به گزارش خبرنگار ایرنا، تاریخ جامعه ایرانی با فرش گره خورده و هریک از مناطق کشورمان فرش مخصوص به خود را می بافد و در این بین، استان‌های شمالی ایران به علت سهولت دسترسی در تهیه مواد اولیه فرش بافی نظیر پشم، و مواد رنگزا جهت رنگرزی، همیشه جزو پیشگامان هنر فرش بافی بوده و فرش کلاردشت نیز به عنوان یک اثر ملی فاخر همیشه در داخل و خارج از کشور خریداران خاص خود را داشته و دارد.
فرش کلاردشت با سابقه ای دیرین یادگاریست از مردمان عشایر و کوچنده که به مرور زمان در رشد و اعتلای این هنر و انتقال آن به نسل‌های بعدی و حفظ ارزش‌هایی چون سادگی نگاه به طبیعت، اصالت در رنگ آمیزی و بداعت در نقوش نقش به سزایی داشته است و در این میان می توان به اقوام کوچنده ای چون کردها و مهاجرانی از فارس، کرمانشاه و لرستان در زمان سلاطین صفوی، افشاری، زندیه و قاجار اشاره کرد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند که فرش کلاردشت قدمتی بیش از چهار هزار ساله دارد و از سوی اقوام مهاجر وارد مازندران و کلاردشت شده است فرشی که تار و پود آن نه بر اساس فرم و نقش بلکه از ذهن خلاقانه زنان و مردان این دیار بافته می شود.
بررسی ها نشان می دهد که فعالیت فرش بافی در شهرستان تاریخی کلاردشت به شیوه سنتی و امروزی از ۴۰۰ سال پیش آغاز شد ولی باستان شناسان طی کاوشگری در سال های گذشته در تپه تاریخی کلار به این نتیجه رسیدند که نقشه های حک شده بر روی عتیقه ها و اشیای بدست آمده الهام گرفته از فرش کلاردشت بوده و این گویای آن است که این هنر بیش از ۶ هزار سال قدمت دارد.
تپه کلار با توجه به سابقه دیرینه آن یکی از نادر ترین تپه های تاریخی منطقه است و در ارتفاع بیش از یکهزار و ۲۰۰ متری از سطح دریای خزر قرار دارد و نتایج آزمایش های انجام شده به روی نمونه های استخوان و ذغال های به دست آمده از لایه های تحتانی تپه کلار توسط دانشگاه آکسفورد انگلستان، تاریخ آن را به اوایل هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح یعنی ۶ هزار سال قبل می داند و مطالعات این لایه نگاری نیز گویای آن است که سکونت در این محوطه از زمانی که نخستین ساکنان در آن سکنی گزیده اند بدون انقطاع ادامه داشته است و این امر گواه روشنی بر شرایط مساعد طبیعی این منطقه بوده است.
کارشناسان معتقدند فرش کلاردشت که به فرش "خرسک " نیز شهرت دارد یک هنر بومی این منطقه بوده و نقشه های موجود در آن نیز الهام گرفته از تراوشات ذهنی است و به عبارتی با توجه به زمختی که دارد برگرفته از طبیعت و موقعیت کوهستانی سرمای سخت این منطقه است و با گذر زمان به علت مهاجرت قبیله های مختلف از دیگر استان ها از جمله کرمانشاه، فارس و کردستان به مازندران و کلاردشت این هنر به این منطقه راه یافته است.
اگر چه مازندران با جمعیت بیش از سه میلیون نفر در حاشیه جنوبی دریای خزر نام پرآوازه‌ای در هنر صنعت فرش ندارد ولی با قالی کلاردشت شهره جهانی یافته است. از مجموع ۱۷ هزار بافنده فرش دستبافت شناسایی شده در مازندران، هم اکنون ۱۰هزار نفر در این حرفه مشغول فعالیتند که از این تعداد ۲ هزار نفر در غرب مازندران به این حرفه مشغولند.
مازندران دارای ۳۹شرکت تعاونی فرش دستباف شهری و هشت شرکت تعاونی فرش دستبافت روستایی است و فرش کلاردشت با داشتن قدمتی ۴۰۰ ساله یک هنر سنتی به شمار می‌آید که با مهاجرت اقوام کرد کرمانشاه و لرها به این منطقه رواج یافته است.
جمعی از مسئولان و فعالان این عرصه، فرش دستبافت کلاردشت را به عنوان نمادی از هویت ملی، تاریخی و شناسنامه این شهرستان می دانند و تاکید دارند نباید این هنر در ورطه فراموشی قرار گیرد و متولیان امر برای احیای دوباره این هنر و ورود آین به بازارهای جهانی که خریداران خاص خودش را دارد، باید تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.
جهانی اما فراموش شده
قالی کلاردشت، گنجینه‌ای از هنر و هویت است و اوج هنر قالیبافی در کلاردشت در سال ۴۷ بود و این هنر دستباف در سالهای ۷۱تا ۷۳توانست مقام سوم را از لحاظ کیفیت مواد اولیه رنگ و بافت در بین فرش‌های جهان به خود اختصاص دهد.
فرش کلاردشت از قالی‌های درشت بافت "خرسک" است که معروفترین گونه آن در روستای "مکارود" بافته می‌شود، نقوش این قالی بیشتر ذهنی و بدون نقشه و بر گرفته از طبیعت زیبا است.
نقش " مل چفته " در حاشیه، صندوقی و جنگلی از معروفترین نقوش و طرحهای مرزقان، قفقازی، گل شاه‌عباسی، لچک، ترنج، رودبارکی، شمله، خرکی، شکری، چخماقی و مزلقان از دیگر نقوشی است که در زینت این قالی سنتی بکار می‌رود.
رنگ‌های فرش کلاردشت مانند قرمز تیره، آبی تیره و قهوه‌ای از نوع رنگ‌های مرده‌اند که از پوست گردو و گیاهانی به نام کاش و روناس تهیه می‌شود. الیاف این فرش در گذشته ۱۰۰درصد پشم بود و تعداد گره نیزبه کیفیت فرش بستگی دارد و بطور میانگین ۳۰رج‌شمار می‌باشد که از دارهای طولی، عرضی و افقی برای بافت آن استفاده می‌شود و علاوه بر بازارهای داخلی، کشورهای نظیر آلمان، فرانسه، ایتالیا، کانادا و امیرنشینان خلیج فارس عمده خریداران قالی کلاردشت را تشکیل می‌دهند.
در همین حال جمعی از کارشناسان معتقدند، مواد اولیه نامرغوب، نبود حمایت مالی، ساماندهی نشدن تولید، بی‌توجهی به آموزش، نبود آشنایی به نیاز بازار، نبود نظارت و برنامه نداشتن باعث شد تا در سالهای اخیر، قالی کلاردشت به عنوان گنجینه‌ای از هنر و هویت به بوته فراموشی سپرده شود.
یک بافنده فرش کلاردشت در این زمینه گفت : چله کشی بدون پایین آوردن دار قالی، گره ترکی دستبافت، یک ریشه بودن یا سوماک بافی‌پایان فرش، استفاده از رنگ‌های ملایم و سیر، تنوع نقوش و دوام زیاد از دلایل شهرت این فرش در جهان است.
فاطمه کاوسی که حدود ۳۰سال در زمینه فرش کلاردشت تحقیق و فعالیت می‌کند در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: تمام شهرت این فرش مربوط به رنگ و پشم بکار رفته درآن بود ولی امروزه به دلیل روی آوردن به رنگ‌های شیمیایی و استفاده از پشم دباغی شده بر کیفیت آن نیز تاثیر منفی گذاشته است.
وی با بیان اینکه دارهای قالی در گذشته بیشتر از نوع چوبی و ترتیب قرار گرفتن آن بگونه‌ای بود که بافنده به راحتی می‌توانست پشت فرش را ببیند و عیوب را برطرف کند، خاطرنشان کرد: اکنون بیشتر دارهای قالی که مورد استفاده قرار گرفته از نوع فلزی هستند و بافنده مجبور است برای رفع عیب چند بار چله فرش را پایین بیائرد که این امر نقایص فرش را افزایش می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه در چله‌کشی چوبی برای بافت فرش در هر ابعاد یک چوب خاص تهیه می‌شد ولی اکنون چله‌های فلزی این مزیت را ندارند، طرح های بکار گرفته شده در این قالی را ذهنی و بدون نقشه ذکرکرد و گفت که بروز تحولات اجتماعی، افزایش قیمت زمین، فروش و کاهش دام بویژه گوسفند، باعث شد تا کارگاه‌های قالی بافی در این منطقه یکی پس از دیگر تعطیل شوند.
این محقق و مربی فرش دستبافت غرب مازندران بر لزوم آموزش تخصصی و مهارتی فرش بافان سنتی، بکارگیری مواد اولیه مرغوب و سنتی و تلاش برای بهبود کیفیت فرش کلاردشت تاکید کرد.
رونق هنر قالی بافی در کلارشت
مدیر موسس آموزشگاه نقشه بافت در کلاردشت گفت: بیشتر خانواده ها علاوه بر حرفه دامداری و کشاورزی، از ذوق هنری مانند قالیبافی نیز برخوردارند و در حقیقت این هنر با زندگی مردمان این دیار عجین شده است.
کاووسی با بیان اینکه از زمان جدا شدن استان گلستان از مازندران در سال ۱۳۷۶، فرش کلاردشت به عنوان فرش مازندران معرفی و فرش ترکمن نیز در گلستان معرفی شد، اظهار داشت : سال ۶۶ اوج رونق این هنر در منطقه بود چرا که بیشتر فرش های تولیدی با طراحی و نقشه های متعدد به کشورهای آلمان، اتریش، آمریکا، کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می شد و متاسفانه بنا به دلایلی به علت بسته شدن کارگاه های ریسندگی و تقلب در نقشه و طراحی های فرش، روی این حرفه اثرات منفی برجای گذاشت.
این بافنده فرش گفت: در کلاردشت حدود پنج کارگاه قالی بافی وجود دارد که در ۱۲ رشته شامل قالی بافی، گلیم بافی، تابلو بافی، طراحی نقشه، پته دوزی، قلاب بافی، کاموا بافی، جاجیم بافی و مرمت فعالیت دارند و تداوم وضع موجود باعث بی انگیزگی، سرخوردگی و دلسردی فعالان این عرصه شده است.
وی تامین امنیت شغلی، برپایی نمایشگاه دائمی برای عرضه مستقیم فرش، ارزان شدن قیمت مواد اولیه، فرهنگ سازی از سوی خانواده ها و مسوولان ادارات با هدف خریداری فرش تحت عنوان هدیه در مناسبت های خاص و زمینه سازی برای عرضه فرش کلاردشت در نمایشگاه های بین المللی در پایتخت، ارائه تسهیلات ارزان قیمت و دراز مدت را از مهم ترین خواسته های به حق فعالان این حرفه در این شهرستان دانست.
فرش جهانی کلاردشت در آرزوی چند وجب بازارچه
در حالی که فرش کلاردشت از شهرت جهانی برخوردار است و در دنیا نیز مشتریان خاص خودش را دارد اما در خانه غریب مانده و برای فروش لنگ بازارچه دائمی است.
فرش کلاردشت به دلیل غنا و قدمت تاریخی و بهره گیری از رنگ و الیاف طبیعی در گذشته های نه چندان دور کالای دستی و مهم صادراتی به شمار می رفت اما اکنون فعالان این حوزه برای فروش تولیدات خود با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند.
در حالی در هر خانه ای در کلاردشت دارهای قالی برپا شده که بافندگان فرش مجبورند تولیدات خود را یا به واسطه ها بفروشند و یا آن را به صورت موردی به گردشگران و مسافران وارده به منطقه عرضه کنند.
بانوی طراح و مبدع انواع نقش های فرش دستبافت با بیان اینکه فرش کلاردشت در آستانه ثبت جهانی است اما از داشتن مکانی برای عرضه و فروش و یا صادرات محروم مانده است، احداث بازارچه فروش را نیاز اساسی بافندگان فرش بیان کرد.
کاووسی میزان تولیدات فرش دستبافت در منطقه کلاردشت را سالانه بیش از ۳۰۰ متر ذکرکرد و با بیان اینکه بافندگان فرش دستبافت کلاردشت برای فروش محصولات خود با مشکلات زیادی مواجه اند، اظهار داشت: در گذشته تولیدات را از فروشندگان می گرفتیم و در کارگاه نگهداری و به فروش می رسانیم اما چون خواب سرمایه زیاد است، دیگر مقرون به صرفه نیست.
وی با عنوان اینکه فرش کلاردشت جایگاهی برای فروش ندارد و در حال حاضر به صورت موردی به گردشگران و مسافران فروخته می شود، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه ۹۰ درصد بانوان کلاردشتی در بافت فرش اشتغال دارند، چندین بار از مسئولان درخواست شد تا بازارچه دائمی برای فروش فرش در منطقه را برپا کنند ...
کسب رتبه جهانی فرش کلاردست
کاوسی به تشکیل و راه اندازی خوشه فرش با هدف بازاریابی و صادرات محصولات تولیدی به دیگر کشوهای جهان خبر داد و با بیان اینکه متاسفانه به دلیل تحریم ها و کرونا با مشکلات زیادی مواجه شدیم، گفت: فرش کلاردشت در سال های ۷۱ تا ۷۳ رتبه جهانی را از نظر کیفیت به دست آورده و به رغم تنوع و کیفیت، در فروش و صادرات موفق نبودیم.
فرش کلاردشت در ورطه فراموشی
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت کلاردشت با بیان اینکه نبود امکانات مناسب و ارایه نشدن تسهیلات بلاعوض باعث شد تا این هنر به ورطه فراموشی سپرده شود، گفت که فرش دستبافت برای رونق نیازمند متولی خاص و برنامه مشخص است.
الله‌نور علیجانی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه در حال حاضر ۶ هزار بافنده فرش دستبافت در بخش کلاردشت مشغول فعالیتند، افزود: برای مطرح شدن فرش دستبافت در بازارهای جهانی علاوه بر رفع موانع فراروی باید در زمینه تبلیغات نیز برنامه‌ریزی کرد.
وی دم دری، کوچکترین و فرش ۱۲ متری را بزرگترین نوع فرش کلاردشت دانست و با بیان اینکه بافنده بدون هیچ نقشه‌ای، نقش‌ها و گل های فرش را بر تار و پود فرش می بافد، معروفترین طرح فرش کلاردشت را صندوقی، جنگلی، شاه عباسی، رسولی، گل سینی، شمله، مزرقانی اعلام کرد و افزود: طرحهای جدید به صورت تلفیقی و با توجه به سفارش درخواست کنندگان فرش بافته می‌شود.
وی با بیان اینکه هیچ فرهنگ بیگانه به فرش کلاردشت راه نیافته است، افزود: فرش کلاردشت اکنون در کشورهایی مانند اتریش، آلمان، سوئد، کانادا، آمریکا و حوزه خیلج فارس مشتری دارد.
صادرات لازمه ورود فرش کلاردشت به بازارهای جهانی
وی با اشاره به قدمت چهار تا ۶ هزار ساله فرش دستبافت کلاردشت با بیان اینکه لازمه ورود فرش کلاردشت به بازارهای جهانی صادرات این محصول است، اظهار داشت: این فرش برای حضور در بازارهای جهانی نیازمند ثبت جهانی است و باید در این زمینه برنامه ریزی و حمایت شود.
علیجانی با اظهار اینکه کاوش در تپه کلار قدمت این فرش را تا شش هزار سال تخمین زده است، افزود: شش هزار بافنده فرش در شهرستان کلاردشت فعال و از این تعداد سه هزار و ۵۰۰ نفر عضو تعاونی فرش هستند.
وی با عنوان اینکه نقش ونگارهای این فرش بیشتر ذهنی بوده و طرح های جنگلی و صندوقی و رنگ های طبیعی از ماهیت و ویژگی های فرش کلاردشت است، ادامه داد: فرش کلاردشت در سال ۹۶ ثبت ملی شد و برای حضور در بازارهای جهانی نیازمند ثبت جهانی است و اکنون کارگاه های زیادی در این شهرستان فعالیت می کنند.
نقشه های فرش کلاردشت برگرفته از محیط و سنت های منطقه
مدیر عامل شرکت تعاونی های فرش دستبافت کلاردشت گفت: فرش کلاردشت با توجه به کاوش های باستان شناسان در تپه کلار قدمتی بیش از شش هزار ساله دارد و مهم تر آنکه نقشه های طراحی شده روی فرش های این منطقه ذهنی بوده به تعبیری الهام گرفته از عقاید، مرام و مسلک بافندگان این منطقه است.
علیجانی با بیان اینکه بیشتر فرش های بافته شده با طراحی جنگلی و به نام این عرصه های طبیعی است و جالب آنکه هیچ حیوان حرام گوشتی هم در این فرش دیده نمی شود و این نشان از آن دارد که مشکل شرعی در مفروش کردن مساجد، امامزاده ها، خانه ها و سجاده های ایجاد نشود، ادامه داد: بیشتر بافنده های فرش که حدود ۹۰ درصدشان خانم هستند از لحاظ معیشتی شرائط مناسبی ندارند و علاوه بر خانه داری، دامداری، کشاورزی و همسرداری در این بخش نیز فعالیت دارند و سال ها در پشت دارهای قالی محو شده اند در حالی الی که این هنر به طور زنجیره ای حدود ۳۵ شغل به صورت مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می کند.
وی با اشاره به اینکه رفوگری، رنگرزی، چله کشی، چله دوان و سازنده دار از جمله مشاغلی است که در حرفه قالی بافی ایجاد می شود، شمار بافندگان فرش دستبافت کلاردشت را دست کم ۶ هزار نفر اعلام کرد و گفت که از این تعداد سه هزار و ۵۰۰ نفر عضو رسمی شرکت تعاونی فرش و بقیه نیز به شکل غیر رسمی برای افراد تاجر فعالیت می کنند و بابررسی های به عمل آمده در گذشته حدود ۸۰۰ تخته فرش دست بافت در این منطقه تولید می شد ولی اکنون این عدد به حدود ۱۲ تخته رسیده است که بسیار ناچیزاست.
گرانی مواد اولیه و بی رغبتی هنرمندان در بافت فرش
مدیرعامل شرکت تعاونی فرش دستبافت کلاردشت با بیان اینکه فرش کلاردشت در گذشته به دیگر کشورهای اروپایی، آمریکایی و حوزه خیلج فارس صادر می شد، گفت که اما اکنون به علت تحریم ظالمانه و نیز گرانی مواد اولیه دیگر رغبتی برای بافندگان فرش در این منطقه باقی نمانده است.
علیجانی افزود : به عنوان مثال در سال گذشته یک کیلو مواد اولیه خامه قالی حدود ۱۶ هزار تومان بوده ولی اکنون این رقم به حدود ۱۰۰ هزار تومان رسیده است یعنی اگر یک شش متری به ارزش یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان به اتحادیه مرکزی فرش فروخته شود حدود ۲ برابر به غیر از اجرت بافنده مواد اولیه می برد و با ادامه این روند برای بافنده صرفه اقتصادی ندارد.
وی گفت : در حالی زیبای های فرش کلاردشت آنقدر زیاد است که نمی توان به آسانی آن را توصیف کرد و بیشتر گردشگران و مسافرانی که به این منطقه سفر می کنند شیفته آن شده و آن را به علت ارزان بودن خریداری می کنند.
فرشی که مهر اصالت میراث فرهنگی دارد
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت که فرش کلاردشت مهر اصالت که به نظر از ثبت ملی هم بالاتر است دریافت کرده است، مهر اصالت یعنی یک سری از آیتم های رنگرزی دست بافت تار و پود است و باعث افزایش ظرفیت بالای ثبت جهانی شدن فرش این منطقه می شود.
فرش دستبافت کلاردشت که به عنوان تنها فرش دستبافت در سازمان ملل متحد ثبت شده، با نقش " اتحادیه جهانی پُست" به سوئیس منتقل شد. این فرش توسط دکتر رفیع نژاد از بانوان هنرمند کلاردشتی و از کارکنان اداره کل پست مازندران بافته شده است.
اتحادیه جهانی پست دومین سازمان جهانی بعد از ITU است که در سال ۱۸۷۴ پایه‌گذاری شده و حدود ۱۹۲ کشور مختلف در آن عضو هستند. UPU یکی از سازمان‌های کلیدی برای همکاری با سرویس‌های پستی است که به نقل‌وانتقالات جهانی کمک می‌کند.
حسین ایزدی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه از آنجایی که هر سال چهار اثر در کشور ثبت جهانی می شود ابراز امیدواری کرد تا در ۲ سال آینده شاهد ثبت جهانی این هنر باشیم، اظهار داشت: به طور حتم ا با ثبت ملی فرش کلاردشت، زمینه برای احیا، ترویج، اشاعه و توسعه این هنر در این منطقه فراهم می شود.
وی گفت : فرش کلاردشت یک هنر بومی و تمام نقشه های آن ذهنی و برگرفته از طبیعت کوهستانی این منطقه است و به عبارتی فرش کلاردشت به دلیل دوام و زمختی که دارد به فرش "خرسک " بیشتر شهرت دارد.
وی افزود: هم اکنون به علت اهمیت فرش این شهرستان در حال جمع آوری مدارک مستند از جمله تهیه فیلم های مستند از کارگاه رنگرزی سنتی این شهرستان هستیم تا بتوانیم زمینه ثبت ملی و جهانی شدن این هنر را فراهم کنیم.
فرش کلاردشت یکی از زیباترین هنر بانوان این سرزمین و استان مازندران است که سوغاتی مهم و درجه یک از جنس روح، تفکر، هنر و سلیقه در تار و پود فرش گنجانده شده و به سراسر دنیا قدم گذاشته است و انتظار می‌رود از فرش کلاردشت و کسانی که در تولید این آثار هنری زحمت می‌کشند به طور قاطع حمایت شود.
از ۲۹۰ رشته صنایع دستی مصوب جهانی ۲۵۰ رشته در ایران فعال است و هنرمندان در این زمینه به تولید محصول می پردازند و براساس اعلام معاون اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران همچنین از این تعداد ۸۷ رشته صنایع دستی در مازندران فعال است که ۱۷ رشته صنایع دستی بومی و مخصوص این استان است.
حصیربافی، نمدمالی، لاک تراشی، کوپ بافی و چادر شب بافی از رشته های صنایع دستی مختص مازندران هستند که هنرمندان در این زمینه به فعالیت می پردازند.
شهرستان کلاردشت با جمعیتی دست کم ۵۰ هزار نفر دارای یک نقطه شهری و ۱۹ نقطه روستایی است و این شهرستان به علت نزدیکی با جنگل های هیرکانی، قلل علم کوه، تخت سلیمان، چشمه ها و رودخانه های خروشان، آب و هوای خنک کوهستانی در تمامی فصول سال بویژه نیمه نخست پذیرای مسافران ، گردشگر داخلی و خارجی است.