به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، نشست نقد و بررسی کتاب داستانی صور سکوت از آثار برگزیده ادوار گذشته جشنواره قلم زرین در ایرنا برگزار شد. در این نشست محمدقائم خانی مؤلف کتاب، احمد شاکری منتقد ادبی، حمید هنرجو نویسنده و پژوهشگر ادبی و دبیر بیست و یکمین جشنواره قلم زرین، راضیه تجار نویسنده و عضو هیات مدیره انجمن قلم، محمدتقی تقی‌پور عضو انجمن قلم و عباس کریمی‌عباسی نویسنده، منتقد سینما و کارشناس فرهنگی حضور داشتند.
جشنواره قلم زرین پس از برگزاری ۲۱ دوره، تعداد قابل توجهی از آثار را مورد نقد و بررسی انجام داده است، این جشنواره به بررسی آثار منتخب در ادوار گذشته می‌پردازد و دومین جلسه آن به کتاب صور سکوت نوشته محمدقائم خانی اختصاص داده شده است. گزارش قسمت نخست را اینجا بخوانید.
احمد شاکری با بیان اینکه کتاب صور سکوت در دو جشنواره جلال آل‌احمد و قلم زرین مورد تقدیر قرار گرفته است، گفت: جشنواره‌های ادبی ماهیت مقایسه‌ای دارند و بهترین آثار را از میان آثار موجود و در بازه زمانی مشخص بررسی می‌کنند، در نتیجه آزاد نیستند و با محدودیت‌هایی مواجه هستند.
این منتقد ادبی در بیان دو نکته قوت از کتاب صور سکوت توضیح داد: این کتاب از نظر توصیف در انتقال حس و حال، توصیف زمان و مکان ... اثری قابل توجه است. این در حالی است که این روزها ادبیات داستانی ما در قصه‌گویی، ساختار و پیرنگ با ضعف مواجه است. همچنین به نظر می‌رسد در متنی که توسط نویسنده توصیف شده است، نوعی شاعرانگی وجود دارد.
او با اشاره به بُعد اطلاع‌رسانی کتاب صور سکوت درباره تاریخ یهود، بیان کرد: این اثر برای مخاطبی که اطلاعاتی درباره تاریخ یهود ندارد، اطلاع رسانی می‌کند و موجب آشنایی او با مکان‌های تاریخی می‌شود. این مساله یکی از آورده‌های این داستان برای مخاطب عام است.
هیچ کدام از شخصیت‌های کتاب موفق به دیدن پیامبر نمی‌شوند
به گفته شاکری در صور سکوت فقط گزارش‌های تاریخی و شبه تاریخی درباره نسل‌هایی از یهودیان مهم نیست (البته برخی از آنان به پیامبر ایمان می‌آورند). بلکه رنجی که نویسنده به خود حمل می‌کند تا منابع تاریخی را ببیند مهم است، زیرا این رنج مضاعفی برای نویسندگان امروزی است؛ در نتیجه باید یافته مضاعفی وجود داشته باشد تا آن را ارائه کند.
او با اشاره به اینکه داستان از زمان عام‌الفیل شروع می‌شود، توضیح داد: شخصیت‌های داستان در جستجوی اسلام هستند اما هیچ کدام موفق به دیدن پیامبر نمی‌شوند، پس سیر داستان برای یافتن حق است. در این مسیر نویسنده بنی‌اسرائیل را قومی معرفی می‌کند که بسیاری از پیامبران را کشتند، موضعی که در داستان اعلام می‌شود، فقط در حد معرفی نیست، تصویری که در این کار دیده می‌شود، افرادی مومن به موسی را نمایش می‌دهد که به یهود معتقد نیستند. این در حالی است که تصویر قرآن به یهود متفاوت است.
«صور سکوت» برای مخاطب عام سنگین است
این منتقد ادبی با تاکید بر این که کتاب صور سکوت داستانی سخت‌خوان دارد، افزود: پیرنگ کتاب با گسترده کردن طرح مشکل دارد. بعید می‌دانم مخاطب عام بتواند این کتاب را بخواند. وقتی شخصیت داستان به یثرب می‌رسند، روایت دقیقی از یهود داریم، اما برای اسلام اینطور نیست. در این شرایط مانع شخصیت‌ها برای گرویدن به اسلام چیست؟
او ادامه داد: در ۴۳۰ صفحه از متن کتاب، حدود ۳۵۰ صفحه درباره یهود، ایمان واقعی و علاقه قلبی شخصیت‌های داستان به یهود آشنا می‌شویم. به جایی می‌رسیم که مسلمانان، زنان یهودیان را کشتند و آنها را آواره کردند. در این شرایط شخصیت کتاب نمی‌داند چگونه می‌تواند این دین را بپذیرد؟ در این کتاب به این سوال پاسخ داده نمی‌شود. حکومت مانع حق جویی شخصیت‌های کتاب است و این حاکمِ مسلمانان مانع آنها است.
این منتقد با تاکید به فقدان پیامبر اکرم (ص) در داستان ادامه داد: جایی سلمان می‌آید اما برای عقد دو شخصیت! پیامبر نمی‌آید. پس برای این شخصیت‌ها که از ابتدا مومن بودند، چرا این اندازه از جست‌وجو در نظر گرفته شده است؟
شاکری با بیان اینکه پرداختن به شخصیت‌های منفی دشوار است، ادامه داد: در داستان، یهود، افراد معتقد به یهود و مسلمانان طوسی هستند. در نتیجه کتاب قصه آوارگی یهود است که ادامه پیدا می‌کند و شاید خلاف چیزی که نویسنده می‌خواهد تطهیر یهودیت است. وقتی مولف شخصیتی را خلق می‌کند، برای او از تعلیق استفاده نمی‌کند. تعلیق فقط به ۲۰ صفحه آخر سپرده شده است.
به گفته این منتقد در کتاب صور سکوت، آدم بدهای یهودیت اصلا نیستند، همه یهودیان مومن و معتقد هستند، تا جایی که وقتی شخصیت داستان تورات می‌خواند، مخاطب کیف می‌کند و عاشق یهودیت می‌شود. شخصیت‌ها با باقی داستان مسلمان نمی‌شوند، بلکه به این دلیل که پایه فکری‌اش تورات است، مسلمان می‌شود.
او درباره چرایی انتخاب این کتاب در جشنواره قلم زرین توضیح داد: داوری‌ها بر اساس مقایسه انجام می‌شود و همچنین هیچ داوری این اندازه ریزبین نبود. هیچ‌کس از داوری درآمد بالایی ندارد تا برای اثر به اندازه کافی وقت بگذارد. در نتیجه جشنواره قضاوت تقریبی دارد و از میان آثاری که به دستشان رسیده است، انجام می‌شود.
نویسنده باید تفاوت هستی‌شناسی مسلمانان و یهودیان را بشناسند
محمدتقی تقی‌پور با اشاره به لزوم برگزاری جلسات نقد و بررسی بیان کرد: نقد و بررسی کتاب مانند این است که فرد به طبیبی مراجعه کند و پزشک مشکل را متوجه شود، در فرهنگ و ادب به همین شکل است. اما معمولا وقتی ایرادها بیان می‌شود، برخورد مناسبی انجام نمی‌شود.
عضو انجمن قلم با تاکید بر لزوم جمع‌آوری اطلاعات از طرف افرادی که می‌خواهند در حوزه دین کتاب بنویسند، توضیح داد: افرادی که می‌خواهند در این حوزه کتاب بنویسند، باید اطلاعات متناسبی درباره این موضوع کسب کنند. باید تفاوت هستی‌شناسی مسلمانان و یهودیان را بشناسند. تا زمانی که نویسنده با جهان‌بینی و هستی‌شناسی یهودی آشنا نباشد، پرداختن به این مساله می‌تواند برای جوانان خطرناک باشد.
او ادامه داد: در کتاب یهود را از منظر یهودیان بررسی می‌کنیم. اگر اینها یهودی بودند به این معنی است که پیش فرض‌هایی دارند. در نتیجه نمی‌توان به آنها از منظر افرادی که اطلاعاتی درباره دین ندارند، نگاه کرد.
به گفته تقی‌پور، گرافیست در صفحه اول کتاب شمعدان ۹ شاخه را به شکل روشن زیر بسم الله الرحمن الرحیم گذاشته است که باید در شماره‌های بعد اصلاح شود.
برای نوشتن کتاب، بسیار خواندم
راضیه تجار با بیان اینکه در متن کتاب شاعرانگی وجود دارد، از نویسنده علت انتخاب این سوژه برای کتاب را پرسید.
محمدقائم خانی درباره چرایی انتخاب این سوژه توضیح داد: ایده اولیه در فاطمیه سال ۸۹ شکل گرفت. در آن روزها به دوران پیامبر (ص) فکر می‌کردم و صحنه‌ای جلوی چشمم آمد که آن را نوشتم و بعد وقتی آن را می‌خواندم مساله یهود مطرح شد. در سال ۸۹ و ۹۰ مطالعاتی انجام دادم و تا آخر کتاب همواره می‌خواندم و هرچه می‌خواندم متوجه می‌شدم که در این حوزه چقدر کم می‌دانم.
این نویسنده در پایان نشست قسمتی از متن کتاب (صفحه ۲۹۵) را خواند.