«مایکل یانگ» از مدیران دفتر لبنان بنیاد کارنگی دیدگاه های ۹ تن از تحلیلگران حوزه های مختلف خاورمیانه ای و بین المللی این اتاق فکر را جمع آوری کرده است که در بخش ذیل به طور خلاصه به آن ها پرداخته شد.
آغازی برای تغییر ترتیبات منطقه ای
«عمرو حمزاوی» مدیر برنامه خاورمیانه در بنیاد کارنگی اعتقاد دارد همه قدرت های منطقه خاورمیانه بدون استثنا روابط اقتصادی و تجاری قدرتمندی با چین دارند و به همین دلیل از مشارکت بیشتر چین برای حل مسالمت آمیز مناقشات و ایجاد ترتیبات امنیتی دائمی استقبال می کنند. این موضوع به ویژه پس از بیش از یک دهه جنگ در منطقه در کنار شکست آمریکا و اروپا در پایان دادن به آنها، برجسته تر شده است.
وی افزود: توافق ایران و عربستان با میانجیگری چین، نخستین ورود یک قدرت بزرگ غیر از ایالات متحده برای مشارکت در تغییر ترتیبات امنیتی و مهار درگیری ها در خاورمیانه در دوره پس از جنگ سرد است.
به اعتقاد این تحلیلگر، توافق فوق ممکن است به دستاوردهای سریع و منافع استراتژیک بلندمدت برای خاورمیانه از جمله در یمن، عراق، لبنان و سوریه منجر شود و راه را برای گفت وگوهای سازنده امنیتی میان ایران و کشورهای عربی خلیج فارس هموار کند.
«آرون دیوید میلر» تحلیلگر ارشد کارنگی در حوزه سیاست خارجی به نقل از برخی مقامات ارشد ریاض نوشت عربستان سعودی خواهان جدایی از واشنگتن نیست، بلکه فقط به دنبال نزدیکی با دیگر کشورها است.
در هر صورت وی توافق تهران و ریاض را حاوی سه پیامد برای سیاست خارجی ایالات متحده می داند، نخست اینکه، توافق نتیجه تصمیم دولت‌های متوالی آمریکا برای کاهش اهمیت خاورمیانه و اولویت دهی به نفع اقیانوس آرام است که فرصت‌های جدیدی را برای چین و روسیه ایجاد کرد. دوم، ایالات متحده اکنون با چینی روبرو است که به طرز ماهرانه ای در خاورمیانه بازی می کند و از امنیت منطقه بهره می برد. نزدیکی بیشتر پکن با کشورهای منطقه، یک بازی برد و باختی را در رقابت با ایالات متحده ایجاد می کند.
سومین مورد از نظر این تحلیلگر، تاثیر توافق عربستان و ایران بر کاهش تنش ها در یمن است که همین امر یک امتیاز برای سیاست ایالات متحده به شمار می رود اما همزمان تلاش های واشنگتن برای منزوی کردن ایران در منطقه را تضعیف خواهد کرد.
«پل هانل» کارشناس حوزه شرق آسیا در کارنگی نیز بر این باور است که چین نقش آفرینی برای احیای روابط دیپلماتیک عربستان و ایران را به عنوان نمونه ای از اثربخشی ابتکار جدید امنیت جهانی خود ارائه خواهد کرد. پکن به دنبال این است که خود را به عنوان یک مشارکت کننده در ثبات جهانی معرفی کند.
به اعتقاد این استاد دانشگاه سنگاپور، خاورمیانه نقش مهمی در ابتکار کمربند و جاده چین دارد و پکن با اینکار می تواند روابط انرژی و تجاری را در سراسر منطقه تقویت کند.
«کریم سجادپور» عضو ارشد بنیاد کارنگی و کارشناس حوزه ایران و سیاست خارجی ایالات متحده، توافق هفته گذشته با میانجی گری چین را اولین نمونه تلاش دیپلماتیک بزرگ در خاورمیانه پس از آمریکا می داند.
سجادپور می گوید یکی از وزیران کابینه عربی به وی اظهار داشت مساله مهم کاری نیست که عربستان و ایران انجام دادند، بلکه مهم این است که چگونه چین این سطح از نفوذ و اهرم فشار را در منطقه کسب کرده است.
به اعتقاد وی، توافق برای چین در حوزه امنیت انرژی، از نظر عربستان در زمینه پایان یافتن جنگ یمن و برای ایران به دلیل تقویت بازیگری و خروج از انزوا اهمیت دارد.
امیدواری برای وقوع تحولات بزرگ در خاورمیانه
«عبدالله بابود» کارشناس کارنگی در دفتر بیروت بر این باور است توافق فوق می تواند حداقل برای کوتاه مدت ده ها سال رقابت بین عربستان سعودی و ایران را آرام کند به همین دلیل یکی از چشمگیرترین تغییرات در دیپلماسی خاورمیانه در سال های اخیر به شمار می رود.
وی با بیان اینکه هنوز مشخص نیست نزدیکی عربستان سعودی و ایران تا کجا پیش خواهد رفت، افزود: بازگشایی سفارتخانه ها اولین گام مثبتی است که ضمن ایجاد خوش‌بینی محتاطانه برای اجرای فرآیندهای تنش‌زدایی، به سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس در تعمیق روابط مستقل با تهران کمک می کند.
بابود تصریح دارد: این توافق به طور بالقوه می تواند اعتماد متقابل را ایجاد و رقابت تسلیحاتی منطقه ای را کمتر کند و به همه کشورهای خلیج فارس اجازه دهد تا بر چالش های داخلی و توسعه اقتصادی خود تمرکز کنند.
«یاسمین فاروق» پژوهشگر در برنامه خاورمیانه در بنیاد کارنگی نیز برقراری روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان را یک اتفاق خوشایند دانست که البته نمی تواند همه اختلافات بین دو کشور یا رقابت آنها را حل کند.
وی معتقد است چهار عامل کلیدی از نظر عربستان برای این اقدام وجود دارد؛میانجیگری چین، اتخاذ سیاست خارجی عمل گرایانه جدید، موقعیت ایران و تلاش برای پایان دادن به جنگ یمن باهدف تضمین دستاوردهای برنامه چشم‌انداز ۲۰۳۰ از جمله انگیزه های ریاض بوده اند.
«مهند حاج علی» از مدیران و کارشناس ارشد مرکز کارنگی در بیروت، توافق عربستان و ایران را موجب پایان یافتن بن بست در انتخابات ریاست جمهوری لبنان ارزیابی کرد.
این تحلیلگر پرونده لبنان و یمن را به هم وابسته می داند و از آنجاکه از نظر عربستان موضوع یمن دارای اولویت بیشتری است، در کل تلفیق حل بحران لبنان با یمن به صورت بالقوه می تواند پیشرفت فرایند انتخاب ریاست جمهوری لبنان را به همراه داشته باشد.
«حارث حسن» دیگر کارشناس مرکز بیروت هم معتقد است که عراق به واسطه نقشی که در آماده کردن زمینه توافق تهران و ریاض داشت یکی از ذینفعان اصلی نزدیکی دو کشور به شمار می رود. عراق دارای مرزهای زمینی با عربستان سعودی و ایران است و هر دو کشور هم در عراق دارای نفوذ هستند.
«خدر خدور» دیگر کارشناس کارنگی با تمرکز بر موضوع سوریه اعتقاد دارد که صلح میان عربستان و ایران فرصتی را برای دولت بشار اسد ایجاد می کند تا امور داخلی و روابط منطقه ای خود را سر و سامان دهد. توافق تهران و ریاض نه تنها به ضرر متحد اصلی ایران در سوریه نخواهد بود بلکه فضایی را برای دمشق فراهم می کند تا ارتباطات جدیدی را با طیف وسیعی از کشورهای عربی، در سطح منطقه ایجاد نماید.
وی تاکید دارد: هر پیوند جدیدی که دولت اسد در سال های آینده ایجاد کند، نتیجه این توافق خواهد بود. عربستان سعودی تاکنون سدی بزرگ در برابر بازگشت سوریه به چارچوب منطقه ای عربی بود که با توافق اخیر این مانع رفع می شود. با اینحال مسائل عمده باقیمانده از جنگ، همچون بازسازی، امنیت و بازگشت آوارگان داخلی و خارجی هنوز به قوت خود باقی است که باید حل شود.