روزگاران نه چندان دور به هر کوی و برزنی گام می گذاشتی سرشار بود از هیاهو و هیجان کودکان،جوانان و حتی بزرگسالانی که مشغول بازی های بومی و محلی بودند اما این روزها جوانان و بزرگترها بسیار کم فرصت پرداختن به این بازی ها را دارند و کودکان هم بیشتر به بازی های رایانه ای مشغول هستند به همین علت تعطیلات نوروزی فرصتی برای رونق دوباره این سرگرمی های خاطره ساز است.
از آنجا که یادگیری مهارت در انجام کار گروهی، نشاط اجتماعی، تحرک بدنی و تربیت براساس آموزه‌های ملی به جای فرهنگ‌های بیگانه از جمله مزایای احیای بازی‌های بومی و محلی این استان است می توان تعطیلات نوروز را که بسیاری از مردم کهگیلویه وبویراحمد برای طبیعت گردی به زادگاه خود در روستاها خود سفر می کنند فرصتی مغتنم برای پرداختن به این بازی ها محسوب کرد.
درحالی که جامعه شناسان انجام بازی های گروهی برای اجتماعی شدن کودکان و تکوین شخصیت آنان را ضروری می دانند و تقریبا همه بازی های بومی و محلی کهگیلویه و بویراحمد به صورت گروهی اجرا می شود آموزش این سرگرمی ها به نسل کودک و نوجوان در تعطیلات نوروز ضرورت دارد.
جامعه شناسان معتقدند که بازی های بومی و محلی هر منطقه که با توجه به آداب و رسوم آن خطه به وجود آمده زمینه همدلی بین مردم را فراهم می کند اما بازی های رایانه ای بطور عموم بر اساس یک نگاه کلی و جهانی طراحی شده و در بسیاری از موارد با فرهنگ جامعه همخوانی ندارد به همین دلایل نیاز است تا کودکان نسل امروز این سرگرمی های قدیمی را یاد بگیرند.
آنان تاکید دارند که بازی های بومی و محلی به رشد شخصیت کودکان و تکوین شخصیت مستقل نسل امروز کمک موثری می کند چون بعدها آنان کارهایی که در کودکی به عنوان بخشی از زندگی خود تمرین کرده در بزرگسالی به عنوان مهارت در زندگی خود بکار می گیرند.
بازی های رایانه ای به سکوت و تنهایی نیاز دارد و در نتیجه آن ارتباط با دیگران کاهش می یابد و حتی بیماری افسردگی مخاطبان آن را تهدید می کند و روح خشونت نزاع در فرد را ایجاد می کند.
نگاهی به مهمترین بازی های محلی در کهگیلویه و بویراحمد
در بازی الختر که بیشتر در فصل بهار و به صورت گروهی انجام می گیرد دو گروه برابر از نظر تعداد با یک دست انگشت شصت پا را می گیرند و با دست دیگر در حالت ایستاده افراد تیم مقابل را هل می دهند به صورتی که فردی که دستش از پایش جدا شود و یا به زمین بیافتد بازنده است .
بازی خناثیک یا خناثین همان قایم موشک بازی است در این بازی که به صورت دو گروه مساوی انجام می شود برنده بازی تیمی است که افراد گروه رقیب را که مخفی شده اند در زمان کمتری پیدا کند .
چوگو همان چوگان بازی قدیم است و ابزار آن چوب و گوی به معنی توپ است این بازی به صورت گروهی و در دو تیم با شمار افراد مساوی انجام می شود .
گرنا که به نام شال کو یا گرنا دوال هم معروف است به صورت دو گروه از مردان تقریباً هم قد و قواره و به وسیله طناب انجام می گیرد یک تیم در میدان از طناب های خود محافظت می کنند و تیم مقابل سعی دارد طناب های تیم داخل میدان را با زور و زرنگی برباید .
در این بازی افراد درون میدان با پای خود به پای افراد بیرون از دایره می زنند و برنده بازی تیمی است که فرد بیرون از میدان یا دایره را بزند و در غیر این صورت تیم بیرون دایره با طناب هایی که ربوده اند افراد درون دایره را تا ناحیه زیر زانو می زنند.
بازی اسوم رأس مانند قایم موشک است با این تفاوت که افراد جوینده چنانچه فردی از تیم مخفی شونده را پیدا کنند ، یکی از آنان بر دوش شخصی مخفی شده تا محل جایگاه داوری سوار می شود و در غیر این صورت تیم مخفی شونده که موفق شده خود را به جایگاه داوری برساند و از سوی تیم مخالف پیدا شده اند بر دوش گروه جوینده سوار می شوند و به سوی خانه ای راه می افتند .
در بازی بند پا ابتدا گودالی حفر می کنند سپس یک نفر با طناب پای خود را می بندد و در گودال می نشیند و شخصی هم با طنابی که در دست دارد از نزدیک شدن سایر افراد نجات دهنده فرد نشسته جلوگیری می کند .
در این بازی افراد برای نجات شخص درون گودال سعی می کنند بند پای وی را بر یابند و چنانچه طناب نگهبان به یکی از آنان برخورد کرد آن شخص به جای فردی که در گودال مانده می نشیند .
چو بازی یا ترکه بازی این بازی نوعی رقص مردانه است و در آیین های عروسی و جشن ها انجام می گیرد در این آیین بازیکن همراه با آهنگ ساز و نقاره حرکت پاهای خود را تنظیم می کند و شخصی که ترکه را در دست گرفته سعی می کند آن را به پای حریف خود بزند حریف نیز با چوب بلندی که دارد سعی می کند مانع برخورد ترکه به پای خود شود و برنده کسی است که چوب را به پای حریف بزند با آنکه مانع از کتک خوردن خود شود.
دستمال بازی که ویژه زنان است و معمولاً در مراسم جشن های عروسی و آیین هایی چون سیزده به در برگزار می شود در آن زنان با لباس ها و دستمال های رنگارنگ شرکت می کنند .
در این بازی همچون چوب بازی زنان می بایست باریتم و آهنگ ساز و نقاره دستمال های خود را حرکت داده و با ریتم های مختلف خود را همساز کنند..
در کل یا کل کل برد که با سنگ انجام می شود معمولاً دو گروه رقیب هر کدام تعداد هفت تخته سنگ را انتخاب و ۶ سنگ را در یک ردیف و یکی را در جلو آنان با فاصله ۲۰ متر از مقابل حریف قرار می دهند.
در این بازی رقبا سعی می کنند که سنگ های حریف را با سنگ های کوچک به صورت سنگپرانی بزنند و برنده فردی است که تعداد بیشتری از سنگ ها را بزند .
گوشتیل یا کشتی در این مسابقه ورزشی مهم که معمولاً در حضور جمع زیادی از افراد محلی برگزار می شود ۲ نفر به شیوه سنتی کشتی می گیرند و هر کدام از آنان یکدست خود را زیر دستان دیگری عبور می دهند و دست دیگر خود را بر بالای دست دیگری قرار می دهند، آنگاه با فشار و زور بی امان سعی می کنند که کمر همدیگر را با زمین آشنا کنند .
در این بازی چنانچه یکی از کشتی گیران دستهایش باز شود و یا پای حریف را بگیرد بازی دوباره شروع می شود .
اهمیت بازی های محلی
مدیر روابط عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کهگیلویه و بویراحمد معتقد است که بازی های بومی محلی به دلیل اینکه ریشه در فرهنگ و آداب و رسوم سنتی مردم هر منطقه ای دارد می تواند ظرفیتی برای جذب گردشگران نیز باشد.
علی اکبر پاک افزود: بازی های بومی و محلی جزو میراث ناملموس مردم کشورمان هستند که میراث فرهنگی برنامه های مختلفی برای احیای آن دارد.
وی با اشاره به اینکه این بازی ها با توجه به پیش زمینه های تاریخی خود نقش مهمی در زندگی ،آموزش و تربیت فرزندان ایران زمین دارند تاکید کرد: ثبت برخی بازی های محلی در فهرست آثار ملی و برگزاری جشنواره بازی های بومی و محلی از برنامه های دولت برای رونق دوباره این سرگرمی های قدیمی است .
وی عنوان کرد: ۶۰ بازی بومی و محلی در کهگیلویه و بویراحمد شناسایی شده است.
پاک گفت: بازی‌های فربجک، کوس، پرپیک، دوز ، تکراجفترا، پشکل گار، چوکلی، چوبازی، سفرک ودر، مولاوتو ، گروگرو، چوتق تق، هف دره گوشک، بره غزی، تپ تپو، کچک بسن، پرش جفت پا، پرش دور خیز، ملق زدن، کهتر، گرموچه، هدیدی، کله روانک، دوال بازی، دسمال روانک، شاخ پازنی، کش کشا، تلین چرین، قطور بازی، هیلو، قله تو، بویگ بازی، گله گله، ماشی ماشی، جاده‌سازی، خاله واودسی، سرسره، هتتل، آسیو بازی، گلال گلال، خاک‌بازی یا خاک پیت، تش بازی، شش هونه، آس آس و تیر مهره بازی ازبازی‌های بومی و محلی مردم کهگیلویه و بویراحمد است.
کهگیلویه و بویراحمد با بیش از ۷۶۰ اثر منقول و غیر منقول ثبت شده در آثار ملی در جنوب غربی کشور قرار دارد.
استان کهگیلویه و بویراحمد متشکل از ۹ شهرستان ۱۷ شهر و یک هزار و ۷۰۰ روستای دارای سکنه با جمعیت ۷۲۶ هزار نفر در جنوب غربی کشور سالیانه میزبان سه میلیون نفر گردشگر داخلی و خارجی است.