای سیاسی است و اکنون کشورهای معدودی در جهان آن را پذیرفته‌اند.
به گفته این حقوقدان فناوری‌های نوین، فناوری بلاکچین، با توجه به ظرفیتی که برای انجام مبادلات مالی به صورت ناشناس و غیرقابل‌ردیابی فراهم آورده است، به شیوه‌های مختلفی مورد استفاده دولت‌ها تحت تحریم قرار گرفته و می‌گیرد و پتانسیلی را فراهم آورده که بتوان به مقابله با اقدام ظالمانه و یکجانبه دولت‌های غربی به خصوص ایالات متحده پرداخت.
رئیس کمیسیون فین‌تک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران: در ابعاد کلان نمی‌توان انتظار زیادی از رمزارزها داشت اما در ابعاد خُرد و برای کسب‌وکارهای خرد قابلیت‌هایی در این زمینه وجود دارد
قربانی رئیس کمیسیون فین‌تک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران هم به این پرسش که که آیا رمزارزها در دور زدن تحریم‌ها می‌توانند به ما کمک کنند؟ چنین پاسخ می‌دهد: در سال‌های گذشته تبلیغات زیادی در این زمینه صورت گرفته است. بسیاری مدعی بودند که رمزارزها ابزار مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها هستند. واقعیت این است که مبادلات رمزارزها در جهان تابع قوانین نظارتی سختگیرانه است و به دلیل تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه ایران وجود دارد ایرانی‌ها در استفاده از پلتفرم‌های بین‌المللی رمزارزها دچار محدودیت‌هایی انکارناپذیر هستند. به عبارتی درست است که بلاکچین یک پدیده غیرمتمرکز است و قابلیت دور زدن تحریم‌ها را دارد اما هر جایی که قرار به انجام یک تراکنش واقعی باشد تحریم‌ها ما را محدود می‌کنند. بنابراین در ابعاد کلان نمی‌توان انتظار زیادی از رمزارزها داشت اما در ابعاد خُرد و برای کسب‌وکارهای خرد قابلیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.
سه مانع دور زدن تحریم‌ها از مجرای رمزارزها
به گفته خداداد همدانی، در دور زدن تحریم‌ها با کاربرد رمزارزها، کشور با سه مانع مواجه است که نمی‌گذارند حوزه ارزهای دیجیتال تبدیل به اکسیر شکست تحریم‌ها، انباشت سرمایه، و گسترش تجارت شود؛ نخست، نوسانات قیمت ارزهای دیجیتال که استفاده از آن‌ها را برای سفارش واردات و سایر معاملات در مقیاس بزرگ، خطرناک می‌کند. دوم، مصرف گزاف انرژی برای استخراج رمزارز که بودجه ملی و شبکه برق ایران را حتی با وجود ذخایر بزرگ سوخت فسیلی در کشور تحت فشار قرار داده است و سوم، سختگیری در مقررات‌گذاری در سطح بین‌المللی و ملی که رشد و دست برتر این صنعت در داخل ایران را تضعیف کرده است.
این حقوقدان فناوری‌های نوین می‌گوید: اگرچه رمزارز در ابتدا برای محدود کردن قدرت دولت‌ها در نظر گرفته شده بود، اما سعی بر این است که استفاده از ارزهای دیجیتال برای تأمین منافع ادامه یابد. در همین رابطه، پروژه‌ای از سوی استارت‌آپ ایرانی ققنوس در دست اجرا است که رمزارزی با پشتوانه طلا به نام پیمان را تولید می‌کند. این توکن بر بستر بلاکچین استلار به عنوان یک بلاکچین متن باز برای ایجاد زیرساخت پرداخت کار می‌کند.
تجربه دیگران در دور زدن تحریم‌ها بر بستر دیجیتال
خداداد با اشاره به چند نمونه موفق دور زدن تحریم‌ها از طریق رمزارزها، عنوان می‌دارد: ما نمونه‌هایی از به‌کارگیری نظام‌های مالی جایگزین مثل یوان دیجیتال چین را برای در امان ماندن از تحریم‌های آمریکا دیده‌ایم اما پروژه استیبل کوین ایران و روسیه، نخستین نمونه از این نوع هماهنگی بین ۲ دولت تحریم شده است.
به گفته این حقوقدان فناوری‌های نوین، روسیه از کشورهایی است که با توجه به ویژگی‌های خاص خود در این حوزه بیش از دیگر کشورها فعال است چرا که برای نمونه کشورهایی مانند کره شمالی یا سودان به سخت افزارها و انرژی لازم برای این کار دسترسی ندارند، در حالی که در روسیه غول‌های انرژی اعلام کرده‌اند که درحال مذاکره برای فروش برق ارزان به حدود ۷۰ شرکت استخراج بیت کوین هستند.
حقوقدان فناوری‌های نوین: اندیشکده آمریکایی موسسه خاورمیانه در گزارشی اذعان داشته که ایران می‌تواند به کمک رمزارزها تحریم‌های بین‌المللی را دور بزند
این مدرس دانشگاه در ادامه با اشاره به این که راهکار دیگری که روسیه و ونزوئلا و تا حدی چین دنبال می‌کنند، ایجاد رمزارز ملی است، می‌گوید: این ابزار از سوی بانک مرکزی ارائه می‌شود و پشتوانه کالایی مانند طلا و نفت دارد.
به گفته خداداد، اندیشکده آمریکایی «مؤسسه خاورمیانه» در گزارشی اذعان داشته که ایران می‌تواند به کمک رمزارزها تحریم‌های بین‌المللی را دور بزند.
بیت‌کوین و مساله جایگزینی ارزهای فیات
قربانی در پاسخ به این سوال که آیا در حال حاضر بیت‌کوین می‌تواند جایگزین ارزهای فیات (پول‌های مرسوم کاغذی مانند دلار و یورو و ...) برای انجام تجارت‌های بین‌المللی باشد؟ بیان می‌دارد: واقعیت این است که رمزارزها در کوتاه‌مدت نمی‌توانند جایگزین ارزهای فیات شوند. با این که در سال‌های اخیر برخی مدعی بوده‌اند که بیت‌کوین و رمزارزهای شناخته شده توانایی این را دارند که کاملا جایگزین ارزهای فیات شوند، باید بگویم که این تصور اشتباهی است. در سال‌های گذشته حول محور ارزهای فیات سیستم مالی بالغ و روبه‌جلویی توسعه پیدا کرده است. امروز شاهد رشد بانک‌ها، شرکت‌های پرداخت، بورس و بیمه هستیم که همه آن‌ها با ارزهای فیات کار می‌کنند. این کسب‌وکارها قابلیت انجام تراکنش در ثانیه با تعداد بسیار بالاتر نسبت به رمزارزها را دارند و در حال حاضر همه رمزارزها محدودیت‌های جدی در زمینه ظرفیت انجام تراکنش دارند. مهم‌تر از همه زمانی می‌توانیم از فراگیری رمزارزها صحبت کنیم که ابزارهای پذیرش به تعداد کافی و با نفوذ بسیار بالا در سراسر جهان وجود داشته باشند.
رضا قربانی: در مقایسه و رقابت با ارزهای فیات، به مرور رمزارزها در زمینه پرداخت کاربرد بیشتری پیدا می‌کنند اما جایگزینی کامل را بعید می‌دانم
بنا به گفته رئیس کمیسیون فین‌تک سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در سال‌های آینده و با بلوغ سیستم‌های رمزارزی شاهد رشد و توسعه بیشتری در این بخش‌ها خواهیم بود و به مرور رمزارزها در زمینه پرداخت کاربرد بیشتری پیدا می‌کنند. اما جایگزینی کامل را بعید می‌دانم.
فرصت‌های دیجیتال برای ایران
خداداد در زمینه توسعه ارزهای دیجیتال پیشنهاد می‌کند: با رگولاتوری در زمینه ارزهای دیجیتال، وقتی که کاربران، رمزارز را از صرافی‌ها یا سایر مراکز خدمات‌دهنده ارز دیجیتال داخل ایران جابه‌جا می‌کنند و به واسطه قوانین داخلی که باید تنقیح و ایجاد شوند و تایید هویت شخصی جزو قوانین اصلی قرار گیرد، هویت کاربران و تراکنش‌های آن‌ها برای سیستم‌های داخلی مانند سازوکارهای دولتی مشخص و شفاف می‌شود. به این ترتیب، حاکمیت می‌تواند وظیفه نظارتی خود را برای جلوگیری از تخلفات انجام دهد.
این حقوقدان فناوری‌های نوین با اشاره به اینکه دولت با ایجاد بستر لازم برای نقل و انتقال ارزهای دیجیتالی، گام مثبتی در راستای رفع موانع پیش روی صادرکنندگان برداشته است، می‌گوید: اگرچه شاید نقل و انتقال مقادیر زیادی پول (در قالب رمزارزها) با استفاده از فناوری‌های جدید آسان‌تر و سریع‌تر باشد اما تشدید کنترل‌ها و نظارت‌ها بر مبادلات ارزی مبتنی بر رمزارزها می‌تواند احتمال دور زدن تحریم‌ها را کاهش بدهد. روی هم رفته، رمزارزها به ایران فرصت دور زدن تحریم‌ها، افزایش ذخایر، و تقویت تجارت به‌ویژه با کشورهای مواجه با تحریم‌ها را می‌دهد. در نتیجه، دولت سیاست خود را از منع استخراج‌گرهای رمزارز در داخل کشور، به ارائه پشتیبانی قانونی و حمایت کنترل‌شده از آن‌ها در حوزه انرژی تغییر داده است.
همچنین، بنا به گفته قربانی استفاده از رمزارزها برای کشور هزینه‌ای ندارد وبلکه رمزارزها فرصت فوق‌العاده‌ای پیش روی ما می‌گذارند. ما می‌توانیم با استفاده از رمزارزها در تعاملات مالی بین‌المللی مشارکت داشته باشیم. با این که تحریم‌ها ما را محدود کرده است اما قابلیت ضدتحریم بلاکچین این امکان را به ما می‌دهد که از فرصت‌های فوق‌العاده فناوری استفاده کنیم. برخی تصور می‌کنند که استفاده از رمزارزها از منظر ارزی برای کشور هزینه است که این تصور درستی نیست. ما می‌توانستیم با فرصت‌شناسی از فضای رمزارزها استفاده بهینه‌تری ببریم.