نوروز باستانی عمومی‌ترین آیینی است که در کهگیلویه و بویراحمد پاس داشته می‌شود و پس از گذشت هزاران سال هنوز جوهره اصلی آن حفظ شده است که این رسم های کهن در برخی از روستاهای این استان در اوایل اسفندماه آغاز و نیمه نخست فروردین ماه ادامه می یابد.
اگرچه آیین های نوروزی در جای جای کهن سرزمین سپند و سرود ایران زیباست اما وجود سنت هایی منحصر به مناطق مختلف براساس محیط زندگی ساکنان جذابیت هایش را بیشتر کرده است.
نکته قابل توجه در آیین‌ها و سنت‌های نوروزی مردم این استان برپایی هرکدام از این آیین‌ها به نیتی خاص و احترام خاص و اعدادی مانند هفت و چهل است.
آیین های نوروزی در استان کهگیلویه و بویراحمد به سنت های پیش از تحویل سال نو و برنامه های ۱۳ روز نخست سال نو تقسیم می شود که هر کدام جذابیت های خودش را دارد.
خانه تکانی،درست کردن نان شیرین، آجیل محلی، چهارشنبه سوری،خیرات به یاد درگذشتگان، عوض کردن لباس سیاه صاحبان عزا،چاله گرم کنون یا سفره پر کنون و آشتی دادن افرادی که با هم کدورتی دارند از جمله سنت های استقبال از سال نو در استان کهگیلویه و بویراحمد است.
قربانی برای دفع قضا و بلا، دید و بازدیدهای نوروزی، گشت و گذار در طبیعت و موسیقی های محلی نیز از سنت های مردم کهگیلویه و بویراحمد در نوروز باستانی است.
خانه تکانی
آیین خانه تکانی یا جاروبندان یکی از رسوم خانواده های کهگیلویه و بویراحمد است در این خانه ها واحدهای مسکونی آماده بزم های عیدانه و مهمانان نوروزی می شود.
در این آیین تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شست و شو و تمیز می‌شوند و در کشورهایی چون تاجیکستان ، افغانستان و جمهوری آذربایجان نیز مرسوم است.
آیین خانه تکانی نشات گرفته از این عقیده است که فروهرها سالی یک بار در آستانه فروردین ماه که ماه فروهرهاست، در رستاخیزی به خانه بازمی‌گردند و اگر خانه را پاکیزه و آراسته ببینند شاد و برای برکت خانه و شادکامی خانواده دعا می‌کنند.
در بیشتر روایت ها آمده است که جمشید پادشاه پیشدادی پیش از آنکه به دست ضحاک کشته شود پایه گذار جشن های نوروز و سنت هایی چون خانه تکانی است.
سبزه
درست کردن سبزه با بذر غلاتی مانند گندم، عدس از دیگر آیین هایی است که با شور شوق خاصی در کهگیلویه و بویراحمد انجام می شود،شهروندان معمولا در نخستین جمعه از دهه دوم اسفندماه اقدام به کشت گندم، عدس و یا لوبیا در سینی و یا کوزه های رنگی می کنند.
در این آیین شهروندان دانه ها و بذرهای جمع آوری شده گندم را درون طبق یا سینی ها چوبی، سفالی و یا فلزی می ریزند و یک پارچه نمدار سبز یا سفید رنگ بر روی آن می کشند و برخی افراد معتقدند که کشت سبزه به دست بزرگان خانواده موجب سالی پربرکت برای اهل خانه می شود.
کشت سبزه در ایران باستان به نیت ترویج فرهنگ کار و توجه بخش کشاورزی و تفال زدن به محصولات بوده و در گذشته بر روی دیوارهای خانه های خشتی ۱۲ نوع از انواع سبزه، بذر حبوبات، موادغذایی مانند گندم، ارزن و جو و عدس کشت می کردند و به آن تفعل می زنند، تا ببینند کدام محصول در سال پیش رو پر رونق تر خواهد بود.
درست کردن نان شیرین و آجیل شب عید
جمع شدن بانوان هر محله مسکونی و پخت نان شیرین با ترکیبی از آرد، شیر، شکر و ادویه‌جات از سنت‌های دیرینه‌ای است که در مناطق روستایی پابرجاست اما در مناطق شهری رنگ باخته است.
درست کردن آجیل‌هایی مانند گندم برشته، کنجد، کلخنگ و بادام نیز هنوز در برخی مناطق روستایی و شهری رواج دارد.
چهارشنبه سوری
در آخرین چهارشنبه سال معمولاً بچه‌های هر محله در کوچه‌ها با هیزم جمع آوری شده آتش روشن می‌کنند،آنان از روی آتش می‌پرند و این شعر را که زردی من از تو سرخی تو از من را می‌خوانند.
مردم استان کهگیلویه و بویراحمد به ویژه سالخوردگان در روزهای پایانی سال برای زدودن رنگ کینه از دل‌ها پیش‌قدم می‌شوند.
عوض کردن لباس سیاه خانواده‌هایی که یکی از بستگان خود را از دست داده‌اند از سوی بزرگان فامیل از دیگر آیین‌های مردم این استان در آستانه عید نوروز است،در این آیین لباس‌های رنگی برای بانوان و آقایان عزادار به صورت جداگانه و در مجلسی اهدا می‌شود.
دیگر آیین های پیش از نوروز
شب عید مردگان در این آیین که در آخرین پنجشنبه سال برگزار می‌شود، مردم برای شادی روح مردگان خیرات درست می‌کردند و بین هفت خانواده توزیع می‌کنند،غذای خیرات شب عید معمولاً شیربرنج یا حلوای خرمایی مشهور به رنگینک است.
چاله گرم کنون یا سفره پرکنون مشهورترین آیین سنتی مردم کهگیلویه و بویراحمد در عید نوروز باستانی است.
این آیین که در آخرین شب سال برگزار می‌شود، هر خانواده به نیت سالی پر خیر و برکت سفره خود را پر از نان تازه می‌کند و با طبخ غذاهای سنتی مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام، شله کنجد چاله یا اجاق خود را گرم نگه می‌داشتند،این آیین هنوز هم مرسوم است اما در برخی مناطق غذاهای سنتی جای خود را به غذاهای امروزی داده است.
آیین های پس از تحویل سال نو
سال نو در کهگیلویه و بویراحمد با دید و بازدید از اقوام آغاز می شود دورهمی هایی که با لباس های محلی بانوان و تن پوش های نو بچه ها رنگ و رویی پر نشاط به خود می گیرد،در این آیین ها مهمانان با خوراکی های محلی و آجیل، میوه همراه است.
سیر وسیاحت در طبیعت از دیگر آیین های مرسوم در این استان است که در گذشته های دور به صورت کاروان های شلوغ و همراه با موسیقی شاد محلی همراه بود اما این روزها اگرچه سفرهای نوروزی ادامه دارد اما معمولا خانواده ها در مناطق گردشگری یکدیگر را می بینند.
پیش از سیزده به در یا روز طبیعت زنان روستایی معمولاً سنگ‌های اطراف اجاق خود را بیرون می‌انداختند و مرغ یا گوسفندی را در آن ذبح می‌کردند و خونش را در اجاق می‌ریختند و سپس گوشت قربانی را بین خانواده‌ها تقسیم می‌کردند، این مراسم برای دفع بلا در طول سال انجام می‌شود.
این آیین به‌تدریج با از بین رفتن اجاق‌های سنتی که با هیزم سوخت آن تأمین می‌شد محدود به قربانی مرغ یا گوسفند و توزیع آن بین همسایگان شده است.
برنامه های برای نشاط بخشی به نوروز باستانی
مدیرکل میراث فرهنگی ،گردشگری و صنایع دستی کهگیلویه و بویراحمد گفت:برای نشاط بخشی به فضای نوروز امسال و همچنین حفظ سنت های قدیمی مردم این استان جشن های نوروزی در شهرستان های مختلف پیش بیی شده است.
سعید طالبی پور تاکید کرد: این جشن ها با موسیقی محلی و آیین های سنتی همراه است.
استان کهگیلویه و بویراحمد با حدود ۷۲۶ هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد.