به گزارش ایرنا، زادگاه امام خمینی(ره) یکی از شهرهای قدیمی استان مرکزی است که در ۶۰ کیلومتری غرب اراک قرار گرفته و این شهر در زمان قاجار از سه محله «سبزیکار»، «سرپل» و «اسماعیل‌بگی» تشکیل می‌شد که بیت امام خمینی(ره) در محله «سرپل» قرار داشت.
این خانه تاریخی در حدود ۲هزار و ۵۰۰ مترمربع مساحت دارد و عمارتی چهار هسته‌ای است که چهار حیاط دارد، اما بر خلاف معماری خانه‌های سنتی ایرانی، هیچکدام از حیاط‌ها نقش مرکزی ندارد.
جلو خان‌های این بنا که بخش وسیعی است، به صورت فرورفتگی در کنار مسیر و در جلوی در اصلی قرار دارد و این در ۲ لنگه است و هر لنگه متشکل از چند ردیف تخته قطور طولی است.
بعد از عبور از ورودی، فضایی کاملا سر بسته به نام هشتی وجود دارد که یک هشت ضلعی کامل است و بعد از هشتی، راهروی طویل و کم عرض و تاریکی قرار دارد که مانع ورود ناگهانی به فضای داخل عمارت است.
منزل اندرونی «حاج شیخ مصطفی» در بخش شمال غربی مجموعه واقع است و ایوانی دارد که از سه جهت گذر دارد، یکی از گذرها به یک برج و ۲ گذر دیگر به ۲ اتاق ختم می‌شود که طبق یک سنت معماری در قدیم، ساخت برج علاوه بر دیده‌بانی و اعلام خطر، محل زندگی نیز بود و این برج ۲ طبقه، یک ایوان به سوی جنوب دارد و از پشت‌بام دارای یک دیوار جان‌پناه به ارتفاع ۵۰ سانتی‌متر است.
از حیاط اندرونی «حاج شیخ مصطفی»، یک گذر به طرف جنوب و به حیاط شبستان‌دار باز می‌شود که محل تولد امام(ره) یکی از اتاق‌های بالاخانه آن است که شبستان این حیاط چهار دالان دارد که به آن حیاط داخل می‌شود و سر دیگر آنها به حیاط بیرونی «حاج شیخ مصطفی» یعنی محل تدریس باز می‌شود و درون این شبستان سه اتاق تعبیه شده است و روی آنها قسمت بالاخانه است که از طریق راه‌پله ضلع غربی، امکان دسترسی به آن میسر می‌شود.
این قسمت از طرف غرب و شرق دارای ایوان سرتاسری است و درون آن متشکل از اتاقی نسبتا بزرگ یعنی مهمان‌پذیر در سمت شمال و اتاقی دیگر در جنوب است و بنابر اقوال، امام(ره) در اتاق ضلع شمالی متولد شده است.
ضلع شرقی بنای شبستان مشرف به حیاط بیرونی «حاج شیخ مصطفی» است که در زمان حیاط نشست‌های دینی و تدریس در آن برقرار می‌شد، ایوانی دارد که هشت در به آن باز می شود.
پس از مرگ پدر امام، سهم موروثی وی از ملک پدری، عبارت از حیاط محدود و کوچکی است که در آن یک ایوان و سه اتاق وجود دارد، راه ورودی به این حیاط از طریق دروازه اصلی سمت شرق میسر می‌شود.
پس از ورود به هشتی پشت این دروازه، دالانی سراسری وجود دارد که در وسط آن به طرف غرب، گذری تعبیه شده است که رابط بین دالان و حیاط موروثی امام(ره) است و همچنین از این حیاط گذر دیگری وجود دارد که رابط این بخش و حیاط «آیت‌الله پسندیده» است که بخش ارتباط و خدمات در انتهای دالان و در جنوب غربی آن واقع است.
نوع مصالح ساختمانی در این بنا ابتدا از گل و خشت بود، اما نما و روکش پاره‌ای از آنها برای استحکام در پایه برج به ارتفاع حدود یک‌متر سنگ کار شده است و کف اکثر ایوان‌ها از آجر است.
پیوستگی تفکیک‌ناپذیر خانه با بافت قدیمی شهر خمین و محله «سرپل» این شهر قابل توجه است، در حالیکه با توجه به عرصه، نوع معماری و ویژگی‌های خانه است.
بیت تاریخی حضرت امام (ره) در خمین در محله «سه پل» مرکز شهر در ۱۷۵ سال پیش ساخته شده و به شماره ۱۷۴۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
شهرستان خمین زادگاه معمار کبیر انقلاب در ۶۱ کیلومتری اراک قرار دارد که مهمترین آثار تاریخی آن سنگ نگاره‌های تیمره، دستکندها، بیت تاریخی امام خمینی(ره)، تیمچه بازار، قلعه‌های تدافعی، کبوترخانه‌ها، قلعه سالار محتشم و ۲۴ بقاع متبرکه است.