در سه ماه گذشته همواره شاهد مسمومیت سریالی دانش‌آموزان دختر در شهرهای مختلف کشورمان بوده‌ایم؛ حادثه‌ای دامنه‌دار که نه منشا و عوامل آن مشخص شده و نه تاکنون فردی به عنوان عامل این حوادث عمدی دستگیر شده است. در نوشتار پیش رو، تلاش شده تا بخشی از تجارب کشورهای جهان در مهار بحران‌های هولناک در زمینه‌های گوناگون، به تصویر کشیده شود.
ترکیه و کاهش تبعات زلزله
ابتدا از تازه‌ترین بحران در مجاورت کشور شروع می‌کنیم؛ از زلزله ۷.۸ ریشتری که ترکیه را آن گونه ویران کرد که تاکنون قربانیان زلزله به حدود ۴۶ هزار نفر رسیده است.
اگرچه ناتوانی ترکیه در پیش‌بینی زلزله و هشدار به شهروندان بسترساز تشدید پیامدهای این حادثه شد ولی به محض وقوع، تمام ارگان‌ها و دستگاه‌های مربوطه وارد میدان شدند و در صدر آن «رجب طیب اردوغان»رئیس جمهوری این کشور بلافاصله دستور آماده باش و اعزام تمامی دستگاه‌ها را صادر کرد.
شاید درخواست کمک اردوغان مبنی بر اینکه «از همه کشورها می‌خواهیم صرفنظر از مسایل سیاسی، کمک‌های لازم را به ترکیه ارسال کنند» باعث شد تا کمک‌های گسترده مالی، کالایی، امدادی از ۷۰ کشور و ۱۴ سازمان بین‌المللی روانه ترکیه شود.
مشارکت نیروهای مختلف امنیتی و نظامی در عملیات نجات، بهره‌گیری از پهپادها به همین منظور، تهدید به پیگرد قانونی برای بانیان اخبار جعلی در شبکه‌های اجتماعی، دراز کردن دست یاری به سوی بازرگانان، هتل داران و همچنین مورد پیگرد قانونی قرار دادن پیمانکاران خانه‌ها و برج‌های ساخته شده در مناطق زلزله زده، از جمله کوشش‌های وی برای کاهش اثرات بلیه طبیعی زلزله بود.
مشارکت نیروهای نظامی در عملیات نجات، بهره‌گیری از پهپادها، تهدید بانیان اخبار جعلی، استمداد از بازرگانان، هتل‌داران و غیره از جمله تکاپوی اردوغان برای کاهش اثرات زلزله بود
اگر چه برخی منتقدان، دولت اردوغان را به دلیل ناتوانی در پیش بینی زلزله و آگاهی‌بخشی به مردم مورد سرزنش قرار می‌دهند و تکاپوی کنونی وی را با اهداف سیاسی و در راستای موفقیت در انتخابات آتی ارزیابی می‌کنند.
تجربه نیوزیلند در غلبه بر بحران‌های چندگانه
حمله نژادپرستانه و تروریستی علیه مهاجران مسلمان، فوران مرگبار آتشفشان، همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ و مشکلات اقتصادی چالش‌هایی بود که «جسیندا آردرن» نخست‌وزیر نیوزیلند در طول نزدیک به ۶ سال اداره دولت با آنها دست و پنجه نرم کرد. او توانست نیوزیلند از تمامی این بحران ها عبور دهد به نحوی که به خاطر مدیریت کارامدش همچنان یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های سیاسی در نیوزیلند به شمار می‌رود.
عملکرد آردرن نخست وزیر سابق نیوزیلند در مقابله با کرونا سبب شد تا این کشور سومین نقطه امن جهان در شرایط همه گیری این بیماری شناخته شود. مستندات حاکی از آن است که واکنش سریع دولت به همراه پراکندگی جغرافیایی، جمعیت کم، توسعه یافتگی و اعتماد ملی، مهمترین ابزارهای ایجاد این توفیق بوده‌اند.
عملکرد جسیندا آردرن نخست وزیر سابق نیوزیلند در مقابله با کرونا سبب شد تا این کشور سومین نقطه امن جهان در شرایط همه گیری این بیماری شناخته شود
در آن برهه، دستورالعمل‌های دولت آردرن در یک برنامه مدون و مدیریت شده یکی پس از دیگری بی‌وقفه به اجرا درآمد که از جمله آنها اعلام دوران قرنطینه، تعطیل کردن تمام مشاغل و فعالیت‌های جاری عمومی، بستن مرزها و ورودی‌های این کشور به روی اتباع خارجی و همزمان اجرای اقدامات درمانی برای بیماران مبتلا بود.
مدیریت سختگیرانه خانم آردرن برای مقابله با ویروس کرونا به حدی بود که وی مورد تحسین سازمان بهداشت جهانی نیز قرار گرفت و ۱۰۰ روز عاری از کرونا را در سال ۱۳۹۹ برای این کشور ثبت کرد؛ در تشریح سختگیری وی همین کافی است که «دیوید کلارک» وزیر بهداشت خود را درپی یک سری اشتباهات همچون اجازه ترک قرنطینه بدون آزمایش، کنار گذاشت.
ویتنام چگونه سارس، آنفلوانزا و کرونا را مهار کرد؟
چندی پیش شبکه تلویزیونی «سی‌ان‌ان» در گزارشی در شرح موفقیت ویتنام چنین نوشت: وقتی جهان به آسیا به نمونه‌های موفق مدیریت ویروس کرونا، نظر می‌افکند، بیشتر توجهات متوجه کره‌جنوبی، تایوان و هنگ‌کنگ بود اما یک کشور موفق دیگر نیز در این زمینه ویتنام است.
این کشور حدود ۹۷ میلیون نفری با وجود برخورداری از مرزی طولانی با چین و میلیون‌ها بازدیدکننده چینی در هر سال، تا مدت‌ها حتی یک مورد مرگ ناشی از کرونا را گزارش نکرد. این مساله در حالی قابل توجه‌تر می‌شود که متوجه باشیم ویتنام، کشوری با درآمد متوسط رو به پایین است و سیستم مراقبت‌های بهداشتی آن در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه، از پیشرفت کمتری برخوردار است.
کارشناسان بهداشت و درمان عامل نجات ویتنام از مرگ و میر ناشی از کرونا را چند مورد ذکر کرده‌اند که از واکنش سریع دولت و پاسخ اولیه برای جلوگیری از گسترش بیماری گرفته تا ردیابی تماس‌های تلفنی، قرنطینه و ارتباطات عمومی موثر را شامل می‌شد.
ویتنام هفته ها قبل از شناسایی اولین مورد ابتلا به کرونا، شروع به آماده‌سازی خود برای مواجهه با این بیماری کرده‌بود. در آن زمان، مقام های چین و سازمان جهانی بهداشت اعلام کردند که مدرکی مشخص از انتقال بیماری از طریق انسان به انسان وجود ندارد. با وجود این، «فام کوآنگ تای» معاون رئیس اداره کنترل بیماری‌های عفونی در «انستیتو ملی بهداشت و همه‌گیرشناسی» هانوی گفت: ما فقط منتظر دستورالعمل های سازمان جهانی بهداشت نماندیم، بلکه از اطلاعات گردآوری شده از خارج و داخل کشور برای اتخاذ تصمیم جهت اقدام زودهنگام استفاده کردیم.
عامل نجات ویتنام از مرگ و میر ناشی از کرونا عبارتند از واکنش سریع دولت و پاسخ اولیه برای جلوگیری از گسترش بیماری گرفته تا ردیابی تماس‌های تلفنی و قرنطینه۲۳ ژانویه ۲۰۱۹ (۳ بهمن ۱۳۹۸)، اولین دو مورد ابتلا به کرونا در ویتنام مورد تائید قرار گرفت. روز بعد، مقام‌های هوانوردی ویتنام همه پروازها به «ووهان و از ووهان به ویتنام» را لغو کردند. در حالی که تعطیلات سال نوی چینی در ویتنام جشن گرفته می‌شد، «نگوین هووان پوک» نخست وزیر این کشور برای مقابله با کرونا اعلام جنگ کرد. او همچنین یک «کمیته ملی» برای کنترل ویروس تعیین کرد.
وقتی حدود ۱۰ روز بعد، بیماری کووید ۱۹ در ویتنام به عنوان یک بیماری همه‌گیر ملی شناخته شد و در آن زمان، تنها ۶ مورد ابتلا به کرونا در این کشور به ثبت رسیده بودند، همه پروازها میان ویتنام و چین متوقف شد و صدور روادید برای شهروندان چینی نیز به حال تعلیق درآمد.
«گوی تاوایتیس» پزشک بیماری های عفونی دلیل موفقیت ویتنام در مهار کرونا را سرعت عمل این کشور در پاسخ صحیح به این بیماری دانست و گفت: اقدام مقام‌های ویتنام در اواخر ژانویه و اوایل فوریه ۲۰۱۹ (بهمن ۱۳۹۸) بسیار جلوتر از بسیاری کشورهای دیگر بوده‌است.
نکته قابل توجه این است که از ابتدای امر، دولت ویتنام با مردم درمورد شیوع کرونا، ارتباط شفافی برقرار کرد. وب سایت‌ها، خطوط تلفن و اپلیکیشن‌هایی برای اطلاع رسانی درمورد کرونا در اختیار عموم قرار گرفت و وزارت بهداشت این کشور نیز به طور معمول پیام‌هایی را از طریق سیستم پیام‌های کوتاه به شهروندان ارسال می‌کرد. سیستم تبلیغاتی ویتنام نیز برای اطلاع رسانی به مردم از طریق بلندگو، پوسترهای خیابانی، مطبوعات و شبکه‌های اجتماعی، بسیج شد.
اگرچه به تدریج در بسیاری از کشورها از این ابزارها برای مهار کرونا استفاده شد اما بهره گیری زودهنگام و به موقع ویتنام، سرنوشت هانوی را از دیگر بازیگران جهان جدا کرد. به گفته تاوایتیس، تجربه موفق ویتنام در مقابله با ویروس‌هایی چون سارس از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ و همچنین آنفلوانزا به دولت و مردم برای آمادگی بهتر جهت مقابله با کووید ۱۹ کمک کرد.
تجربه ۱۵ سال مهار آتش در نروژ
اراده ملی برای محافظت از شهرهای چوبی شمال اروپا در نروژ وجود دارد، زیرا آنها میراث ملی و بخش مهمی از هویت شهری محسوب می‌شوند. حفاظت شهرهای چوبی در مقابل آتش‌سوزی یک همکاری مستمر بین مالکان خصوصی است که ملزم به حفظ اموال خود و اجرای قوانین هستند و نیز مقاماتی که برای محدود کردن خطر آتش‌سوزی تلاش می‌کنند.
در مقایسه با سایر کشورها، نروژ در خصوص اقدامات عملی کاهش آتش در واقع راه طولانی را طی کرده است. در سال ۲۰۰۰، اولین طرح‌های ایمنی آتش‌نشانی برای حفاظت از شهرک‌های چوبی توسعه یافت. در سال ۲۰۱۴ (۱۳۹۳)، ۲۵ درصد از شهرک‌های چوبی دارای طرح ایمنی در برابر آتش بودند که در سال ۲۰۲۰ به حدود ۶۰ درصد رسید.
یکی از راه‌های موفقیت نروژ در حفظ میراث ملی از دام آتش، این است که آنها به طور سیستماتیک در طول یک دوره طولانی، یعنی بیش از ۱۰ سال کار کرده‌اند و مسئولیت‌های مختلف را در حوزه جلوگیری از آتش توزیع کرده‌اند. بنابراین افزون بر فعالیت‌های پیشگیرانه اما در صورت آتش‌سوزی بلافاصله منازل مسکونی تخلیه، نیروهای امنیتی و انتظامی برای جلوگیری از سرقت و دستبرد مستقر و بالگردها و آتش‌نشانان مشغول مهار آتش می‌شوند.
وقتی از کشور ناموفق در زمینه مهار تیراندازی‌های جمعی سخن به میان می‌آید، بلافاصله نام آمریکا از ذهن می‌گذرد
کشورهای موفق و ناموفق در مهار تیراندازی‌های جمعی
وقتی از کشور ناموفق در زمینه مهار تیراندازی‌های جمعی سخن به میان می‌آید، بلافاصله نام آمریکا از ذهن می‌گذرد؛ کشوری که هر روز شهروندان آن هدف سلاح گرم قرار می‌گیرند و این سناریوی غمبار تکرار می‌شود. تیراندازی در مدرسه ابتدایی «یووالده» تگزاس که جان ۱۹ کودک و ۲ معلم را گرفت تنها یک قطره از دریای تیراندازی‌های جمعی آمریکا است.
بنابراین اگرچه تیراندازی‌های جمعی منحصر به آمریکا نیست اما این کشور بالاترین میزان مرگ و میر ناشی از اسلحه را در میان کشورهای ثروتمند دارد یعنی حدود ۸ برابر بیشتر از کانادا و نزدیک به ۱۰۰ برابر بیشتر از انگلیس.
برخلاف آمریکا در کشورهایی همچون نیوزیلند، نروژ، انگلیس و استرالیا تنها یک تیراندازی جمعی هولناک کافی بود که تغییرات سازنده‌ای در این زمینه اعمال شود؛
۱- «کرایست چرچ» نیوزیلند
تنها یک هفته پس از آن که یک سفیدپوست نژادپرست در مارس ۲۰۱۹ (اسفند ۱۳۹۷) به ۵۱ نمازگزار در ۲ مسجد در کرایست‌چرچ نیوزیلند تیراندازی کرد، جاسیندا آردرن نخست‌وزیر وقت، اصلاحات گسترده‌ای در زمینه کنترل سلاح انجام داد. اگرچه در آن زمان تقریباً به ازای هر چهار نفر، یک سلاح گرم در کشور وجود داشت اما اسلحه عمدتاً به عنوان ابزار مورد استفاده کشاورزان و شکارچیان در نظر گرفته می‌شد.
برخلاف آمریکا در کشورهایی همچون نیوزیلند، نروژ، انگلیس و استرالیا تنها یک تیراندازی جمعی هولناک کافی بود که تغییرات سازنده‌ای در این زمینه اعمال شود
تیراندازی در کرایست چرچ، خطرات قرار داشتن تفنگ در دست مردم را آشکار کرد. آردرن تاکید کرد هر سلاح نیمه خودکاری که در آن حمله تروریستی استفاده شده، در کشور ممنوع خواهد شد. دارندگان اسلحه ۶ ماه فرصت داشتند تا سلاح‌های خود را طبق قانون جدید که بیش از ۱۰۰ میلیون دلار نیوزیلند (۶۵ میلیون دلار) هزینه داشت، به دولت بفروشند. در نتیجه، بیش از ۶۰ هزار سلاح گرم و بیش از سه برابر تعداد قطعات از جمله خشاب‌های با ظرفیت بالا از گردش خارج شد.
۲- «اوتویا» نروژ
حتی قبل از حمله تروریستی دومرحله‌ای در جولای ۲۰۱۱ (تیر ۱۳۹۰) که منجر به کشته شدن ۷۷ نفر شد، قوانین اسلحه در نروژ بسیار قوی تلقی می‌شد. در آن زمان، صاحبان اسلحه در نروژ برای دریافت مجوز باید بالای ۱۸ سال سن داشته و دلیل «معتبر» برای مالکیت ارائه می‌کردند. در این میان قاتل، اسلحه خود را از طریق مجوزهای شکار و عضویت در کلوپ تپانچه به صورت قانونی به دست آوردبود.
برخی از طرفداران اسلحه در آمریکا از این فاجعه به عنوان دلیلی برای تایید دیدگاه خود استفاده کردند مبنی بر اینکه قوانین سختگیرانه‌تر اسلحه در جلوگیری از تیراندازی جمعی ناکارآمد است. با این حال، شمار قتل با اسلحه در آمریکا در حال حاضر تقریباً ۱۲ برابر بیشتر از نروژ است و کارشناسان می‌گویند ترکیبی از کنترل اسلحه، آموزش و فرهنگ به رکورد بهتر این کشور کمک کرده‌است.
بر خلاف نیوزیلند، در نروژ فشار برای کنترل بیشتر اسلحه پس از تیراندازی جمعی به کندی انجام شد و نتایج قانونی به همراه داشت. اگرچه یک کمیسیون مستقل در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) تشدید قوانین مالکیت اسلحه را توصیه کرد اما سال ۲۰۱۸ (۱۳۹۷) مجلس نروژ ممنوعیت تفنگ‌های نیمه اتوماتیک را تصویب کرد که اجرای آن ۲ سال طول کشید.
۳- بریتانیا
اصلاحات قانونی در قوانین اسلحه زمانی که در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵)، یک مرد مسلح ۱۶ کودک مدرسه‌ای و یک بزرگسال را در دانبلان اسکاتلند با اسلحه به قتل رساند، به یک موضوع عمومی در سراسر این کشور تبدیل شد. در آن زمان، هیچ مقررات خاصی در مورد اسلحه‌های دستی در بریتانیا وجود نداشت، زیرا سلاح‌های گرم عمدتاً در زمین‌های شخصی در بریتانیا کاربردی تفریحی داشت.
به دنبال فشار خانواده‌های داغ‌دیده و عموم مردم، دولت بریتانیا ممنوعیت کامل اسلحه‌های دستی را ظرف یک سال اعلام کرد که بعدها برای پوشش همه اسلحه‌ها تمدید شد.
مانند نیوزلند، دولت بریتانیا یک برنامه بازخرید اسلحه را آغاز کرد که اعتبار آن حذف ۲۰ هزار سلاح از گردش بود. در سال‌های پس از تغییر قانون در سال ۱۹۹۷، میزان مرگ و میر ناشی از اسلحه به میزان قابل توجهی کاهش یافت. بریتانیا از زمان آن رخداد تا کنون، تیراندازی جمعی را تجربه نکرده است.
۴- «پورت آرتور» استرالیا
نخستین راهکار موثر و مشخص برای توقف دومینوی مسمومیت دانش‌موزان عبارتند از پذیرش فاجعه، واکنش سریع و قاطع دولت و ورود مجدانه سایر ارگان‌ها به مساله
استرالیا در سال ۱۹۹۶ (۱۳۷۵) زمانی که یک مرد مسلح ۳۵ نفر را با تفنگ نیمه اتوماتیک در پورت آرتور تاسمانی کشت، بر خشونت‌های مسلحانه تمرکز کرد و طی ۲ هفته، هم دولت فدرال و هم قانونگذاران ایالتی از ممنوعیت تفنگ‌های نیمه اتوماتیک و سلاح های گرم پمپاژ حمایت کردند. حداقل ۶۵۰ هزار سلاح تهاجمی توسط دولت خریداری شد.. قانونگذاران همچنین مجوزهایی را برای اثبات نیاز واقعی به داشتن سلاح و دوره‌های ایمنی سلاح گرم الزامی کردند.
متعاقب آن، تیراندازی جمعی در جریان کشته شدن ۲ دانشجوی دانشگاه ملبورن در سال ۲۰۰۲ (۱۳۸۱) با استفاده از سلاح گرم، محدودیت‌های بیشتری را به دنبال داشت: مجازات شدیدتر برای سوءاستفاده از اسلحه، قوانین ضدقاچاق و غیره میزان قتل با سلاح گرم را به طور چشمگیری کاهش داد.
جمع‌بندی
با نگاهی به نحوه مواجهه مقامات کشورهای مختلف جهان با بحران‌های هولناکی که به تفکیک مورد واکاوی قرار گرفت،چند راهکار موثر و مشخص برای توقف دومینوی مسمومیت دانش‌موزان به ذهن می‌رسد که نخستین مورد آن پذیرش فاجعه، واکنش سریع و قاطع دولت و نیز ورود مجدانه مقامات مختلف به مساله است.
افزون بر آن، بسیج نهادها و ارگان‌های ذیربط برای کشف منشا، تصویب قوانین سختیگرانه و مجازات سنگین برای عوامل خرابکاری و مدیریت سنجیده فضای مجازی از دیگر راهکارهای مشترکی به شمار می‌رود که تقریبا در تمامی بحران‌های مزبور، کارامدی خود را نشان داده است.
منابع:
https://edition.cnn.com/۲۰۲۰/۰۵/۲۹/asia/coronavirus-vietnam-intl-hnk/index.html
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S۰۹۲۵۷۵۳۵۲۱۰۰۳۷۸۷
https://www.igi-global.com/chapter/responding-to-a-mass-shooting/۲۷۰۹۷۵
https://onlinewilder.vcu.edu/blog/preventing-mass-shootings/
https://time.com/۶۱۸۲۱۸۶/countries-banned-guns-mass-shooting/