به گزارش ایرنا، نوروز از کهن ترین آیین‌های دوران باستان به شمار می‌رود که همزمان با رویش دوباره طبیعت در فصل بهار برگزار می‌شود. این سنت پیام آور صلح و دوستی و نشانگر تاریخ غنی ایران زمین است.
این جشن نه تنها به وسیله ایرانیان بلکه در بیشتر کشورهای آسیای غربی، آسیای میانه، قفقاز، شبه قاره هند، بالکان، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، پاکستان و کردستان عراق گرامی داشته می‌شود.
برگزاری این عید باستانی در کشورهای مختلف، همزمانی آن با بهار طبیعت در نیمکره شمالی و به ویژه تاکید آن بر نوع دوستی و مهرورزی، سبب شد تا سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) و دیگر کشورها به آیین نوروز توجه افزونی داشته باشند. بنابراین این سازمان به منظور ارج نهادن به آن در هشتم مهر ۱۳۸۸ خورشیدی نوروز را به عنوان میراثی ارزشمند و جهانی به ثبت جهانی رساند.
زادگاه نوروز در اسطوره های مردم فلات ایران و سومر باستان و ایلام است . اسطوره نقل کننده سرگذشت قدسی و مینوی و راوی واقعه‌ای است که در زمان نخستین یعنی زمان شگرف پیدایش همه چیز رخ داده است و حکایت از پا به عرصه وجود نهادن واقعیت دارد.
مردم ایران با مشارکت در جشن نوروز به پیروی از آداب و رسوم کهن، همدلی و هم اندیشی خود را به گونه‌ای نمادین به نمایش می‌گذارند و به این شیوه دستکم سالی یک بار پیوند و پیمان خویش را با نیاکان، میراث‌های کهن، روح جمعی و هموطنان خود تازه می‌کنند و به میراث‌های خود جانی دوباره می‌بخشند.
فرهنگ ایرانی با حلقه‌های پیوند دهنده‌ای که موثرترین آنها آیین‌های ملی هستند، احساس تعلق فرهنگی مشترکی را در خرده فرهنگ‌های ایران به وجود می آورد. این فرهنگ ملی یعنی نوروز در همه خرده فرهنگ‌ها و موقعیت‌های اقلیمی متفاوت پیوسته شناور و در جریان بوده و حلقه‌های پیوند و همبستگی آنها را فراهم ساخته است. یکی دیگر از پیامدهای پایبندی به آیین‌های اصلی ایرانی به ویژه نوروز ایجاد همبستگی و انسجام در عرصه های گوناگون از جمله خانواده، روستا، محله، شهر و کشور تا حوزه های جغرافیایی فراتر از آن است.
استان مرکزی در قلب ایران لایه‌هایی از میراث فرهنگی نوروز را با ادبیات و رسوم خاص در خود دارد و در هنگامه بهار مردم این دیار همگام با سایر اقوام ایرانی به استقبال از نوروز رفته و آیین‌های زیبا و دلنشین فرهنگی را اجرا می‌کنند.
استان مرکزی گنجینه ارزشمندی از داشته‌های تاریخی، فرهنگی و گردشگری در دل خود دارد و اگرچه برخی از سنت‌های نوروزی در این خطه اشتراکاتی با سایر اقوام ایرانی دارد اما برخی آیین‌ها رنگ و لعاب محلی و بومی داشته و با شیوه خاص در این ایام برگزار می‌شود.
خانه تکانی منزل و دل
«خانه تکانی» برای زدودن آلودگی‌ها و سیاهی‌ها و بیرون افکندن پلشتی‌ها از فضای خانه از رسم‌های کهن ایرانیان و از سنن نوروز در آستان رسیدن سال نو بوده است. هنوز هم این رسم همچون گذشته در سراسر ایران میان مردم ایران معمول است.
امروزه بانوان از چند روز به نوروز مانده، و معمولا تا پیش از فرا رسیدن شب چهارشنبه آخر سال، به خانه تکانی می‌پردازند. خانه تکانی و زدودن آلودگی‌ها و پلشتی‌ها از فضای خانه و کاشانه در آخر سال کهنه، مظهر و نمادی از زدودن سیاهی و مرگ و کهنگی از خانه و آماده کردن فضایی پاک و پاکیزه در آستانه نوروز برای استقبال از روشنایی‌ها و خوبی‌ها است.
کاشتن سبزه نماد خرمی و فضیلت
کشت دانه در روزهای پایانی سال و چند قدمی بهار، عملی نمادین و از آداب و سنن نوروز است. در اوستا کاشتن سبزه عید با کاشتن حقیقت و فضیلت برابر است. امروز در همه خانه‌ها رسم است که ۱۰ روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ، کاسه، بشقاب، پشت کوزه و…، دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش و … می‌کارند.
موقع سال تحویل و روی سفره «هفت سین» بایستی سبزه بگذارند. جالب است بدانید که در ایران کهن، “بیست و پنج روز پیش از نوروز، در میدان شهر، دوازده ستون از خشت خام بر پا می‌شد و بر فراز هر ستونی دانه‌هایی از حبوبات می‌کاشتند و در ششمین روز فروردین، خرداد روز، با سرود و ترنم و شادی، این سبزه‌ها را می‌کندند و برای فرخندگی به هر سو می‌پراکندند.”
سفره هفت سین؛ نمادین ترین آداب و رسوم ایرانیان در عید نوروز
یکی دیگر از آیین‌ها و سنن نوروز که از دیرگاهان پیشینه داشته و هم امروز تقریبا در همه شهرهای ایران رایج است چیدن سفره هفت سین است. چیدن سفره هفت سین رسم و باوری کهن است که همه اعضای خانواده در موقع سال تحویل در خانه و کاشانه خود در کنار سفره هفت سین سال نو گرد آیند.
در سفره سفید رنگ هفت سین، از جمله هفت روییدنی خوراکی است که با حرف “س” آغاز می‌شود و نماد و شگونی بر فراوانی روییدنی‌ها است. در سفره هفت سین سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه، سمنو و مانند این‌ها می‌گذارند. افزون بر آن آینه، شمع، ظرفی آب که نارنج در آن است، تخم مرغ رنگ کرده، ماهی قرمز، نان، سبزی، گلاب، گل، سنبل، سکه و کتاب دینی (مسلمانان قرآن و زرتشتیان اوستا و …) نیز زینت‌بخش و آسمانی نمودن سفره هفت سین است.
خواندن دعای سال تحویل
در میان مسلمانان، رسم چنین است که پس از تحویل سال، همه اعضای خانواده به یکدیگر «عید مبارکی» می‌گویند. کوچکترها دست بزرگترها را می‌بوسند و بزرگترها صورت کوچکترها را. آنگاه بزرگ خانواده دعای تحویل سال زیر را می‌خواند و دیگران آن را تکرار می‌کنند:یا مّقَلِّبَ القُلوبِ و الاَبصار،یا مُدبِّرَ الَّیلَ وَ النَّهار،یا مُحَوِّلَ الحولِ وَ الأحوالِ حَوِّل حالَنا اِلی اَحْسَنِ الحال پس از خواندن دعای سال تحویل، بزرگ خانواده قرآن را می‌گشاید و هفت سوره یا هفت آیه از قرآن را که با کلمه «سلام» آغاز می‌شود، می‌خواند. با خواندن این آیات، آفت‌ها و بلاهای آسمانی و زمینی و شیطان را از محیط خانه و خانواده دور می‌کنند و سلامت و آرامش را به خانه در سال نو می‌آورند.
دید و بازدید نوروز بهترین رسم و رسوم عید نوروز
از اول تا دوازدهمین روز نوروز را مردم به رفت و آمد به خانه بزرگان و خویشان و آشنایان و دید و بازدید از یکدیگر و شادباش گویی به هم اختصاص می‌دهند. این یکی از سنن نوروز است که از قدیم میان گروه‌ها و قشرها و طبقات مختلف اجتماعی در شهر و روستا مرسوم بوده است.
در مراسم دید و بازدید نخست کوچکترها به عید دیدنی بزرگترها می‌روند، بعد بزرگترها بازدید کوچکترها را پس می‌دهند. در نخستین روز عید، بستگان و دوستان به دیدن کسانی که عزیزی را در سال کهنه از دست داده‌اند می‌روند و به بازماندگان او «سرسلامتی» می‌دهند. اهمیت دید و بازدید از دیدگاه اسلام نیز بسیار است و در قرآن و روایات معصومین فراوان توصیه شده است.
سیزده به در حُسن پایان بزرگترین جشن سال
آخرین آداب از سنن نوروز رفتن به طبیعت در روز پایان دوره جشن‌های نوروزی است. در این روز مردم بنا بر یک سنت فرهنگی از خانه‌ها بیرون آمده و به دشت و صحرا و باغ می‌روند تا آخرین روز عید را در طبیعت و در کنار سبزه و گیاه و آب روان چشمه‌ها و جویبارها به شادی و خوشی بگذرانند. گره زدن سبزه یکی از سنت های نوروز در سیزده بدر است. همچنین نزدیکی‌های غروب قبل از ترک کردن صحرا، نوبت سبزه به آب انداختن است. هر خانواده سبزه‌ای را که پیش از نوروز به نشانه برکت و فراوانی کاشته‌اند، در آب می‌اندازند و به خانه‌های خود بازمی‌گردند.
اقشار مختلف مردم استان مرکزی ساعاتی قبل از تحویل سال جدید لباس‌های نو بر تن می‌کنند و در کنار سفره هفت سین می‌نشینند و در زمان تحویل سال جدید دست به دعا بر می‌دارند و از پروردگار خویش بهترین‌ها را در سال نو طلب می‌کنند.
برخی از مردم نیز در زمان تحویل سال در مساجد، مزار شهدا، اماکن مذهبی و متبرکه و یا مزار عزیزان خود حضور پیدا می‌کنند.
گذاشتن چراغ روشن بر سر سفره هفت سین به عنوان نمادی از نور، پایداری و گرما در سال نو، فتیر و یا نان به عنوان برکت، آب و سیب به عنوان نماد زندگی و فراوانی، سبزه نماد طراوات و شادابی و آینه به عنوان نمادی از شفافیت و صفا، سنجد به عنوان نماد دلدادگی و زایش و باروری، ماهی به عنوان نماد ماه سپری شده اسفند، کلام الله مجید به عنوان برکت و راهبر زندگی در سال جدید و اسفند برای دور کردن چشم زخم از زندگی از ارکانی است بیشتر خانواده‌های استان مرکزی به آن باور دارند و عمل می‌کنند.
علفه چینی سمبل برکت بهار
برگزاری رسم علفه از آیین‌های برخی مناطق روستایی خمین به ویژه روستای خوگان است و در این رسم شب هنگام مقداری از علف های صحرایی از کنار جویبارها چیده می شود و در حالی که چراغ اتاق‌های منزل افروخته است این سبزی‌ها به عنوان برکت در اتاق قرار می‌گیرد و بر بام منزل نیز آتشی افروخته می‌شود و اهالی منزل برای سلامت و برکت دعا می‌کنند.
در شهر قورچی‌باشی خمین نیز در شب سال نو همه کوچکترها به منزل بزرگترها می‌روند و شام آن شب رشته پلو (تخ تخی) است و در اعتقاد مردم این روستا رشته شادی و برکت را برایشان در سال نو به همراه دارد.
شماری از کودکان در این شب با حضور بر بام‌های منازل ظرف و یا پارچه‌ای را به وسیله طناب به پایین می‌اندازند و صاحب خانه تنقلات و هدیه در آن قرار داده و این رسم نمادی از بخشش، برکت و مهرورزی است.
در بسیاری از روستاهای استان مرکزی نیز رسم کهن شال اندازی وجود داشته که در جریان این رسم و در آستانه نوروز جوانانی که نامزد دارند از روی بام خانه دختر نشان شده خود، شالی به پایین انداخته و نامزدشان در گوشه شال شیرینی و تنقلات می‌گذارد و به همسر آینده خود هدیه می‌دهد.
سمنو پزان سنتی برگرفته از دل آیین‌های بهاری
از رسوم دیرین و پرطرفدار در مناطق مختلف استان مرکزی در آستانه نوروز سمنو پزان است که با هدف برآورده شدن حاجات و طلب شفای عاجل بیماران و برکت برای سفره هفت سین انجام می‌شود و در این رسم ریشه گندم نذر حضرت صدیقه کبری(س) می شود که با آیین خاصی تهیه شده و به عنوان تبرک هدیه می‌شود.
رسم فتیر پزان که نوعی شیرینی محلی است نیز در اغلب روستاهای استان مرکزی به خصوص اراک انجام می‌شود و در بسیاری از این مناطق از فتیر با نام «نان ننه پیر» یاد می شود که انواع مختلفی دارد و فتیر، کسمه و شیرمال از جمله آنها است.
اگر چه در شهر اراک در دهه‌های اخیر به خاطر نبودن تنور خانگی فتیر در منازل پخت نمی‌شود اما خانواده‌ها در آستانه نوروز مقداری از این شیرینی محلی را به عنوان برکت و پذیرایی از میهمانان از کارگاه های فتیر پزی خریداری می‌کنند اما در روستاها هنوز این رسم پابرجاست و به طور معمول وقتی فتیر پخته می‌شود مقداری از آن بین اقوام و همسایگان توزیع می‌شود.
مردم شهرستان دلیجان نیز نوروز را با شور و هیجان خاصی جشن می‌گیرند و یکی از رسوم گذشته در این منطقه «هله هله» است که پنجاه روز مانده به نوروز انجام می‌شد.
در این رسم عده‌ای از جوانان در حالی که کوله‌هایی روی دوش خود داشتند دور هم جمع می‌شدند و یکی از آنان لباس زنانه می‌پوشید با شادی اشعاری را می‌خواندند و از ساکنان منازل و رهگذران عیدی می‌گرفتند.
چند گام مانده به بهار در شهرستان محلات نیز مردم شروع به تمیز کردن خانه‌ها و شستن قالی‌ها می‌کنند، پنبه لحاف کهنه را دوباره حلاجی کرده و تمام خانه را با آب و جارو می‌روبندو اعتقاد دارند در سال نو نباید هیچ کدورت، تاپاکی و محنتی وجود داشته باشد.
حضور در امامزاده حکیمه خاتون محلات قبل از تحویل سال نو از رسوم این خطه است که به نام زیارت ۲ ساله در بین بومیان منطقه شهرت دارد.
در محلات همچنین رسم بر این است که در آستانه سال نو کاسه ماستی را در سفره می‌گذارند و براین باور بودند که ننه پیرزن می‌آید و انگشت به ماست می‌زند و بدین ترتیب برکت به خانه آنان می‌آید.
سفره هفت سین در بسیاری از مناطق روستایی خمین، دلیجان و محلات در سینی‌های بزرگی به نام «مجمع» چیده می‌شود که علاوه بر قرآن مجید، چراغ، آب، ماه ، تخم مرغ و آینه طیفی از تنقلات نظیر بادام، فندق، پسته، شیرینی‌های محلی که با شیره پخته می‌شود قرار می‌دهند.
در روستای دره شور خمین مقداری علف از بیابان می‌چنیند و هنگام سال تحویل کنارش آینه، قرآن و چراغ روشن قرار می‌دهند.
ظهر روز عید نوروز که اغلب فامیل در محلی جمع هستند در این روستا آش جو پخته می‌شود و همگان از آن می‌خورند.
در روستای بزیجان از توابع شهرستان محلات در آستانه نوروز در سینی بزرگی گندم بو داده و تخم مرغ می‌گذارند و معتقدند که این غذاها متعلق به قره یا پیرزن است که در موقع عید می‌آید و سهم خود را برمی‌دارد، علاوه بر آن نان‌های سوراخ‌دار می‌پزند و داخل سینی می‌گذارند تا سالی پربرکت را تجربه کنند.
در روستای قیدو از توابع شهرستان خمین نیز در نخستین روز بهار اهالی روستا با خود میوه و شیرینی به مسجد محل می‌آورند و آیین دید و بازدید عمومی آغاز می‌شود که پس از این آیین تا سه روز رفتن به خانه بزرگترها به صورت دسته جمعی ادامه دارد و بعد از آن کوچکترها میزبانی می‌کنند.
بر اساس اعتقادات کهن گذشته در شب سال نو، آیین سنتی کوزه توسط زنان ساوجی برگزار می‌شده و در این رسم هر زن نیت کرده و اسم خود را روی کاغدی می‌نوشته و آن را همراه با سکه، تزئینات به داخل بستو( کوزه سفالی) می‌انداخته و صبح روز بعد یکی از زنان مورد اعتماد در حالی که دعا می‌خواند هر یک از نشانه‌ها را بیرون آورده و بدین صورت هرکس به نیتش می‌رسد.
در روستای آقچه قلعه نیز در شب سال نو آیین «شال سان ماخ» اجرا می‌شود که به طور معمول هدیه صاحب خانه‌ها برای افراد شال انداز در این شب تخم مرغ، جوراب و یا پول است.
عده ای از مردم متدین ساوه رسم دارند که پس از تحویل سال نو به زیارت امامزادگان حضرت سید اسحاق(ع) و سید علی اصغر(ع) و اهل قبور می‌روند و پس از آن دید و بازدید عید نوروز و سال نو آغاز می‌شود.
در ایام تعطیلات نوروزی در اغلب مناطق شهری و روستایی استان مرکزی مردم بیشتر به صحرا و فضاهای باز می‌روند و بازی‌ها و ورزش‌های سنتی چاشنی تفریحاتشان در این ایام است.
در روز سیزدهم فروردین یا سیزده بدر مردم استان مرکزی از خانه ها بیرون می‌روند و در دشت‌های اطراف و فضاهای رو باز به بازی و شادی می‌پردازند، به داخل آب‌های روان سنگ اندازی می‌کنند و آرزوهایشان را به آب روان می‌سپارند.
رسم فال کوزه یکی دیگر از آئین‌های مردم شهرستان فراهان است که در خراسان و اصفهان به آن «فال مهره» نیز می‌گویند، در آیین هر خانواده، کوزه دهان گشادی را که آب ندیده باشد، در آن آب می‌ریزند و به تعداد نفرات خانواده، مهرهای رنگین و متمایز از یکدیگر به اسم هر یک از اعضای خانواده به همراه آینه‌ای را در داخل کوزه می‌اندازند و آن را زیر ناودانی قرار می‌دهند، صبحگاهان همه دور کوزه جمع می‌شوند تا فال کوزه را بخوانند.
سفره هفت سین یک بهانه است تا به هوای آن بعد از یک سال دغدغه و کار، بعد از یک سال شاید دور بودن از جمع صمیمی خانواده، ساعاتی مانده به لحظه سال تحویل، همراه با خانواده در کنار آن بنشینیم و به اجزای آن نگاه کنیم و شاید یادمان بیاید زندگی زیباتر از آن چیزی که ما برای خودمان رقم زدیم جریان دارد.
سخن پایانی
حفظ آیین ها و سنت های باستانی و اصیل ملی و فرهنگی، انسجام، همبستگی و پیوند فرهنگی و اجتماعی در جوامع گوناگون را به همراه دارد و در ایران که تنوع و گوناگونی قومیت ها، زبان ها و خرده فرهنگ ها وجود دارد ماندگاری آیین های ملی و مذهبی مانند جشن های نوروزی از این منظر اهمیت می‌یابد.
اگر می خواهیم از محدوده سرزمینی ایران برای حفظ منافع ملی دفاع کنیم باید به سنت‌ها و باورهای خود احترام بگذاریم. ماندگاری و پایداری جشن‌های نوروزی بین همه اقوام ایرانی طی هزاره‌های گذشته نشان می‌دهد که این مراسم مورد پذیرش همه مردم ایران از هر آیین و قوم است و نمادی از هویت و یکپارچگی ملی به شمار می رود.