خنداب یکی از شهرستان‌های تازه تاسیس استان مرکزی است که مردم آن به زبان محلی ترکی صحبت می‌کنند، نام این منطقه در ابتدا کنداب به معنای کند بودن جریان آب بود که به خنداب تغییر یافت.
این شهرستان دارای ۲ شهر خنداب و جاورسیان و ۲ بخش قره‌چای و مرکزی، پنج دهستان به نام‌های اناج، سنگ سفید، جاورسیان، خنداب و دهچال است.
خنداب تا سال ۱۳۶۸ بخشی از اراک بود که بر اساس تقسیمات کشوری اینک به عنوان شهرستانی مستقل است.
وجود دالان طبیعی دشت شراء شرایطی را به وجود آورده که می‌توان برای هجوم از نواحی غربی به مرکز ایران مورد استفاده قرار گیرد و این امر توانسته در تخریب کانون‌های زیستی نیز موثر باشد.
بر اساس اسناد و مدارک موجود قدمت خنداب به بیش از یک‌هزار و ۲۰۰ سال می‌رسد، «ابوالفرج قدامه بن جعفر کاتب بغدادی» متوفی سال ۳۲۷ (هجری قمری) در کتاب خود در ذکر راه‌های منتهی به شهر کرج (آستانه) چنین بیان می‌کند: (از همدان به کرج از راه رستاق شراء، از همدان به جود پنج فرسنگ، از جود به خنداب ( که فعلا به همین نام و در جای اصلی شهر است ) هفت فرسنگ، از خنداب به سیان هفت فرسنگ و از سیان به کرج پنج فرسنگ، پس از همدان تا کرج ۲۷ فرسنگ راست) که این سند تاریخی مبین قدمت تاریخی خنداب است.
ساکنان شهرستان خنداب به سه گروه عمده زبانی ترکی، لری و فارسی تقسیم می‌شوند و این شهرستان در سال ۱۳۸۶ مورد بررسی و شناسایی باستان شناسی قرار گرفت و در این پژوهش تعداد زیادی تپه و بناهای تاریخی شناسایی شد که قدمت برخی از این تپه‌ها مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است.
این شهرستان از جاذبه‌های طبیعی زیادی برخوردار است که می‌توان به تالاب «آق گل»، باغ‌های خنداب، کوه شاه(تاج)، چشمه «علی‌گذر» و منطقه شکار ممنوع «پلنگاب» اشاره کرد.
در روستای قاسم آباد شهرستان خنداب، تالابی به نام «آق گل» وجود دارد که فصلی است و در اواخر بهار خشک می شود، اما در طول پاییز و زمستان دارای آب است و آن را در گروه تالاب‌های با آب شیرین طبقه‌بندی کرده‌اند که از مختصات این ناحیه ورود و توقف پرندگان مهاجر است و ۴۶ گونه از پرندگان ایران در این تالاب آمد و شد دارند.
رودخانه قره‌چای (شراء) از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهرستان خنداب به شمار می‌رود که از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد.
این رود با طول ۵۴۰ کیلومتر و با جهت غربی- شرقی به مسیر خود به سمت شرق استان مرکزی ادامه می‌دهد و در نهایت به دریاچه نمک در استان قم می‌ریزد.
رودخانه قره چای از ۲ رود تشکیل شده و این رودها در محل پل دوآب به یکدیگر متصل می‌شوند و ورود آن واحدی به نام شراء را تشکیل می‌دهد.
حمام تاریخی «مصطفوی» با قدمت ۲۰۰ سال و وسعت ۲۵۰ متر که از آهک یا همان ملات ساروج ساخته شده، از دیگر جاذبه‌های شهرستان خنداب است و ساخت این بنای تاریخی به دوره پهلوی اول برمی‌گردد و این مکان در شهر خنداب، محله حصار، خیابان شهید رجایی واقع است.
حمام مصطفوی توسط سید «حاج آقا علی مصطفوی» فرزند «حاج آقا محمد مصطفوی» به میراث فرهنگی استان مرکزی اهدا شد.
گرمابه یا حمام عمومی از جمله مکان‌های حائز اهمیت در نزد ایرانیان بوده و این دلیلی بر اهمیت نظافت روح و جسم در تاریخ و فرهنگ ایران به شمار می‌رود.
در طراحی ساختمان حمام‌ها با ایجاد راهرویی پیچ‌درپیچ در حدفاصل دهلیز و ورودی حمام با تعدیل تفاوت دمای سرد بیرون و دمای گرم داخل، مانع از سرماخوردن مراجعان می‌شدند.
شهرستان خنداب دارای باغ‌های مملو از انواع درختان میوه به ویژه هلو، هلو انجیری، سیب، انگور، گردو و بادام درختی است، دره شراء حد فاصل پل دوآب است و در مسیر رودخانه دره رود شراء قرار گرفته است و مناظر این دره از ابتدای بهار تا پایان فصل پاییز دیدنی و ستودنی است.
دره شراء از دیگر جاذبه‌های گردشگر شهرستان خنداب است و این دره در شیب کوه‌های بلند پرسخاوت دامن گشوده و بیش از ۸۰ روستای مصفا و حاصلخیز را در خود جای داده است.
شراء به معنی شاهراه و در فرهنگ عامیانه مردم منطقه به معنای چراگاه و یا چهار راه است و یکی از مهمترین مراکز توریستی در غرب خنداب در فصل بهار با چشم‌اندازی بس دلکش است که در نزدیکی شهر اراک و شازند و در جوار شرقی استان همدان است.
رودخانه قره چای از ابتدای دره شرا تا انتهای آن جریان دارد و تمام سکونتگاه در اطراف آن قرار دارد و این منطقه از لحاظ کشاورزی بسیار مناسب است و در محدوده دشت شرا و خنداب مراکز زیستی و اقتصادی فراوانی بوجود آمده است و از جاهای دیدنی خنداب است.
امامزاده «شاهور»(ع) نیز از نوادگان امام موسی بن جعفر(ع) است که در روستای دهچال واقع است و مورد تکریم و احترام خاصی برای اهالی روستا است.
بنای این امامزاده به گفته اهالی روستا نزدیک به ۲۰۰ سال قدمت تاریخی دارد اما در سال‌های اخیر بازسازی شده و تغییراتی در آن ایجاد شده است.
امامزاده «آمنه خاتون»(ع)، از دیگر جاذبه‌های مذهبی و گردشگری خنداب است که قدمت آن به دوره ایلخانی می‌رسد، این امامزاده از نوادگان امام سجاد(ع) است.
گچ بری‌ها و خطوط گچی بی نظیر اطراف گنبد حکایت از قدمت بنا دارد و این امامزاده در دهستان خنداب، روستای «دیزآباد» واقع شده است.
امامزاده «محمد مسعود»(ع)، از نوادگان امام موسی کاظم(ع) نیز در این منطقه قرار دارد، تاریخ حک شده بر روی ضریح چوبی و قدیمی آن نشان می‌دهد که ضریح در سال ۱۳۱۰ بر فراز مزار نصب شده و قدمت آن به دوره صفوی و پهلوی اول بر می‌گردد و در فاصله ۸۰ کیلومتری شهر اراک در دشت شراء است.
شهرستان خنداب همچنین دارای مشاهیر و نخبگانی است که حجت‌الاسلام و المسلمین آقا سید «رحیم مصطفوی» فرزند «حاج زین‌العابدین» از نزدیکان «حاج آقا سلطان» از جمله آنان است.
وی تحصیلات خود را تا درجه اجتهاد در نجف اشرف گذراند و پس از آن در محله حصار خنداب ساکن شد و باقی مانده زندگی خود را به علم و مطالعه و تهجد و تهذیب نفس سپری کرد.
از وی کرامات زیادی نقل شده و در حال حاضر نیز اهالی برای زیارت آرامگاه این سید جلیل‌القدر که آرامگاه او دارای گنبدی در کنار مسجد جامع محله حصار است، توسل می‌جویند و طلب حاجت می‌کنند.
حجت الاسلام «آقامحمد خندابی» نیز از دیگر مشاهیر خنداب است که تحصیلات دینی خود را تا سطح اجتهاد در اصفهان و نجف گذراند و مدتی از شاگردان مبارز آیت‌الله «حائری یزدی» موسس حوزه علمیه قم بود.
درجه اجتهاد وی را سه تن از مراجع عظام آن زمان آیت‌الله «حائری یزدی»، آیت‌الله «ابوالحسن اصفهانی» و آیت‌الله «کوه کمره‌ای» تأیید کرده‌اند.
حاج «محمد خندابی» که از منشاء خدمات دینی فراوانی در منطقه خنداب برخوردار است و علاوه بر علم و کمال از هنر خطاطی نیز بهره‌مند بود و قرآن مجید را نیز با خط زیبای خود کتابت کرده است.
وی با خوانین ظالم منطقه به مبارزه برخاست و در مقابل تعدی و تجاوز آنان را به اهالی می‌گرفت، به همین جهت از محبوبیت بی‌نظیری نزد ساکنان آن منطقه برخوردار بود.
حجت‌الاسلام و المسلمین «میرزا ابراهیم خندابی» نیز از روحانیون بنام این منطقه است که از مراتب علمی بالایی برخوردار بود و علاوه بر اینکه حافظ کل قرآن بود، از هنر خطاطی و بهره وافری برخوردار بود و نمونه خط وی در «امامزاده دیزآباد» موجود است.
«آخوند صدر» نیز یکی از روحانیون برجسته و صاحب کمال خنداب است که علاوه بر تحصیلات علوم دینی در شعر و خطاطی، ید طولانی داشت.
«ملامحمد زمانی» نیز از خوشنویسان و خطاطان خنداب بود که کل قرآن را به صورت شصت پاره دست نویس خطاطی کرده است.
«ملا صالح صالحی» عالم و مجتهد، «علی‌آقا شیدا» شاعر و خطاط ، «حکیم داود» حکیم حاذق نیز از دیگر مشاهیر خطه خنداب هستند.
منطقه شکار ممنوع پلنگاب
پلنگاب هم از جاذبه‌های دیگر این شهرستان است که این منطقه با وسعت ۲۷ هزار و ۲۱۱ هکتار در پنج کیلومتری شهر خنداب قرار دارد.
این منطقه به عنوان یک جاذبه طبیعی دیدنی از نظر منابع آبی غنی است و دارای بیش از ۶۰ چشمه و قنات، ۱۲۶ گونه گیاهی از ۳۰ تیره گیاهی، ۲۷ گونه جانوری و ۵۲ گونه پرنده است که حدود ۱۰ درصد پرندگان ایران و ۴۰ درصد پرندگان استان را شامل می‌شود.
کبوترخانه دهنو
این کبوترخانه دارای بنای مدون و در ضلع غربی روستای «دهنو» واقع است، شالوده اصلی آن از خشت و گل است و اجزای تشکیل‌دهنده آن زغلگیر، لومبندی‌ها(لانه کبوتر) و پلکان است و این بنا مربوط به دوره قاجاری - پهلوی اول است.
خنداب از شهرستان‌های ۱۲گانه استان مرکزی است که در فاصله ۹۰ کیلومتری اراک واقع است و در این منطقه با اقتصاد مبتنی بر کشاورزی و خدمات، حدود ۶۰ هزار نفر جمعیت ساکن است.