به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، موزه ملی علوم و فناوری امروز (دوشنبه) میزبان همایش موزه‌های علوم و دانشگاهی و تغییر اقلیمی به شکل حضوری و مجازی با سخنرانی کارشناسانی در زمینه موزه‌داری، ترویج علم و موضوع تغییر اقلیم همچنین مشارکت مدیران بیش از ۵۰ موزه دانشگاهی در سراسر کشور بود.
مجید حبیبی نوخندان در این نشست با اشاره به تغییر روند زندگی با دوران صنعتی شدن اظهار داشت: توسعه شهرها و تغییرات کاربری اراضی یکی از نتایح این روند بود که در ادامه به تغییر اقلیم منجر شد.
دانشیار پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو و عضو کارگروه تغییر اقلیم فرهنگستان در ادامه عوامل طبیعی و انسانی تغییر اقلیم را برشمرد و گفت: عواملی مانند آتشفشان های خورشیدی از دوران گذشته زمین در روند گرمایش و تغییر اقلیم نقش داشته‌اند ولی روندی که موجب سرعت تغییر اقلیم شد، اقدامات بشری است و بر اساس پیش‌فرض های دانشمندان دمای میانگین جهان تا سال ۲۱۰۰ تا ۶ درجه افزایش می‌یابد. حتی اگر هم امروز تصمیم بگیریم و میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را کم کنیم، دما حداقل تا ۲ درجه افزایش می‌یابد. خشکسالی و کاهش شدید بارش تا سال ۲۰۹۰ میلادی از دیگر تبعات این روند است.
وی با تاکید بر افزایش سطح گرمایش جهانی در برخی مناطق نسبت به مناطق دیگر گفت: گرمایش زمین بر جریانات اقیانوسی و کاهش یا در مواردی افزایش بارش و حتی اقتصاد مناطق اثر خواهد داشت. همانطور که در برخی مناطق ایران با کاهش شدید بارش روبرو هستیم ولی در برخی مناطق با افزایش بارش مواجه شده ایم.
نوخندان با اشاره به سرمایه گذاری در منطقه جنوب شرق ایران و بندر چابهار اظهار داشت: امروز روی اقتصاد دریاپایه در این مناطق سرمایه گذاری می کنیم، اما اگر به این بارش های شدید حاره‌ای را توجه نکنیم سرمایه گذاری ها و اقتصاد در معرض خطر محیطی خواهد بود.
ظهور طیفی از مخاطرات جدید در پی تغییر اقلیم
وی با استناد به مطالعات انجام شده داخلی گفت: شاخص خشکسالی ترکیبی بارش‌دما از سال ۱۳۷۱ در کل کشور افزایش یافته، همچنین آهنگ کاهش بارش از ۱۳۶۸ تا ۱۳۹۷ افزایش یافته است. این امر موجب کاهش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی هم شده و بر اقتصاد کشور اثر خواهد داشت. اکثر کلان‌شهرها و محدوده‌های اطراف آنها با افزایش دما روبرو هستند، وزش باد به دلیل افزایش حداقل ها کاهش می یابد و روند افزایش آلودگی هوا و روزهای آلوده بیشتر می شود.
دانشیار پژوهشگاه هواشناسی با اشاره به کاهش شدید بارش‌ها در شمال غرب ایران گفت: خشک شدن دریاچه ارومیه و زریوار ناشی از کاهش شدید خشکسالی در شمال غرب ایران است. در مخزن آب ایران که زاگرس است تا سال ۲۰۳۹ با مشکل و بحران جدی روبرو می شویم. طیف گسترده ای از مخاطرات جدید از سیل در تابستان، آلودگی، وزش گرد و خاک و طوفان های شدید بر اثر این تغییرات پدید می آیند.
وی در پایان با اشاره به فعالیت‌های فرهنگی و دانشگاهی گفت: هنر آگاهی بخش در موزه‌ها لازم است تا مردم را با تغییر اقلیم و پیامدهای مختلف آن آشنا کند.
افزایش جمعیت زمین و مصرف انرژی؛ موجب تغییر اقلیم
پروفسور یوسف ثبوتی فیزیکدان و مؤسس مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان همچنین عضو فرهنگستان علوم نیز در این نشست در سخنان با عنوان زمین زیر بار جمعیت و مصرف به تاریخچه توجه به تغییر اقلیم در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس زمین ریودوژانیرو اشاره کرد و گفت: ۲۰ سال بعد از این کنفرانس، کنفرانس RIO+۲۰ در سال ۲۰۱۲ برگزار شد و در آن خط مشی هایی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای مطرح شد.
وی با اشاره به رشد جمعیت در سال های گذشته اظهار داشت: کارشناسان حاضر در کنفرانس ریو+۲۰ به نام کنفرانس زمین تحت فشار در لندن تغییر در ارزش ها و رفتار اجتماعی و راه حل های زیست‌محیطی دانستند و جمعیت زیاد و مصرف فراوان کلمات کلیدی این بیانیه بودند.
ثبوتی در ادامه به افزایش رشد جمعیت طی ۲۰۰ سال گذشته اظهار داشت: جمعیت زمین در سال ۱۸۰۰ ۱ میلیارد و در ۱۹۴۰ حدود ۲ و نیم میلیارد و در سال ۲۰۰۰ جمعیت زمین به ۶ میلیارد و نیم رسیده و در ۲۰۲۰ کمی از ۸ میلیارد نفر گذشت.
رشد جمعیت در ۵۰ سال گذشته سریع تر از پیش بینی ها اتفاق افتاد و پیش بینی می‌شود در سال ۲۰۵۰ جمعیت زمین از ۱۰ میلیارد نفر بیشتر شود.
ثبوتی در ادامه به افزایش نیاز و مصرف در کشورهای در حال توسعه ناشی از افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف به سمت زندگی مرفه تر اشاره کرد و یاداور شد: زندگی مرفه در درجه اول در اروپا و قاره آمریکا مطرح شد و مردم در آسیای شرقی و جنوب آن و قاره آفریقا به زندگی مرفه توجهی نمی‌کردند ولی این روند تغییر کرد و در قرن بیست و یکم حدود ۸ میلیارد نفر به این موضوع توجه کرده و خواستار افزایش رفاه شدند.
وی ادامه داد: تا زمان انقلاب صنعتی یعنی سال ۱۷۰۰ میلادی انرژی مورد نیاز از منابع سنتی مانند چوب تامین می شد و به تدریج و از ۱۸۶۰ به بعد میزان مصرف انرژی با کشف ذغال سنگ و نفت افزایش یافت. سهم سوخت های فسیلی در تولید انرژی در سال ۲۰۰۷ حدودا ۸۲ درصد کل انرژی جهان بوده ولی هنوز سهم انرژی های نوشونده مانند بادی، خورشیدی و فتوولتائیک، جزر و مد هنوز در سبد انرژی جهانی ناچیز است
ثبوتی نتیجه گرفت: الگوی زندگی در ۲۰۰ سال پیش به طور کلی متفاوت بود، یک خانواده ۴ تا ۸ نفره بسیار کمتر انرژی مصرف می‌کرد و حتی منابع غذایی ناچیز بود. مصرف آب از ۴ لیتر برای هر نفر به ۲۰۰ لیتر در روز برای هر نفر رسیده و حمل و نقل جاده‌ای وسیع نیز مصرف انرژی را به شکلی دیگر افزایش داده است.
سوخت های فسیلی یعنی ذغال سنگ، نفت و گاز وقتی استخراج می‌شوند مقدار زیادی دی اکسید کربن تولید می کنند که در جو زمین منتشر می شود. همین امر موجب گرمایش زمین می شود و نقش اصلی را در حفظ دمای زمین دی اکسید کربن دارد و تغییر اقلیم را رقم زده است.
اثر مثبت فناوری در مقابله با تغییر اقلیم
رئیس موزه ملی علوم و فناوری نیز در این نشست اظهار داشت: در مورد تغییر اقلیم زیاد صحبت می شود ولی راه حلی در این زمینه ارائه نشده است. گرچه بسیاری مشکلات به رشد جمعیت نسبت داده می‌شود، استفاده نادرست از منابع هم بی تاثیر نیست. همه افراد و جوامع به آموزش نیاز دارند و باید به افراد مختلف و اقشار جامعه آموزش داد تا بدانند چطور از امکانات استفاده کنند.
سیف‌الله جلیلی گفت: فناوری های مختلف به کمک محیط زیست می آیند مانند کاهش مصرف کاغذ به دلیل استفاده از دستگاه های الکترونیکی، اما به طور کلی همه انسان ها در محیط زیست اثر می گذارند و باید تلاش کنیم حداقل شیوه استفاده صحیح را آموزش دهیم هر چند بسیار دشوار است.
وی با تاکید بر نقش موزه ها و موزه های علوم ادامه داد: موزه‌ها نفش اصلی در ترویج علم دارند و می‌توانند آموزش لازم را به مردم برای کاهش مصرف و رعایت محیط زیست بدهند. هر چند امکانات موزه های علوم ناچیز است ولی به عنوان مراکز مرتبط کننده علم و جامعه نقش مهمی دارند
جلیلی تصریح کرد: موزه های علم و فناوری تلاش کرده تا موزه های دانشگاهی را که به حدود 60 موزه می‌رسد در همراهی با راهکارهای مقابله با تغییر اقلیم فعال کند ولی هنوز در ابتدای راه هستیم.
تغییر اقلیم و آینده موزه‌ها
عضو هیات اجرایی ایکوم ایران نیز در این نشست تعریفی از موزه بر اساس شورای بین المللی موزه‌ها (ایکوم) ارائه داد و گفت: موزه موسسه ای غیرانتفاعی که به جمع آوری به میراث ملموس و غیرملموس می پردازد و در آن برای همه مردم باز است و به صورت مشارکتی عمل و اهداف مختلفی را دنبال می کند. موزه ها نقش موثری در شکل دهی و ایجاد آینده و توسعه پایدار دارند
علیرضا قلی‌نژاد پیربازاری یکی از موضوعات موزه ها در ۲۰۲۳ را تغییرات اقلیم و مقابله با آن بیان کرد و افزود: شعار جهانی بیاندیشید و محلی عمل کنید برای مدیران موزه ها امروز اهمیت بیشتر دارد. بحران تغییر اقلیم یکی از چالش های بزرگ انسان است و موزه ها به عنوان نهادی که مسئولیت بزرگی را در قبال جوامع برعهده دارند، در دنیای پرتلاطم امروز با ایجاد فضای چندصدایی باید با چالش ها روبرو شوند.
وی تغییرات اقلیم را از یک سو فرایندی علمی دانست و گفت: تغییر اقلیم از سوی دیگر فرصت ها، خطرها و ظرفیت هایی را پیش روی آینده موزه مدرن قرار می‌دهد و تغییرات فضایی، پیکربندی محتوایی و غیره را در جریان فرایند تغییر اقلیم برای موزه‌ها ضروری می‌سازد.
قلی‌نژاد تصریح کرد: پدیده‌های سیاست و رسانه، نوآوری، اصلاحات فناورانه، سازوکار بازار، سیستم های دولتی و غیره در تعامل موزه و تغییر اقلیم نقش دارند. موزه ها موسسات متفاوتی هستند و می توانند به عنوان بخشی پیش‌رو خود را با وضعیت جدید تطبیق دهند. موزه ها برای اثرگذاری بر تغییر اقلیم نباید به مطالعات موزه ای محدود شوند و باید طیفی از مطالعات رشته ای و بین رشته ای را در حوزه کاری خود تعریف کنند.
وی با طرح سوالاتی ادامه داد: آیا تنها یک پاسخ به تغییرات اقلیم وجود دارد؟ در مورد علت تغییر آب و هوا چه؟ آیا جهان در حال گرم شدن است؟ آیا انسان باعث آن می شود؟
قلی‌نژاد پاسخ داد: نقش حیاتی موزه ها این است که اجازه می دهد ایده های مختلف و گاهی خطرناک در فضای امن طرح شود و این کار را باید با روش های رقابتی و تعاملی اجرا کرد. افرادی که ایده های متفاوتی برای تغییر اقلیم دارند باید به یکدیگر گوش دهند و در این فضا به راهکارهای مختلفی برسند.