به گزارش خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا، پس از انتشار گزارشی درباره فعالیت یک معدن سنگ تراورتن در حریم درجه یک آتشکده (چهارتاقی) نیاسر، علی دارابی قائم مقام وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی به اداره کل حفظ و احیاء بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی وزارتخانه و مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان دستور داد موضوع را با فوریت و اولویت بررسی کنند.
آنچه سالها در نزدیکترین فاصله، حریم درجه یک این آتشکده تاریخی را نقض کرده و علاوه بر آسیب‌های احتمالی بر پیکر آن، حریم منظری و بصری آن را مخدوش کرده، معدن سنگ تراورتنی است که در شعاع ۶۰ متری اثر فعالیت دارد.
بیش از ۲۰ سال است که برداشت سنگ تراورتن در حریم آتشکده نیاسر نگرانی ها بابت آسیب های احتمالی و مخدوش شدن حریم منظری این اثر باستانی را در پی داشته است؛ در همه این سالها مکاتبات میراث فرهنگی نتوانسته گره این مشکل میراثی را حل کند. معدن کاران سازمان های متولی معتقدند معدن تراورتن برای آتشکده مشکلی ایجاد نمی کند و به نظر می رسد که از اهمیت حریم منظری آثار تاریخی اطلاع چندانی ندارند، حریمی که شکستن آن برای آثار تاریخی حکم تخریب سیمای اثر است. همه اینها اما در حالی است که به گفته کارشناسان، میراث فرهنگی و پیوند آن با صنعت گردشگری، حکم گرانبهاترین ذخایر ارزی کشور است که نباید از کنار آسیب‌های آنها به راحتی عبور کرد.
این معدن در جوار آتشکده نیاسر فعالیت دارد و پروانه آن مطابق گفته‌های معاون معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اصفهان استعلام یا مجوزی از سوی میراث فرهنگی ندارد، اما در همه سال‌های گذشته مسئولان و فعالان میراث فرهنگی نسبت به فعالیت و آسیب‌هایی احتمالی آن برای بنای این چهارتاقی معترض بوده‌اند.
بیشتر بخوانید
چارتاقی‌ها، سازه‌هایی کهن از دوره ایران باستان هستند. اگر چه نمی‌توان به صراحت گفت، ولی بسیاری بر این باور هستند که این سازه‌ها، بناهای آئینی قبل از اسلام در ایران بوده‌اند. آتشکده نیاسر (شماره ثبت ملی ۳۱۶ سال ۱۳۱۷)، یکی از سالم‌ترین نمونه‌های برجای مانده در ارتفاعات نیاسر کاشان به جا مانده از اواخر دوران اشکانی و اوایل دوران ساسانی است، کارکرد و عنوان صحیح آن آتشکده اما اساس معماری آن بر مبنای چارتاقی طراحی و ساخته شده است و به گفته منابع بومی و محلی یک آتشدان با ارتفاع تقریبا ۱.۵ متر هم داشته است.
بیشتر بخوانید
آتشکده نیاسر که در رده یکی از معروف‌ترین چهارتاقی‌های ایران قرار دارد، از دو جهت مهم است یکی از نظر استحکام در معماری است زیرا به عنوان یک بنای با قدمت حدود دو هزار سال همچنان پابرجا است و دوم اینکه ساختار گنبدی سقف آن است که در قرون بعدی از آن در ساخت بناهای مذهبی همچون کلیساها، مسجدها الگوبرداری شده است. البته برخی از پژوهشگران برای این بنای باستانی، کاربری‌هایی مانند نشان راهیابی، بنای یادبود، آتشگاه و قبر بزرگان، رصدخانه و حتی بنایی که با آن می توان اعتدالین و انقلابین را مشخص کرد، مطرح کرده اند.
فاجعه ای در حریم چهارتاقی نیاسر
محمد آقاجانی، فعال و کارشناس میراث فرهنگی با اشاره به بازدیدی که در روزهای گذشته از آتشکده نیاسر و وضعیت حریم درجه یک این اثر تاریخی را تاسف بار خواند و گفت: اگر بخواهید یک آپارتمان در جوار یک بنای تاریخی بسازید باید از شهرداری و میراث فرهنگی استعلام بگیرد اما تعجب من از این است که این معدن تراورتن چگونه و به چه شکل توانسته در حریم این اثر تاریخی مجوز فعالیت بگیرد یا اینکه همچنان به کارش ادامه بدهد؟!
معدن انفجاری تراورتن در حریم درجه یک آتشکده، آسیب رسان بوده و علاوه بر این به لحاظ بصری، سیمای منظری اثر مخدوش شده استوی افزود: بازدیدی که از آتشکده و وضعیت حریم درجه یک آن داشتم صحنه بسیار وحشتناکی بود. در بازدیدهایی که از آثار تاریخی داشتم، هر کدام مشکلی داشتند اما این وضعیت در حریم درجه یک آتشکده نیاسر، یک فاجعه بود. معدن انفجاری تراورتن در حریم درجه یک آتشکده، آسیب رسان بوده و علاوه بر این به لحاظ بصری، سیمای منظری اثر مخدوش شده است.
این فعال میراث فرهنگی در ادامه گفت: معدن کاران، تپه سنگی ای که از آن برداشت سنگ می کنند را تا حد زیادی گود کرده و پایین رفته اند که ممکن است با این وضعیت، مسیر و آبدهی این چشمه اسکندریه دستخوش تغییر شده باشد که این موضوع نیاز به بررسی کارشناسان دارد.
آقاجانی با بیان اینکه طبق قوانین میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، هر بنایی باید حریمش مشخص شود و هر اتفاقی در آن حریم باید با اجازه و استعلام از میراث فرهنگی باشد، گفت: میراث فرهنگی باید بر همه اتفاقاتی که در حریم آثار تاریخی می‌افتد نظارت داشته باشد. اگر میراث فرهنگی پیشتر مجوزی برای فعالیت این معدن داده یا نداده است، فرقی نمی کند؛ باید در هر صورت و در زمان حاضر مانع آن شد.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان: اتمام حجت کردیم / شکایت می‌کنیم
علیرضا ایزدی مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز با اشاره به فعال بودن این معدن گفت: در بازدیدی که در روزهای گذشته از حریم آتشکده نیاسر داشتیم، اتمام حجت حقوقی کرده‌ایم و اگر این اتمام حجت به سرانجامی نرسد، وارد شکواییه حقوقی می شویم تا آنچه قانون است را رعایت کنند.
«ما مخالف فعالیت معادن نیستیم و به دوستانی که می گویند در اینجا شغل ایجاد کرده‌اند، گفته‌ایم که ما مخالفتی با ایجاد شغل نداریم اما باید ضوابط میراث فرهنگی را رعایت کنند. به هیچ عنوان نباید انفجار صورت بگیرد و ترددها باید هدفمند و با مسیر مشخص باشد تا بار روی سازه ها و فضای تاریخی آتشکده نیاسر نداشته باشد.»
به گفته ایزدی، پرونده معدن تراورتن در دست اقدام برای شکایت است و در صورتی که قوانین میراث فرهنگی که جزو قوانین جمهوری اسلامی ایران است رعایت نشود، دایره حقوقی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان از طریق مراجع ذی ربط اقدام خواهد کرد.
به ما گفته اند که راهی به غیر از مسیر موجود برای آنها وجود ندارد که اگر چنین است باید آنها معدن را تعطیل کنند. بنا نیست به خاطر رسیدن به ثروتی، یک ثروت چند هزار ساله را از بین ببریماین مقام میراث فرهنگی اصفهان با تاکید بر اینکه نمی توان تضمین کرد که معدن موجب آسیب به آتشکده نیاسر نشود، گفت: ممکن است یک انفجار روی یک خط گسلی باشد و این مجموعه را کاملا به ویرانی بکشاند. این یک موضوع علمی است و نمی‌توان تضمینی داد که انفجار یا تردد کامیون ها، خسارتی به آتشکده وارد نکنند. اگر معادن با تکنولوژی روز برداشت سنگ داشته باشند، مانعی وجود ندارد اما اگر بخواهند از مسیر انفجار وارد شوند ما هم به لحاظ قانونی وارد عمل می شویم.
وی در پاسخ به خبرنگار ایرنا در اصفهان مبنی بر اینکه تردد کامیون ها، رها کردن لاشه سنگ ها و از بین رفتن حریم منظری اثر به واسطه برداشت‌های متعدد تا چه اندازه از سوی میراث فرهنگی پیگیری شده است، گفت: پیشنهاد کرده ایم که مسیر تردد کامیون ها هم تغییر کند چرا که از نگاه ما مسیر موجود مسیر مناسبی نیست، اما اینکه آیا می شود این مسیر را جا به جا کرد یا خیر، به ما ارتباطی ندارد و باید ضوابط و حرایم، چه از لحاظ دید و منظر و چه از لحاظ بار و فشاری که به لایه‌های پایینی می آورند رعایت شود.
« به ما گفته اند که راهی به غیر از مسیر موجود برای آنها وجود ندارد که اگر چنین است باید آنها معدن را تعطیل کنند. بنا نیست به خاطر رسیدن به ثروتی، یک ثروت چند هزار ساله را از بین ببریم؛ این کار را هیچ عقل سلیمی قبول نمی کند.»
اگر میراث فرهنگی شاکی است، طرح دعوی کند!
محمد سرجوقیان معاون معدنی سازمان صنعت، معدن تجارت استان اصفهان به خبرنگار ایرنا درباره نقض قوانین میراث فرهنگی به واسطه فعالیت های معدن تراورتن با اشاره به جلساتی که اخیرا در کاشان و با حضور معدن کار و مسئولان میراث فرهنگی کاشان تشکیل شده است، گفت: محدوده معدن با محدوده آتشکده تداخل داشت و به همین دلیل آن را از محدوده آتشکده خارج کردیم تا مشکلی برای مباحث میراث فرهنگی نباشد.
اگر میراث فرهنگی درباره فعالیت معدن در حریم آتشکده نیاسر شاکی هستند و معتقدند عملیات این معدن موجب تخریب می شود، می‌توانند در مراجع قضایی طرح دعوی کنند تا پروانه معدن باطل شود
وی با بیان اینکه در زمان حاضر محدوده آتشکده خارج از محدوده پروانه بهره برداری قرار دارد افزود: معدن تراورتن نیاسر پروانه معتبر دارد و تا ۳ الی چهار سال آینده معتبر است.
به گفته سرجوقیان صدور پروانه معدن تراورتن در حریم آتشکده نیاسر پیش از سال ۱۳۸۴ انجام گرفته است و استعلامی از سوی میراث فرهنگی در این رابطه انجام نشده است.
وی در این رابطه افزود: پروانه معادن از سال ۸۴ به این سو استعلام‌های لازم را دارند اما پروانه معدن تراورتن نیاسر، قدیمی‌تر است که در جلسات اخیر با میراث فرهنگی کاشان و معدن کار مشکل آن را حل کرده ایم.
سرجوقیان گفت: چهارتاقی نیاسر در محدوده معدن بود که با توجه به دغدغه‌هایی که وجود داشت، با تشکیل جلسات کارشناسی، این تداخل را برطرف کردیم تا میراث فرهنگی به راحتی پیگیر سند بشود. معدن سنگ تراورتن نیاسر با روش های مکانیزه کار می کند و مشکلی برای آتشکده ایجاد نمی کند. مسیر دسترسی کامیون ها هم مشکلی ندارد و تغییری نخواهد کرد.
آتشکده نیاسر با قدمت حدود ۲ هزار سال همچنان پابرجاست، چهارتاقی که ساختار گنبدی سقف آن در ساخت بناهای مذهبی همچون کلیساها و مسجدها الگوبرداری شده است، که نشان از قدمت و اصالت کهن آن است، ثروت و سرمایه‌ای فرهنگی و اجتماعی برای مردم منطقه که می‌تواند هزاران گردشگر را به این منطقه بکشاند، اما آیا این بنای باستانی و کهن که با انفجارهای پیاپی مواجه است سالم خواهد ماند یا باید به انتظار فاجعه برای این اثر تاریخی باشیم؟