به گزارش ایرنا لرستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، بهره مندی از مواهب بی نظیر طبیعی و جاری شدن آبشارها و رودخانه های همیشه خروشان همواره در طول تاریخ به عنوان یکی از مهمترین گذرگاه های شمال به جنوب کشور مورد توجه قرار گرفته است.
بیش از ۱۰۰ پل تاریخی در لرستان وجود دارد که پل‌های "گاومیشان" ، "شاپوری" ، "پل آجری" ، "پلدختر" ، "کلهر"، "کشکان" و "پل شکسته" از جمله سازه هایی هستند که بیش از هزار و ۴۰۰ سال قدمت دارند و از معماری و هنر پل‌سازی منحصربه‌فرد برخوردار هستند.
پل‌های تاریخی لرستان، مزیتی در چرخه صنعت گردشگری هستند که تعداد زیادی از این پل‌های حیرت‌انگیز با طول بیش از ۲۰۰ متر و چشمه طاق‌هایی به طول بیش از ۳۰ متر نمایشگاهی از توانمندی و هنر و معماری بی نظیری است که در میان طاق های آنها خودنمایی می کند.
در این میان پل تاریخی "کشکان" دارای پایه‌هایی به مساحت بیش از ۲۰۰ متر و همچنین بلندی به‌اندازه یک ساختمان ۱۲ طبقه است که مساحت پایه‌ها و ارتفاع آن در هیچ پلی در دنیا وجود ندارد، به گفته باستان شناسان پل "شکسته" لرستان نیز که متعلق به دوره ساسانی است تنها پلی در دنیاست که تمام سنگ بوده است.
پل "گاومیشان" نیز از دیگر پل‌های منحصربه‌فرد لرستان و ویژگی خاص آن مربوط به دهانه این پل است به‌طوری‌که پل گاومیشان بزرگترین دهانه پل‌های تاریخی جهان را به خود اختصاص داده است.
۸۳ پل تاریخی لرستان ثبت جهانی شده است
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان در این باره می گوید: از مجموع ۱۰۰ پل تاریخی لرستان تاکنون ۸۳ مورد در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
عطا حسن پور افزود: قدمت تاریخی پل های این استان به بعد از دوران هخامنشی بر می گردد که ویژگی های منحصر به فرد، این استان را صاحب بزرگترین، بلندترین، عریض ترین دهانه در پل ها در سطح دنیا کرده و این شاخصه ها در پل های کشکان، کلهر و گاومیشان به وضوح قابل مشاهده است.
وی با تاکید بر اینکه پل های تاریخی لرستان سند مهم معماری ایران به شمار می روند عنوان کرد: دانش معماری مهندسان و پل سازی در قرن چهارم هجری اوج گرفته و این زمان اوج شکوفایی هنر پل سازی در ایران و جهان بوده و این در حالی است که این پل های کهن لرستان پس از گذشته هزاران سال همچنان استوار و سترگ در مقابل خروش آب و باد با صلابت ایستاده اند.
حسن پور ادامه داد: اکنون پل های لرستان به سن فرسودگی رسیده اند و در زمان کهولت آنها باید عملیات مرمت حفاظتی بصورت مستمر و دامنه دار انجام شود.
پل کشکان موزه هنرپل سازی دنیا
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان همچنین گفت: پل کشکان لرستان موزه ای از هنر پل سازی در دنیا است و یادگارهای هنرپل سازی دوران اشکانیان، ساسانیان، اوایل اسلام، پهلوی و حتی جمهوری اسلامی در این استان به نمایش گذاشته شده است.
حسن پور افزود: سیر تحول و روند پیشرفت پل سازی در پل تاریخی کشکان به وضوح قابل مشاهده است به حدی که با مطالعه این پل براحتی می توان دریافت که هیچکدام از پایه های آن مشابه نیستند.
وی ادامه داد:پل عظیم کشکان در سال های ۳۸۸ هجری قمری تا ۳۹۸ هجری قمری به مدت ۱۰ سال در این استان بنا شده که در تاریخ زمان حکومت ابونجم، بدر بن حسنویه ابن‌الحسین به ثبت رسیده است.
حسن پور تاکید کرد: پل کشکان مادر پل های ایران است که کتیبه هزارساله آن یک قرن پیش بر اثر تخریب سقوط کرده بود اما در جایگاه خود قرار گرفت، این کتیبه در یک سنگ به ابعاد ۱۰۶ در ۹۰ سانتیمتر با ضخامت ۲۸ سانتیمتر دارای هفت سطر بوده و به خط کوفی برگدار با زبان عربی است.
وی با بیان اینکه بر اساس نوشته روی این کتیبه ساخت پل ۱۰ سال طول کشیده است، اظهارکرد: در آن برهه حکومت حسنویه بسیار قدرتمند و شیعه بودند که در قرن چهارم بر لرستان حکومت داشتند و تمام پل های بزرگ لرستان همچون کلهر، گاومیشان و سیاه پله کوهدشت از جمله آثاری است که در حکومت حسنویه بنا شده‌اند.
وی گفت: سه پل کتیبه دار در ایران وجود دارد که از این مجموع پل های کشکان و کلهر معمولان در لرستان هستند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان ادامه داد: بقیه پل های استان مانند کاسیان در دوره شاپوری و سیمره در دوره ساسانی احداث شدند و این در حالی است که در دوره ساسانیان نیز لرستان در حوزه پل سازی پیشرفت کرده است.
مرمت پل تاریخی "کشکان"
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: پل تاریخی کشکان از پایه ها کج شده است و با توجه به بازدید انجام شده از این سازه طی روزهای گذشته، به زودی شرکت مشاوری توانمند مطالعات مرمت این پل را انجام خواهد داد.
حسن پور اظهار داشت: تلاش می شود تا قبل از بارندگی های امسال عملیات حفاظتی وضع موجود انجام شود تا در صورتیکه بارندگی یا یخ زدگی در این محدوده وجود داشت مانع از تخریب پایه پل شویم چرا که اکنون این پایه در حال ریزش است.
وی ادامه داد: بسترسازی مرمت پایه پل کشکان در حال انجام می باشد و اکنون دغدغه اصلی در امر مرمت این پل نگهداری و حفظ پایه کج شده است که در اثر بارندگی های سیل ۹۸ ایجاد شد.
پل های تاریخی لرستان بزرگترین سازه‌های سنگی تاریخی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: به گواه تاریخ پل‌های تاریخی لرستان بعد از اهرام ثلاثه مصر بزرگترین بناهای سنگی جهان محسوب می‌شوند که باستان‌شناسان بزرگ جهان در بازدید از این پل‌ها هر کدام به عظمت و ویژگی خاص آنها اشاره کرده‌اند.
حسن پور عنوان کرد: به عنوان مثال بزرگترین دهانه معماری جهان باستان در پل "گاومیشان" پلدختر قرار دارد که از طاق کسری ایوان مدائن عریض‌تر است و بلندترین پل جهان باستان «کلهر» معمولان است که در تنگنای عرض دره‌ای ۹۱ متری با ارتفاع بیش از ۲۶ متر احداث شده است.
وی ادامه داد: لرستان تنها پایگاه ملی پل‌های تاریخی کشور محسوب می‌شود و هر پایه از پل "کشکان" به اندازه یک آپارتمان عظمت و ماندگاری دارد و از سال ۸۳ پایگاه تخصصی پل‌های تاریخی لرستان به عنوان تنها پایگاه تخصصی کشور در این استان تاسیس و راه اندازی شد.
وی با اشاره به اینکه کار این پایگاه، نگاه تخصصی به مرمت، نگهداری، حفاظت، آسیب شناسی و معرفی پل‌های تاریخی لرستان است گفت: خوشبختانه این پایگاه تا کنون عملکرد خوبی داشته است.
پنج پل تاریخی لرستان شرایط ثبت جهانی دارند
مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان گفت: این استان در مسیر شریان‌های راهی بوده از طرفی به دلیل اینکه در این منطقه رودهای بسیار خروشانی وجود داشته و عبور از آنها برای تداوم مسیر ضروری بوده است پل های تاریخی بزرگ لرستان بنا شده اند.
علی مصطفی نژاد افزود: حدود پنج مورد از پل‌های تاریخی این استان شرایط ثبت جهانی را دارند و در فهرست اصلی قرار می‌گیرند و بقیه پل‌های تاریخی ایران به عنوان متمم پل‌های تاریخی لرستان ثبت خواهند شد.
وی اضافه کرد: یکی از مهمترین کارها در تشکیل پرونده ثبت جهانی، اسکن لیزر می باشد که به همراه دیگر مطالعات انجام شده است و تکمیل این مطالعات نیازمند ۱۰تا ۱۲ میلیارد تومان اعتبار است تا بتوان پرونده نهایی را برای یونسکو ارسال کرد.
وی گفت: در صورت تحقق این اعتبار چهار تا پنج مورد از پل‌های تاریخی لرستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت خواهند شد و با توجه به شرایط منحصر به فرد این پل ها به طور حتم پرونده پل‌های تاریخی استان از سوی یونسکو تایید خواهد شد.
مصطفی نژاد با اشاره به آسیب های وارده از سیل ۹۸ بر پل های لرستان در مسیر رودخانه های خروشان گفت:رفع خطر از پل‌های تاریخی لرستان نیازمند ۵۰ میلیارد تومان اعتبار است و متاسفانه بعد از وقوع سیلاب، اعتباراتی که برای مرمت پل‌های تاریخی استان اعلام شده بود، پرداخت نشد.
وی اظهار داشت: مرمت در یکی از پایه‌های کشکان انجام شد که دقیق، اصولی و منطبق بر منشورهای بین المللی است.
پل شاپوری، عامل ارتباط لرستان و خوزستان
پل شاپوری یا طاق پل شکسته در قسمت جنوبی شهر خرم آباد واقع شده و عامل ارتباط غرب استان (طرهان) با شرق و از آنجا به خوزستان و تیسفون (پایتخت ساسانیان) بوده و احتمالاجهت توزیع آب نیز مورد بهره برداری قرار می گرفته است.
طول این پل ۳۱۲ مترو ارتفاع آن ۱۰.۷۵ متر است که از ۲۸چشمه طاق و ۲۷پایه تشکیل شده و سطح هر پایه ۶۱ متر و فاصله بین دو پایه ۷.۵ متر است.
هم اکنون پنج چشمه طاق پل سالم بوده و مابقی بر اثر عوامل طبیعی تخریب گردیده است چشمه طاق های پل به صورت جناقی ساخته شده و سبک سازی پل در قسمت طولی پل در زیر روگذر صورت گرفته است.
این پل عظیم و دیدنی مربوط به دوره ساسانی و به شماره ۱۰۵۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل دختر، اثر ارزنده معماری پیش از اسلام
پلدختر که از آثار ارزنده معماری پیش از اسلام در لرستان محسوب می شود در ورودی شهر پلدختر واقع شده و دومین پلی است که در لرستان بنام "کر و دت" یا پل دختر مشهور است.
جهت پل شرقی غربی و طول آن ۲۷۰ متر است و پایه های پهن و قطور این پل که از سنگ های پاک تراش ساخته شده اند در داخل رودخانه هنوز پابرجاست هرچند این سازه در قرن چهارم هجری قمری مورد مرمت و تجدیدبنا قرار گرفته است اما اصل آن بنا به احتمال قریب به یقین مربوط به دوره ساسانی است.
در حال حاضر تنها یک طاق از پل موجود است که جاده خرم آباد - اندیمشک از زیر آن می گذرد. بلندای این طاق ۱۸ متر از سطح آسفالت است و نزدیک به ۳۰ متر از آب رودخانه ارتفاع دارد.
بی تردید این پل اهمیت ویژه ای در ارتباط بین مناطق جنوب با غرب و مرکز و شمال داشته و علاوه بر اتصال لرستان و ایلام راه اصلی شاپور خواست به جندی شاپور شهر قدیمی خوزستان (دوره ساسانی) به شمار می رفته است.
این بنا به شماره ۱۶۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل سی پله، رابط لرستان و ایلام
این بنا در منطقه سر طرهان شهرستان کوهدشت بر روی رودخانه سیمره حد فاصل استان لرستان و ایلام واقع شده است.
پل در تنگترین بستر رودخانه سیمره در محلی بنام سی پله واقع شده است و در مسیر یکی از راه های باستانی قرار داشته که سبب ارتباط کرمانشاهان، ایلام و لرستان (سرطرهان) بوده است.
پل یاد شده دارای چهار چشمه طاق بوده که اکنون تنها دو چشمه طاق آن باقی است، پهنای هر پایه این پل ۶.۵ متر و طول آن ۱۷ متر و مصالح بنا از گچ و سنگ است و در آثار مورخان دوره اسلامی اشاره ای به این پل نشده است.
این پل سترگ از آثار منحصر به فرد دوره ساسانی بوده و به شماره ۴۵۱۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل گاو میشان، فاتح رودخانه سیمره
پل گاومیشان در فاصله ۳۰ کیلومتری شهرستان پلدختر و برفراز رودخانه سیمره در حد فاصل استان های ایلام و لرستان احداث شده و جهت آن شمال شرقی به جنوب غربی است، طول این پل حدود ۱۷۵ متر، عرض گذر سطح پل نزدیک به ۸ متر و ۲۰ سانتیمتراست و در حال حاضر دارای ۶ چشمه طاق است.
عرض چشمه اصلی این پل حدود ۳۳ متر و ۷۰ سانتیمتر و مصالح اصلی آن را ملات، آجر و سنگ تشکیل می دهند معماری پاتاق ها به سبک دوره ساسانی است اما در چشمه طاق ها آثار مرمت دوره های صفوی و قاجاری دیده می شود.
بنا به گفته برخی مورخان، نامگذاری این پل به "گاومیشو" به جهت پرورش گاومیش در منطقه بوده است اما با توجه به اهمیت گاو در آیین مهر پرستی ممکن است این نام از آیین مهرپرستی ماخوذ شده باشد.
این پل به شماره ۲۲۲۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل کشکان، مسیر راه باستانی شاپور خواست
پل کشکان در بخش چگنی برروی رودخانه ای به همین نام و در مسیر راه باستانی شاپور خواست به طرهان احداث و در متون تاریخی از آن به عنوان کژکی یاد شده است.
طول پل حدود ۳۲۰ متر و عرض هریک از دو چشمه شرقی آن ۲۳.۲۰ متر است، ارتفاع آن در بالاترین قسمت ۲۶ متر و در کوتاهترین قسمت ۱۰ متر است و از ۱۲ طاق پل تنها سه دهنه آن تخریب شده و بقیه هنور سالم هستند برخی از پایه های پل با سنگ های بزرگ وحجاری شده ساخته شده و مواد و مصالح این بنای سترگ از سنگ ، گچ و آجر تشکیل است.
در کنار این پل بقایای سه پل دیگر از دوره های گذشته وجود دارد که با مشخصات پل های ساسانی قابل مقایسه هستند اما بنای فعلی منسوب به آل حسنویه و مربوط به قرن چهارم هجری قمری و به شماره ۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
پل صفوی، پلی در مرکز شهر تاریخی خرم آباد
پل آجری "گپ" در مرکز شهر خرم آباد و روی رودخانه گلال واقع شده که ۲ قسمت شرقی و غربی شهر را به هم متصل کرده و دارای ۲۴ چشمه طاق است، طول آن بیش از ۳۵۰ متر، پنهای آن ۸.۵ متر و ارتفاع آن از کف رودخانه تا روگذر پل ۸ مترمربع است.
بر سینه شمالی پل کتیبه های سنگی نصب شده است که با حروف مقطعه نوشته شده وبه عنوان طلسم معروف است، بخش میانی پل و شاه نشین آن شباهت زیادی با شاه نشین پل خواجو در اصفهان دارد که در اثر سیل تخریب شده و مجددا با سیمان مرمت شده است.
این اثر ارزشمند در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده و منسوب به حسین خان والی لرستان است و در دوره قاجاریه به پل محسنیه معروف شد و به شماره ۲۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
کلهر، پلی منحصر به فرد در پلدختر
این پل در بخش معمولان از توابع شهرستان پلدختر واقع شده و پایه های آن بصورت بیضی شکل است و از ویژگی های آن می توان به وجود سکویی در داخل دو پایه اصلی پل نام برد که از ۱۲ پله ساخته شده و کاربرد آن دقیقا روشن نیست ولی احتمالا به عنوان پشت بند از آنها استفاده شده است.
رنگ ملات پل در قسمت پایه ها متمایل به قرمز رنگ است که به علت ترکیب آن با یک نوع شن قرمز رنگ و همچنین یک نوع گیاه به نام تره پی استفاده شده است.
کتیبه ای در قسمت غربی پل بر سینه کوه بالاتر از مسیر گذر روی پل به دستور بدر بن حسنویه نوشته شده و قرینه آن در قسمت جنوب بر سینه کوه وجود داشته که به علت عملیات راهسازی تخریب گردیده است.
این پل که به شماره ۲۵۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده در ادوار مختلف مورد استفاده قرار گرفته است ولی بیشتر قسمت های آن مربوط به زمان بدر بن حسنویه است.