به گزارش ایرنا، نوروزخوانی به عنوان گونه‌ای از آوازخوانی اگرچه در گذشته در همه ایران زمین و شاید سرزمین‌های فارسی‌زبان رواج داشت اما آرام آرام گسترده آن محدود و محدودتر شد تا جایی که فقط در استان‌های شمالی به ندرت نوای نوروزخوانان شنیده می‌شود.
نوروزخوانان هنرمندان پیشکسوت و خنیاگران بی‌نام و نشانی هستند که با پدیدارشدن نشانه‌های بهار، در کوچه و خیابان‌ها به راه افتاده و با خواندن اشعاری به زبان محلی نوید رنگ و بوی تغییر فصل را به خانه ها می‌برند.
یکی از ویژگی‌های نوروزخوانی، که انجام آن را برای افراد مبتدی دشوار می‌کند، تکیه نوروزخوانان بر بدیهه‌گویی است که به عنوان تخصصی فاخر، در اختیار عده‌ای خاص از هنرمندان قرارداشته و آنها را به نمونه‌های شاخصی از اجرای یک فرم تکرارنشدنی در آیین ایرانی تبدیل می‌کند.
نوروزخوانی اگر چه چند بیت شعر ثابت، مشخص و بدون قابلیت انعطاف پذیری را همه جا می‌خوانند اما به فراخور موقعیت و در مواجهه با افراد، حس لطافت آنها گل‌می‌کند و در بداهه‌گویی‌های طنازانه، نام صاحبانه و شغل و تعداد فرزندان وی را در قالب چند بیت شعر با ریتم آهنگین خوانده و در پایان هم از او تقاضای عیدی می‌کند.
به طور معمول، افراد پس از شنیدن این اشعار مخصوصا اگر به طور اختصاصی برای آنها باشد، تقاضای انعام نوروزخوان را بی‌پاسخ نمی‌گذراند اما اگر بهاری‌خوان چیزی نگیرد با خواندن اشعاری گلایه آمیز با درون مایه طنز راه خانه دیگر را در پیش می‌گیرد.
مِشتِلُق هادین دوسِتان بادِ بِهارون بیمو
محقق، پژوهشگر و استاد موسیقی کتولی گفت: نوروزخوانی یکی از آیین های ویژه نوروز در منطقه کتول، است و نوروزخوانان، پیام آوران شادی و نشاط در آستانه حلول سال نو هستند.
محمدرضا برزگر افزود: نوروزخوان ها، افراد خوش صدایی بودند که با بهره گیری از هنر شعر، موسیقی و روانشناسی ذاتی خویش، ده به ده و خانه به خانه رفته و با خواندن شعر، همراه با انواع ملودی ها، آمدن بهار را مژده می‌دادند.
«مِشتِلُق هادین دوسِتان
بادِ بِهارون بیمو
گُل به گلستان بیامو
نوروزِ سِلطان بیامو
عید بزرگان بیامو
نوباهارِ نو بیامو
نوروزِ نو بیامو
نو باهارِ مِوارَک بو
لاله زار مِوارَک بو»
(مژده بدهید دوستان / باد بهار شروع به وزیدن کرد/ غنچه گل‌ها در حال بازشدن است/ نوروز آمد/ عید بزرگان رسید/ سال نو وارد شد/ سال نو آمد/ بهار مبارک باشد/ بازشدن لاله مبارک باشد)
وی بیان کرد: نوروزخوانان معمولا دو نفر و یا بیشتر هستند که کار خود را با همه مناسبت های مذهبی تطبیق داده و همیشه پانزده روز مانده به نوروز بهار را برای هر خانه ای نویید می دادند. آنان بهره‌ای از شعر و موسیقی بومی داشته و به شکل بداهه خوانی به هنرنمایی می پرداختند و یک نفر هم توبره ای همراه داشته تا انعام هایی چون پول، لباس، میوه، شیرینی و آجیل را از مردم جمع‌آوری کند.
برزگر افزود: نوروزخوان ها ابتدا به ستایش خدا، مدح پیامبر (ص) و امامان (ع) می‌پرداختند و ضمن دعا برای اهل خانه، آرزوی سالی خوش، پربرکت، سلامتی و عزت داشتند و با نام بردن از صاحب خانه، به وصف ویژگی هایی همانند «مهربانی» و وضعیت اجتماعی و اقتصادی صاحب خانه پرداخته و دعا در حق ایشان و آرزوی عروسی فرزندانش، وصف معماری خانه با اضافه کردن چاشنی طنز می‌پرداختند.
وی اظهار کرد: معمولا گروهی از کودکان شادمانه و با شور و اشتیاق نوروزخوان ها را همراهی کرده و مردم آمدن آن ها را به خانه خود خوش شگون می دانستند.
دَس بَزِن شادی هاکُن خَنده خِشالی ها کُن
محمد دیلمی یکی از نوروزخوان های روستای «محمدآباد کتول» شهرستان علی آبادکتول به ایرنا گفت: شیوه برگزاری نوروزخوانی حتی گاهی یک نفره بود که فرد سرنا می نواخت و بزرگان کتول هم در خواندن اشعار با او همراهی کرده و جلوی خانه می رفتند و آمدن بهار را نوید می دادند.
وی افزود: قوم کتول از وسایلی که برای سفره عید خود تهیه می‌کردند را به عنوان هدیه به نوروزخوان می دادند.
"صد سِلام و صد عَلیِک
حاج خانم سِلام عَلیِک
حاج خانم میرِوان
همیشه بوئی خندان
نوروزخوانِ شاد ها کُن
دس بزن شادی ها کن
خنده خشالی ها کن
گلا رِهَی بو هاکن
انعام زیاد ها کُن
نوباهار موارک بو
لاله زار موارک بو "
(صدها سلام و صدها علیک / سلام به شما حاجیه خانم / سلام به شما حاجیه خانم مهربان/ همیشه خندان باشی/ نوروزخوان را خوشحال کن/ دست بزن و خوشحالی کن/ گل‌ها را بو کن/ انعام مرا بیشتر بده/ بهار مبارک باشد/ بازشدن لاله مبارک باشد)
بیش از ۲۵ سال نوروزخوانی می‌کنم
کوروش فرخی یکی از نوروزخوان های روستای «بالاجاده» شهرستان کردکوی هم در این ارتباط گفت: یکی از شعرای نامدار منطقه که از علاقه من به فرهنگ بومی مطلع بود اشعار مخصوص نوروزخوانی را در اختیار من گذاشت از آن روز در ۲۵ سال قبل تاکنون در منطقه به نوروزخوانی مشغولم.
وی افزود: تفاوت نوروزخوانی کتولی با کردکوی در زبان و گویش است که در شهرستان علی‌آباد کتول به گویش کتولی و در کردکوی به زبان مازندرانی اجرا می شود.
«زمین پُرِ لاله زار
تی تی دِره سَرِ دار
گُسفَند وونه وَرِّه مار
مریضا بُوَن خار خار
نوباهار مِوارَک بو
لاله زار مِوارَک بو»
(زمین پر از لاله و گل می‌شود/ شکوفه‌ها روی درختان پدیدار می‌شوند/ گوسفند کوچک بزرگ شده و بچه‌دار می‌شود/ مریض‌ها سالم می‌شوند/ رسیدن بهار مبارک باشد/ شکفتن لاله و گل‌ها مبارک باشد)
وی بیان کرد: هفته های آخر سال و نزدیک بهار همراه با گروهی از کودکان و بزرگان محل برای اجرای آیین نوروزخوانی به روستاهای اطراف کردکوی می رویم و این آیین تاریخی را اجرا می کنیم.
نوروزخوان ها طلایه داران بهار و خوشبختی هستند
مریم منصوری کارشناس ثبت آثار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان گفت: نوروزخوانی در استان گلستان و از جمله شهرستان های گرگان، کردکوی، علی آباد کتول و بندرگز و روستاهای اطراف همچون کلاجان قاجار، ایلوار، گز غربی و شرقی هر ساله اجرا می شود.
وی افزود: اسناد به جا مانده از تاریخ، ادبیات و موسیقی حاکی از آن است که جشن ها و اعیاد زیادی در فرهنگ ایرانیان رواج داشته و متناسب با آنها نغمات مخصوصی اجرا می شد که در ردیف موسیقی امروز ایران کم و بیش شاهد برخی از آن نغمات مانند مجلس افروز، نوروز، طرب انگیز، خجسته و روح افزا هستیم.
منصوری افزود: از نیمه های اسفند نوروزخوانان با چوب دستی بر دست و کوله پشتی بر پشت با خواندن اشعار نوروز نوید دهنده آمدن بهار و دگرگونی ایام بودند و مردم آنها را طلایه داران بهار و خوشبختی می دانند و ورودشان را به فال نیک می گیرند.
وی اظهار داشت: در گروه نوروزخوانان ،نوروزخوان اصلی که «سرخوان» گفته می شد معمولا مسن تر، با تجربه تر، بداهه خوان و بداهه سرا بود ، آوازها را خوانده و بقیه اعضا نوروزخوان که «پی‌خوان» نامیده می‌شدند او را در خواندن اشعار یاری کرده و تکرار کننده ترجیع شعر نوروزی هستند.
وی بیان کرد: نوروزخوانان با اطلاعاتی که از دیگران درباره صاحبخانه و افراد خانواده به دست می آوردند وقتی وارد حیاط خانه ای می شدند بعد از حمد و ستایش خدا، رسول و مژده بهار با اشعار مناسب به وصف خانه و مدح اعضای خانواده می پرداختند.
منصوری افزود: صاحبان منازل به پاس قدردانی از نوروزخوانان که پیام آور بهار هستند هدایایی در حد توان از جمله برنج، تخم مرغ، قند و شکر، گردو و پول می‌دادند و یکی از افراد نوروزخوان که «کیسه دار» نام داشت هدایا را دریافت و درون کیسه می‌ریخت و این هدایا بخشی در بین افراد نوروزخوان و باقی آن به افراد بی بضاعت شب عید داده می شد تا دستشان خالی نباشد.
باهارِ نو لاله زار، هابی فصلِ کِشت و کارِ
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی علی‌آبادکتول هم در این ارتباط گفت: نوروزخوانی یکی از کهن‌ترین شیوه‌های نمایشی و آیینی در نوید و خبررسانی بهار در فرهنگ قوم کتول به شمار می آمده که درگذشته رواج بیشتری داشت و بیشتر از نیمه دوم اسفندماه آغاز می شده است.
ناصر احمدی اظهار داشت: افراد نوروزخوان فردی و یا گروهی در محله‌های شهر و روستا رفته و با خواندن ابیاتی چون «نوباهار مِوارک بو، لاله زار مِوارک بو، بیامبو فصلِ باهار، گُسفَند بونِده وَرِّه مار، باهارِ نو لاله زار، هابی فصلِ کِشت و کار» فرارسیدن نوروز باستانی را نوید می دادند.
وی بیان کرد: این اشعار به زبان محلی پس از ستایش خداوند در مدح امامان معصوم(ع) به بیان زیبایی های نوروز، درختان، شادی، نشاط و سرزندگی می پرداختند.