به گزارش خبرنگار ایرنا، بافت تاریخی شیراز پتانسیل و ظرفیت بالایی در جذب طیف وسیعی از گردشگران دارد؛ ظرفیتی که ضرورت ثبت ملی این محوطه تاریخی را بیش از پیش نمایان ساخته به گونه‌ای که ثبت ملی بافت شیراز این روزها و در پی انتشار اخبار مربوط به تخریب میراث فرهنگی و خانه‌های تاریخی این منطقه مطرح شد و در دستور کار مسئولان میراث فرهنگی قرار گرفت.
بحث ثبت ملی بافت تاریخی شیراز از کجا آغاز شد؟
منتشر شدن و انعکاس اخبار مربوط به تخریب خانه‌های تاریخی در بافت قدیم شیراز طی ماه‌های اخیر حساسیت‌های زیادی را در جامعه برانگیخت و به دنبال آن اظهارنظرها و پیشنهادهای مختلفی از سوی ارگان‌های متولی و فعالان میراث فرهنگی مطرح شد.
یکی از پیشنهادها که در واکنش به این اتفاق و با هدف حفظ و احیای بافت تاریخی مورد توجه قرار گرفت ثبت ملی بافت تاریخی شیراز بود که پس از انتشار اخبار مربوط به تخریب بافت برای نخستین بار توسط یکی از کارشناسان و فعالان حوزه میراث عنوان شد.
سیامک بصیری کارشناس و فعال حوزه میراث و بافت تاریخی روز پنجشنبه ۲۰ بهمن ۱۴۰۱ در گفت و گو با ایرنا با تأکید بر اینکه هیچ تخریب جدیدی در بافت تاریخی شیراز صورت نگرفته است، پیشنهاد داد که پرونده این منطقه فرهنگی تاریخی به عنوان یک عنصر واحد در سطح ملی به ثبت برسد.
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی، بافت تاریخی را قلب معنوی، گردشگری و اقتصادی شیراز دانست و گفت: باید بپذیریم که بافت تاریخی شیراز به دلیل وجود حرمین مطهر و برخورداری از آثار متعدد و ارزشمند از دوره‌های مختلف تاریخی، قلب معنوی و گردشگری این شهر محسوب می‌شود؛ همچنین این بافت به دلیل بهره‌مندی از مجموعه باارزش بازار وکیل قلب اقتصادی این کلانشهر به شمار می‌رود.
وی با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی شیراز و استان فارس برای ملت ایران گفت: به همین خاطر، افکار عمومی رخدادهای بافت تاریخی شیراز را با حساسیت دنبال می‌کند به ویژه آنکه بیش از صد اثر تاریخی ارزشمند در محدوده این بافت تاریخی قرار دارد.
پیگیری استانداری فارس برای ثبت ملی بافت
یکشنبه هفتم اسفندماه ۱۴۰۱،مدیرکل دفتر فنی، امور عمرانی و حمل و نقل ترافیک استانداری فارس طی نامه‌ای به اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان، ثبت ملی محدوده ۳۵۷ هکتاری بافت تاریخی شیراز را خواستار شد.
امیرحسین جمشیدی در این نامه خطاب به مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس چنین نوشته است: همانگونه که مطلعید بافت تاریخی شیراز با مساحت تقریبی ۳۵۷ هکتار دارای حدود ۱۲ هزار پلاک با کاربری‌های مختلف مربوط به دوره های مختلف تاریخی است و از این میان ۴۱۰ اثر ثبت ملی و حدود ۲۵۰۰ پلاک واجد ارزش هستند.
در ادامه این نامه آمده است: از ارزش‌های منحصر به فرد بافت تاریخی شیراز همنشینی ارگانیک سه مقوله سکونت، معیشت و زیارت است، علاوه بر وجود آثار و بناهای متعدد تاریخی در این محدوده این بافت تاریخی محل زندگی بزرگانی همچون حافظ، سعدی، ملاصدرا و صدها شخصیت بزرگ فرهنگی ایران بوده و از این حیث نیز جزو شهرهای منحصر به فرد و استثنایی است. همچنین بافت فشرده و ارگانیک شهر و خانه‌های منحصر به فرد آن، این شهر را از سایر شهرهای مناطق گرم و خشک ایران متمایز می‌کند.
این نامه می‌افزاید: عناصر معماری منحصر به فرد خانه‌های شیراز مانند سردرهای، خاص نوع حیاط مرکزی و سازماندهی فضاها و همچنین تزئینات مخصوص سبک شیراز از ویژگیهای این محدوده تاریخی بوده و فضاهای شهری خاص مانند مراکز محلات و همچنین فضاهای شهری حکومتی دوره زندیه از جمله ویژگیهای این شهر تاریخی است که آن را از سایر شهرهای تاریخی کشور متمایز می‌کند اما متأسفانه این بافت ارزشمند در سنوات گذشته دستخوش مداخلات غیر قانونی و بعضاً قانونی نامتجانس شده است.
در این نامه همچنین آمده است: با توجه به ویژگیهای خاص فوق الذکر، دغدغه شهروندان فرهنگ دوست شیراز، اساتید متخصصان حوزه معماری شهرسازی و میراث فرهنگی و به منظور حفظ هر چه بهتر این بافت ارزشمند، مقتضی است دستور فرمایید در اسرع وقت پیگیری‌های لازم جهت ثبت ملی این محدوده صورت گرفته و از نتیجه این استانداری را مطلع نمایید. لازم به ذکر است این استانداری آمادگی خود را جهت هرگونه همکاری در این زمینه اعلام می‌دارد.
وزارت میراث فرهنگی: برای ثبت ملی بافت تابع نظر کارشناسی هستیم
سید عزت‌الله ضرغامی وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حاشیه حضور در بیستمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسان کشور و بازدید از نمایشگاه گزیده‌ای از یافته‌های باستان‌شناسی با اشاره به فرایندهای مورد نیاز برای ثبت‌ملی، گفت: در وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ثبت ملی پس از طی کردن فرایند علمی و کارشناسی و براساس مختصات و مسائل متعدد انجام می‌شود.
وی افزود: در مورد هر اثر پس از طی مراتب کارشناسی تصمیم‌گیری می‌شود. ثبت آثار ملی دستوری، بخشنامه‌ای، به فرمایش و فرموده وزیر نیست.
وزیر میراث‌فرهنگی عنوان کرد: درباره ثبت ملی بافت تاریخی شیراز تابع فرایند کارشناسی هستیم و همکاران ما در حوزه کارشناسی تمام موارد مشابه را بررسی و درباره آنها تصمیم‌گیری می‌کنند.
ضوابط حفاظتی رعایت شود
محمدمهدی کلانتری از فعالان حوزه بافت تاریخی شیراز نیز ثبت ملی را گام محکمی برای حفظ و احیای بافت تاریخی دانست و گفت: ثبت ملی بافت یک گام محکم در مسیر حفظ و احیای بافت تاریخی به شمار می‌رود اما لازم است که یادآوری کنم محدوده ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز که در سال ۸۸ توسط میراث فرهنگی تهیه و ابلاغ شده است از ضوابط حفاظتی اساسی برخوردار بود؛ این ضوابط حفاظتی که مربوط به آثار، خانه‌ها، بازار و مجموعه‌های ثبتی و واجد ارزش و حرایم آنها بود با بحث ثبت ملی بافت تفاوت چندانی ندارد. با این حال در همان زمان هم اقدامات اجرایی مغایر این ضوابط صورت گرفت.
وی ادامه داد: با وجود اینکه تخریب بنای ثبتی خلاف قانون است اما از سال ۹۰ تا ۹۶ حدود ۱۰ بنای ثبت ملی در محدوده بافت تاریخی شیراز تخریب شده است.
کلانتری اضافه کرد: ثبت ملی زمانی می‌تواند به حفظ و احیای بافت کمک کند که افراد متعهد به رعایت قانون باشند؛ اگر کسی بخواهد قانون را رعایت کند همان محدوده ابلاغی در سال ۸۸ برای حفظ بافت کافی است زیرا کمک می‌کند که حتی تکه کوچکی از بافت هم تحت هیچ عنوان در معرض تخریب قرار نگیرد.
وی عنوان کرد: مسئولان باید شرایطی فراهم کنند که این اطمینان حاصل شود که محدوده ۳۶۰ هکتاری بافت تاریخی شیراز به هیچ وجه آسیبی نمی‌بیند؛ اگر عده‌ای قانون را رعایت نکنند، برداشتن گامی مانند ثبت ملی نیز نمی‌تواند بازخورد خوبی به همراه داشته باشد.
او بر ضرورت برخورد با افرادی که اقدام به تخریب بافت می‌کنند تأکید کرد و گفت: در آن مقطع زمانی (از سال ۹۰ تا ۹۶) که حدود ۱۰ بنای ثبت ملی تخریب شد مسئولانی که در دستگاه‌های مختلف اجرایی از جمله اداره راه و شهرسازی وقت، شهرداری وقت، تولیت و معاون عمرانی وقت در این تخریب دست داشتند مورد مؤاخذه قرار نگرفتند.
کلانتری یادآور شد: قانونی برای بافت در قالب محدوده ۳۶۰ هکتاری ابلاغ شده که این قانون یک سری ضوابط دارد؛ این در حالیست که برخی برنامه‌ها و اقداماتی که در بافت انجام می‌شود مغایرت اساسی با مصوبه دارد. بنابراین، ثبت ملی بافت زمانی می‌تواند زمینه‌ساز حفظ بافت باشد که قوانین و ضوابط حفاظتی بافت به طور کامل رعایت شود.
شورای شهر: دستگاه‌های مختلف همکاری کنند
مهدی نصیری ناظر شورای اسلامی شهر شیراز در بافت تاریخی هم هشتم اسفندماه یکی از بزرگترین چالش‌های موجود را عدم ثبت بافت تاریخی شیراز قلمداد کرد و گفت: اگر دستگاه‌ها با یکدیگر همکاری مشترک داشته باشند می‌توان بافت تاریخی را ثبت ملی و سپس ثبت جهانی کرد و آن هنگام است که می‌توانیم بگوییم بافت تاریخی داریم اما صرف اینکه بافت را دست نخورده باقی بگذاریم به مرور زمان از بین خواهد رفت.
بافت تاریخی شیراز قبل از ثبت بافت یزد، به صورت غیرمستقیم ثبت شده است
پیش از این، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری در بازدید از بافت تاریخی شیراز، با رد شایعات مبنی بر تخریب این بافت گفته بود: ما حدود ۴۱۰ اثر تاریخی ثبت شده در مجموعه ۳۶۰ هکتاری بافت داریم و بسیاری از آثار تاریخی در شیراز مجموعه بافت تاریخی شیراز را پوشش می‌دهد.
مصیب امیری افزوده بود: برخی این پرسش را مطرح می‌کنند که چرا بافت یزد ثبت اما بافت شیراز ثبت نشده است. می‌توان گفت با حرائمی که در آثار تاریخی بافت شیراز وجود دارد این بافت قبل از ثبت بافت یزد به صورت غیر مستقیم ثبت شده است؛ بنابراین با وجود ضوابط حریم، قطعا ساخت و سازی در این محدوده صورت نمی‌گیرد.
این اظهارنظر قبل از طرح پیشنهاد رسمی استانداری فارس مبنی بر ثبت ملی بافت تاریخی شیراز مطرح شده است.
شیراز شایسته ثبت جهانی
در این میان، دکتر علیرضا عسکری چاوردی باستان شناس و استاد دانشگاه معتقد است که شیراز شایسته ثبت جهانی است.
وی پیش از این در یادداشتی در ایرنا نوشت: امروز بجای دنبال کردن مساله توسعه مدرن در این بافت تاریخی ارزشمند باید به دنبال ثبت میراث جهانی شهر شیراز بود زیرا شیراز شایسته ثبت جهانی است.
عسکری چاوردی افزود: پس از ثبت جهانی است که مساله توسعه پایدار شهر شیراز با رویکرد گردشگری مذهبی و فرهنگی می توان نهادینه کرد و از آن به عنوان یک ثروت فرهنگی تاریخی برای همه مردم مورد بهره برداری قرار داد.
وی با تأکید بر اینکه راههای رسیدن به ثروت ساخت و سازهای بی رویه، ساخت خیابان های متعدد، تغییر کاربری های غیر مرتبط و فروش نیست، تصریح کرد: راههای رسیدن به ثروت در شهرهای تاریخی ثبت جهانی و توسعه پایدار میراث فرهنگی و گردشگری است.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این گنجینه بی نظیر در زمانی قابل درک و فهم معاصر است که به روزگار شهرهای آسیائی یعنی زمانی که آسیا جهان بود رجوع کنیم. رقیب شیراز سمرقند و بخارا، هرات و غزنه، تبریز و اصفهان و مشهد بود، شهرهایی که روزگاری پایتخت های مکاتب هنری فرهنگی جهان اسلام بودند و امروز هم شیراز شهره آفاق و انفاس است.
وی خاطرنشان کرد: شیراز و مردم شهر شیراز یک شهر ویژه در دید مردم ایران، آسیا و جهان است. شیراز امید مردم به زندگی است. ظرفیت های تاریخی، مذهبی، طبیعی و سلامت در شهر شیراز برای توسعه پایدار گردشگری و ایجاد فرصت های بزرگ گردشگری برای همه مردم ایران و جهان مناسب و کافی است.
عسکری چاوردی خاطرنشان کرد:در طرح آمایش سرزمین این شهر با کارکرد گردشگری باید ویژه دید و برای آن برنامه ریزی کرد. باغ ها و خانه های زیبای شیراز، گنبد های فیروزه ای و سردرهای زیبای سرتاسر مزیّن کاشیکاری شده در هر گوشه این شهر هویداست، در آن گوشه شهر از تشرف معنوی دارالمصحف و حرم بیرون می‌آیید و به سعدی و حافظ روانه می شوید.
وی خاطرنشان کرد: اگر فرصت داشته باشید به تخت جمشید و پاسارگاد می روید و از ویرانه های شهرهای کهن ایران زمین شهر گور و بیشابور و دارابگرد بازدید می کنید. در کجای این جهان هستی با این همه تاریخ و تمدن مواجه می شویم که این چنین ایرانیان را به شوق حیات هستی سرمست و زنده نگهدارد.
این استاد دانشگاه معتقد است: باید فارس و شیراز در تمام برنامه های توسعه پایدار با رویکرد گردشگری ویژه منطقه هخامنشی( پارسه- پاسارگاد)، منطقه ویژه ساسانی فارس( فیروزآباد، بیشاپور، سروستان و دارابگرد) و منطقه ویژه شیراز به عنوان شیرازه فرهنگ و هنر تمدن ایران زمین و سومین حرم اهل بیت (ع) در راس برنامه آمایش سرزمین ایران قرار گیرد تا بتوان به عظمت ارزش های جغرافیای تاریخ و تمدن ایران زمین پی برد.
حیات بافت؛ ضرورتی برای ثبت ملی
حیات اجتماعی در بافت تاریخی شیراز، پایبندی اهالی آن به برخی سنت‌ها و ارزش‌های گذشتگان و برخورداری این منطقه از خانه‌ها و آثار باارزش تاریخی شرایطی فراهم کرده که حفظ و احیای این محدوده بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد. از این رو، وجه تاریخی بافت شیراز و آنچه این بافت را بی‌نظیر و منحصر به فرد می‌کند، وسعت و گستردگی و پویایی و زنده بودن آن است که این ویژگیهای مهم ضرورت ثبت ملی این محوطه تاریخی را نمایان می‌سازد.