به گزارش ایرنا، شهر اراک با سابقه بیش از ۲۰۰ سال، در زمان حکومت فتحعلی شاه قاجار با عنوان قلعه نظامی «سلطان آباد» ایجاد شد که به دلیل ویژگی‌های معماری خاص در کالبد اولیه شهرسازی، مجموعه بازار تاریخی اراک و بافت قدیم آن به عنوان نمونه کم‌نظیر معماری ایرانی و اسلامی مطرح است و دیدن جلوه‌های خاص از نبوغ معماری دوران قاجاریه برای مسافران نوروزی خالی از لطف نیست.
در مستندات تاریخی موجود عنوان شده که در زمان فتحعلی شاه ولایت عراق عجم شاهد ناامنی‌ها و شورش‌های متعدد اهالی فراهان، گلپایگان و چهار لنگ علیه حکومت قاجار بود و قشون حکومتی به فرماندهی «یوسف‌خان گرجی» قلعه «زلف‌آباد» را که محل تجمع مخالفان دولت بود با خاک یکسان کرد و جمعیت آن را قلع و قمع و پراکنده کرده و سلطان آباد عجم را به عنوان شهر جدید پی‌ریزی کرد.
بدین منظور در نقطه خوش منظره و با صفایی که نسبت به منطقه مرکزیت و به اطراف و جوانب تسلط داشت و از امکانات ارتباطی و منابع آب و قنوات بهره‌مند بود، مکان شهر جدید انتخاب شد.
این نقطه که انتهای محال فراهان بود و سابقه دهی به نام دسکره یا دستجرد در آن وجود داشت، سلطان‌آباد نام گرفت و جمعیت هشت قلعه موجود در پیرامون به شهر جدید منتقل شدند و سلطان‌آباد کانون مبادلات منطقه شد.
این شهر تا اوایل ۱۲۷۰ هجری قمری کار ویژه نظامی داشت و محل سکونت سپهدار عراق بود و نخستین نقطه عطف در تحولات سلطان‌آباد زمانی آغاز شد که در دوره حکومت «میرزاحسن خان»، شهر از حالت نظامی خارج شد و به تدریج جنبه‌های تجاری و صنعتی در آن بالا گرفت و به قطب تولید و تجارت فرش دستبافت و پس از آن کانون صنعت ایران تبدیل شد.
مقارن شروع جنگ جهانی اول و فروپاشی حکومت قاجاریه، قوای روسیه شهرهای ساوه، سلطان‌آباد و مناطق اطراف آنها را به اشغال درآورد و پس از خاتمه جنگ جهانی اول و تحولات سیاسی کشور، سلطان‌آباد نیز در معرض دگرگونی‌های این دوره قرار گرفت و سیمای فیزیکی آن در جهت یکپارچگی کالبدی - فضایی تغییر کرد و این روند در دهه‌های بعد نیز ادامه یافت به طوریکه امروز شهر اراک به پایتخت صنعت ایران تبدیل شده است.
نام شهر سلطان آباد در سال ۱۳۱۶ هجری شمسی با عبور راه‌آهن سراسری از کنار آن به نام اراک تغییر یافت و اکنون این خطه با جمعیت حدود ۶۰۰ هزار نفری، چهاردهمین شهر پر جمعیت کشور است و به عنوان یکی از هشت کلانشهر کشور شهرت یافته است.
بازار تاریخی اراک
مجموعه ارزشمند بازار اراک یکی دیگر از جاذبه‌های مهم تاریخی استان مرکزی است که در زمان فتحعلی‌شاه قاجار به دست سپهدار اعظم و با توجه به نیازهای شهر جزو اولین بناهایی بوده که در این شهر ایجاد شده است.
طول این بازار کمی کمتر از یک کیلومتر است و دارای دیوارهایی با ارتفاع بسیار است که در برخی نقاط طول آنها به هفت متر می‌رسد.
این بازار به عنوان آخرین نمونه معماری و شهرسازی اسلامی در دوره قاجاریه است، ۲ محور عمود بر هم دارد و در آن اصناف و مشاغل مختلف از دیرباز فعالیت داشته و علاوه بر کاربری اقتصادی شامل بناهای آموزشی، مسجد و حمام نیز هست.
امامزادگان
آرامگاه شاهزاده «محمد عابد» از بناهای مذهبی و مهم شهرستان اراک است که در ۱۲ کیلومتری شمال شهر اراک و در مجاورت روستای مشهد میقان واقع شده‌است.
این امامزاده، مرقد شاهزاده «محمدعابد» فرزند امام موسی کاظم(ع) است و از بناهای دوره صفویه به شمار می‌رود.
امامزادگان عبدالله و آمنه خاتون(ع) از نوادگان امام موسی کاظم(ع) از دیگر آثار تاریخی و مذهبی این شهر است که در خیایان شهید بهشتی قرار دارد.
موزه‌ها
موزه «چهار فصل» اراک واقع در بنای تاریخی حمام چهار فصل اراک یکی از ۱۲ موزه زیبا و دیدنی استان مرکزی است که در آن اشیای باستانی و مردم شناسی به نمایش درآمده است.
حمام چهارفصل در عهد «احمد شاه» قاجاریه به همت «حاج محمدابراهیم خوانساری» در خیابان دکتر بهشتی فعلی بنا شده و اکنون به گنجینه‌ای از آثار تاریخی تبدیل شده است.
این حمام از گرمخانه، سربینه (رختکن)، حجره‌های متعدد و قسمت های زنانه و مردانه تشکیل شده است.
علت این نامگذاری وجود نقاشی‌هایی از فصل‌های مختلف سال در گوشه و کنارهای حمام است و این اثر تاریخی با یک‌هزار و ۶۰۰ متر مربع مساحت، لقب بزرگترین حمام ایران را به خود اختصاص داده است.
آب مورد نیاز این حمام از قنات تامین می‌شده و برای گرم نگهداشتن آن ارتفاعش را حدود سه و نیم متر پایین‌تر از خیابان‌های اطرافش ساخته‌اند.
موزه «سلطان آباد» چهارمین موزه شهر اراک است که در سرای کاشانی بازار اراک قرار دارد، سلطان‌آباد نام قدیمی اراک بود و این موزه توسط «محمدمهدی باباخانی» و با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی بنیانگذاری شد.
این موزه به صورت خصوصی اداره می‌شود و ۱۳۰ مترمربع مساحت دارد و فعالیت موزه به صورت تخصصی در زمینه خوشنویسی و صنایع فلزی است.
موزه سلطان آباد سه تالار دارد و در گنجینه آن ۱۰۰ اثر صنایع دستی ایران از استان‌های مختلف گردآوری شده است.
در تالارهای موزه می‌توان آثار برجسته خوشنویسی، سوزن دوزی، لباس‌های قاجاری، خاتم کاری، قلمزنی، فلزکاری و کتیبه‌های مختلف به همراه تابلوهای هنری و اشیا قدیمی را دید.
موزه «مفاخر» استان مرکزی، یکی دیگر از جاذبه‌های فرهنگی و گنجینه‌ای کوچک از مفاخر و بزرگان این استان است که در خیابان شهید بهشتی اراک، نرسیده به میدان شریعتی واقع است روزانه پذیرای مردم و گردشگران است.
این موزه در عمارت حاج «حسین خاکباز» دایر شده و قدمت آن به دوره قاجار برمی‌گردد و نقشه ساختمان آن توسط یک مهندس روسی تهیه شده است.
اجرای کار توسط استاد «مراد چمنی اراکی» صورت گرفته و ساخت آن چهار سال طول کشیده و در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به اتمام رسیده است.
نوع بنای آن کوشکی با تزئینات آجری خاص دوره قاجاریه است و دارای ۲ ایوان شرقی و غربی با ۱۱ اتاق است.
حمامی خزینه‌ای قدیمی نیز در گوشه حیاط ساخته شده و ۲ قنات، یکی در محوطه به نام قنات «ده» و دیگری در زیر آب‌انبار به نام قنات «خان حاکم» است.
این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی ثبت آثار ملی شده و در سال ۱۳۸۴ با همکاری استانداری استان مرکزی و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ورثه مرحوم خاکباز و تلاش و مساعدت شهروندان فرهنگ‌دوست استان خریداری و با هدف ایجاد موزه مرمت شد که عملیات مرمتی از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ ادامه یافت و در بهمن ماه ۱۳۸۸ به عنوان موزه مفاخر استان مرکزی بهره‌برداری شد.
این موزه به سبب نمایش سردیس و زندگی‌نامه مفاخر استان به عنوان یک منبع و مرجع مفید برای معرفی این بزرگان شناخته می‌شود به طوریکه در این موزه سردیس‌ها به همراه آثار چاپ شده و اسناد، عکس‌ها و گزارش‌های متعلق به بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی امام خمینی(ره)، امیرکبیر، قائم‌مقام فراهانی، پروین اعتصامی، کربلایی کاظم کریمی ساروقی، ملا مهدی نراقی، ملا احمد نراقی، میرزا حسن آشتیانی، سلمان ساوجی و پروفسور حسابی به نمایش درآمده است.
دکتر محمد قریب، آیت الله حاج شیخ محمد علی اراکی، علی‌اکبرخان فراهانی، استاد فتحعلی واشقانی فراهانی، شهید مصطفی چمران، شهید محلاتی، میرزا عیسی فراهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، استاد ابراهیم دهگان و فخرالدین عراقی از دیگر مفاخر و بزرگان استان مرکزی هستند که در این موزه می‌توان با زندگی و آثار آنها آشنا شد.
این مجموعه موزه‌ای دارای بخش‌های مختلفی از جمله تالار امام خمینی(ره)، تالار مفاخر مذهبی و دینی، تالار مفاخر علمی و فرهنگی، تالار امیرکبیر، تالار قائم مقام فراهانی، تالار مفاخر در قید حیات، تالار سرداران شهید، مرکز اسناد و مفاخر، کارگاه مرمت و عکاسی، حمام قدیمی و خصوصی خانواده خاکباز، آب انبار و قنات، نگارخانه و فروشگاه عرضه محصولات فرهنگی و هنری و نگارخانه زنده یاد محمد مهدی هدایتی است.
روستای گردشگری اراک
روستای «هزاوه» از مکان‌های طبیعی و تاریخی دیدنی اراک است که در ۱۸ کیلومتری این شهر به سمت غرب واقع شده و قدمت این روستا مربوط به قرن پنجم هجری تخمین زده‌اند.
مقبره «شاه احمد» که در بلندترین قسمت این روستا قرار دارد مربوط به دوره ایلخانان است و در زمان صفویان بازسازی شده و به شکل امروزی خود درآمده است.
بافت هزاوه به خاطر کوهپایه بودن، شکل پلکانی دارد و از گل، سنگ و چوب ساخته شده است.
روستای هزاوه را زادگاه مردان تاریخ ایران می‌نامند، چرا که افراد مشهوری مانند «امیرکبیر» و «میرزا بزرگ قائم مقام» در آن متولد شده‌اند.
روستای «انجدان» از دیگر جاذبه‌های گردشگری مهم شهر اراک است که در ۴۰ کیلومتری غرب این شهر قرار دارد و به خاطر طبیعت زیبا، غارهای عجیب، زمین‌های مناسب و قدمت تاریخی‌اش به یکی از جاذبه‌های شهر اراک تبدیل شده است.
پس از حمله مغول‌ها به ایران، انجدان برای مدتی مقر فرماندهی اسماعیلیان شد و چندین مقبره از آن دوران برجای مانده است.
خانه حسن‌پور
خانه «حسن‌پور» از دیگر بناهای قدیمی در شهر اراک است که در زمان «احمد شاه قاجار» بنا شده و در ابتدا شرکت فرش متعلق به حاج «علی مشهر اراشیری» بود که پس از آن تبدیل به مدرسه و در آخر منزل مسکونی «جواد حسن پور» شد.
میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی این خانه را در سال ۷۴ تملک کرد و پس از بازسازی تبدیل به موزه صنایع دستی شد و مساحت ساختمان این خانه ۶۰۰ متر مربع است که در ۲ طبقه ایجاد شده است.
هفتاد قله
منطقه حفاظت شده هفتاد قله، بین شهرهای اراک، خمین و محلات با فاصله ۲۵ کیلومتری از اراک قرار دارد و این منطقه از دیگر جاذبه‌های گردشگری این خطه است.
از زمان‌های قدیم به علت پوشش گیاهی و جانوری خاص این منطقه و ازدیاد حیوانات، هفتاد قله مورد توجه شکارچیان و ثروتمندان بود و در این منطقه ۶۲ کتیبه حکاکی شده وجود دارد که قدمت برخی از آن ها به ۴۰۰ سال پیش می‌رسد.
مدرسه سپهدار
مدرسه سپهدار، نخستین مدرسه بنا شده در شهر اراک است که از آثار دوره قاجار محسوب می‌شود و این مدرسه به عنوان نخستین بنای شهر با اقتباس از سبک مدارس صفویان و با کاشیکاری‌های ظریف و زیبای دوره قاجار، یکی از بناهای موجود در مجموعه بازار اراک است.
آیت‌الله «حائری یزدی» در سال ۱۳۳۳ هجری قمری این مدرسه را به حوزه علمیه تبدیل کرد که از دانش آموختگان آن می‌توان به آیت‌الله خمینی(ره)، نورالدین عراقی و آیت‌الله گلپایگانی اشاره کرد.
آبشار مزرعه
آبشار مزرعه از جاذبه های تاریخی اراک است که در شمال غرب این شهر در جاده اراک، سه راهی خنداب قرار دارد که با قرار گرفتن میان ۲ دره، منظره‌ای زیبا را ایجاد کرده است.
تالاب میقان
تالاب کویری میقان اراک واقع در ۱۵ کیلومتری شمال شرقی اراک یکی از زیستگاه‌های طبیعی بکر و زیبا برای حضور گردشگران نوروزی است.
این منطقه یکی از زیباترین جلوه‌های طبیعت استان مرکزی و از زیستگاه‌های مهم و بین‌المللی پرندگان است.
تالاب میقان، آخرین حلقه اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک است که آب‌های سطحی مسیل‌های فصلی را جذب می‌کند و مساحت حوزه دریاچه فصلی آن بسته به ورودی آب بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلومتر مربع متغیر است.
این محدوده از نظر اقلیمی زمستان‌های معتدل دارد و به جهت همین ویژگی، توقفگاه گروه‌های جمعیتی پرندگان مهاجر است که در دسته‌های کوچک و بزرگ و با شکلی زیبا در فراز و فرودهای خود تابلوهای چشم‌نوازی از طبیعت بکر و زیبایی‌ها را فراروی هر بیننده‌ای قرار می‌دهند.
در فصل بهار تالاب میقان به عنوان یکی از زیستگاه‌های اصلی پرندگان مهاجری است که در پاییز با عبور از این منطقه از نواحی سردسیر سیبری به سمت مناطق گرمسیر جنوبی و افریقا پرگشوه بودند و اینک در راه بازگشت به موطن اصلی در این تالاب اسکان موقت دارند.
دریاچه تالاب میقان در قلب کویری واقع شده که طی سال‌های اخیر با تلاش‌های منابع طبیعی به تفرجگاهی سرسبز تبدیل شده و با ساخت برج مراقبت کویری در دل آن شرایط مناسبی برای بازدید این منطقه مهیا شده است.
غنای خاک کویر میقان اراک از ماده ارزشمند سولفات سدیم از این ناحیه به عنوان بزرگترین ذخیره‌گاه معدنی ماده مذکور در خاورمیانه تبدیل کرده است و تزئینات سفیدی که از نمک و سولفات سدیم در حاشیه کویری تالاب ایجاد شده، مناظری دیدنی را برای گردشگران ایجاد کرده است.
آب انبار ابراهیم‌آباد
آب انبار «ابراهیم آباد» از دیگر آثار تاریخی شهر اراک است که در روستای ابراهیم آباد در مسیر قم به اراک واقع است و تنها قنات آن، دارای تاریخ بیش از یک‌هزار سال است.
دستبافت‌های سنتی قالی‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی، رودوزی‌های سنتی، آثار چوبی منبت و کنده‌کاری روی چوب، معرق کاری، پیکرتراشی، خراطی، ساخت سازهای سنتی، مشبک و گره‌چینی چوب، سفالگری، کتابت و نگارگری طراحی سنتی، نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و تشعیر، خوشنویسی، کتیبه نویسی، مسگری، قلمزنی، سفیدگری، چلنگری و مشبک از مهمترین صنایع دستی شهر اراک است.
اراک مرکز استان مرکزی است و در این منطقه حدود ۶۰۰ هزار نفر جمعیت زندگی می‌کند.