به گزارش ایرنا با شروع جنگ تحمیلی مردم استان خوزستان با تمام وجود در خط مقدم جبهه حضور داشتند و در خیلی از شهرها حتی حاضر به ترک خانه خویش نشدند، دزفول، اهواز، خرمشهر، آبادان، اروندکنار، هویزه، سوسنگرد و ... در راه دفاع از میهن، شهدای زیادی را تقدیم کردند.
سردار شهید علی هاشمی فرمانده سپاه ششم "امام صادق"، دانشجوی شهید حسین علم الهدی "نماد شهدای دانشجو"، فرمانده شهید محمد علی جهان آرا "فرمانده سپاه خرمشهر"، شهید بهنام محمدی : شهید نوجوان ۱۳ ساله خوزستان محسن رضایی فرمانده کل سپاه، علی شمخانی، حاج صادق آهنگران، کویتی پور و هزاران شهید دیگر و هزاران جانباز ، آزاده و ایثارگر تا امروز نیز از خاک ایران دفاع کرده اند تا تکه ای از این سرزمین به دست دشمنان نیفتد.
جای جای این استان محل به شهادت رسیدن جوانانی است که از جان گذشتند تا مقابل بعثی ها و کشورهای بیگانه ایستادگی کنند ، خوزستان با داشتن بیش از ۱۰ یادمان دفاع مقدس نشانگر ایثار ، جهاد و ترویج فرهنگ شهید و شهادت برای نسل جوان است.
یادمان "شلمچه"
شلمچه در حد فاصل شهرهای "خرمشهر" و "بصره" واقع شده است که بخشی از آن در خاک ایران و بخشی دیگر در خاک عراق قرار دارد.
مرزهای سرزمینی شلمچه از شمال به کانال " ادب" و پاسگاه "بوبیان" از جنوب به "اروند رود" از شرق به نهر "عرایض" و از غرب به کانال "زوجی" محدود می‌شود. شلمچه یکی از محورهای هجوم دشمن در شهریور ۱۳۵۹ به خرمشهر بود.
رزمندگان اسلام با اجرای عملیات "کربلای پنج " در دی ماه ۱۳۶۵، این مواضع را در هم شکستند و شلمچه را آزاد کردند که به پاس رشادت و شهادت رزمندگان اسلام بنای یادبودی در این منطقه ایجاد شده است. هر چند در پایان جنگ بار دیگر این منطقه را دشمن تصرف کرد اما این شهدا و ایثارگران بودند که سرزمین شلمچه را باز ستادند، تا جای قدم‌های "علی‌بن موسی‌الرضا" علیه‌السلام در هنگام ورود به ایران همچنان زیارتگاه باشد.
از دیگر مواضع پدافندی دشمن در این منطقه کانال "زوحی" بود کانال ۲ ردیفه‌ای به طول تقریبی هشت کیلومتر و عرض ۴۰ متر و شامل ۲ شاخه ۲۰ متری که به فاصله چهار متر از یکدیگر قرار می‌گرفتند کانال شمالی -جنوبی زوجی از یک طرف به کانال "پرورش ماهی" و از سمت دیگر به "اروند صغیر" متصل بود ، ۲ ردیف دژ با مواضع نونی شکل در غرب نهر "دوعیجی" نیز از پیشرفته‌ترین طرح‌های پدافندی بود که توسط کارشناسان غربی طرح‌ریزی و در اختیار صدام قرار داده شد.
در طول جنگ منطقه شلمچه صحنه عملیات‌های بیت‌المقدس، رمضان، پشتیبانی والفجر هشت، کربلای چهار، کربلای پنج، کربلای هشت و بیت‌المقدس هفت بود که در این میان نبرد کربلای پنج از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. این یادمان در یک کیلومتری شمال گمرک خرمشهر و پاسگاه شلمچه و در نزدیکی محل تلاقی جاده "امام رضا" و جاده "شهید کاظمی" قرار دارد.
یادمان "طلائیه"
حدود ۴۵ کیلومتری جاده "اهواز- خرمشهر" سه راهی طلائیه قرار گرفته است یک جاده فرعی به سمت غرب و تا نزدیکی مرز ایران و عراق شما را به پاسگاه طلائیه می‌رساند که این نقطه تا شعاع چند کیلومتری منطقه "طلاییه" نامیده می شود. طلاییه یکی از محورهای مهم عملیاتی خیبر و بدر بوده است.
پس از پایان جنگ در این مکان ، مقری برای جست‌وجوی پیکر مطهر شهدا دائر شده است و در مکانی که تعداد زیادی از شهدا کشف شدند، حسنیه‌ای به نام حسینیه حضرت عباس(ع) بنا شد که در آن پنج شهید گمنام به خاک سپرده شده است این یادمان در هشت کیلومتری غرب پاسگاه طلائیه قدیم و در منتهی‌الیه جنوب غربی مرز در نزدیکی قسمت دال طلائیه واقع شده است.
یادمان "هویزه"
شهر هویزه یکی از جنوبی‌ترین شهر "دشت آزادگان" و مرکز بخش هویزه است و در ۱۰ کیلومتری جنوب غربی "سوسنگرد" قرار دارد.
دشمن در آغاز جنگ با اشغال شمال و شرق هویزه، عملا آن را محاصره کرد ، با آغاز جنگ ، هویزه آخرین شهر در دشت آزادگان بود که به اشغال ارتش عراق درآمد ، نیروهای عراقی پس از پیشروی در منطقه "سوسنگرد" و "کرخه نور" عملا هویزه را در محاصره داشتند اما برای اشغال آن تعجیل نمی‌کردند تا اینکه عملیات" نصر" در ۱۰ دی‌ماه سال ۱۳۵۹ آغاز و در اولین مرحله یک تیپ عراقی منهدم شد اما مراحل بعدی عملیات با ناکامی رو به رو شد.
با کاهش تدریجی توان مدافعان ، دشمن در روز ۱۸ دی سال ۵۹ خود را به "کرخه نور" رساند ، در روز ۲۱ دی‌ماه حدود ۵۰ تانک دشمن در نزدیکی روستای "ساریه" موضع گرفتند و در جنوب شرقی "هویزه" نیز نیروهای دشمن تا ۲ کیلومتری شهر پیشروی کرده و شهر را زیر آتش خود گرفتند در روز ۲۳ دی‌ماه یک گردان تانک ، یک گردان پیاده از ارتش عراق در یک کیلومتری شرق هویزه محاصره را کامل‌تر کردند نیروهایی هم که از ۲ روز قبل در نزدیکی روستای ساریه مستقر بودند جاده را در اختیار گرفتند در روز ۲۵ دی‌ماه در حالی که هویزه زیر آتش قوای دشمن بود یک گردان پیاده عراق نیز خود را به روستای ساریه رساند و در آنجا مستقر شد. هویزه همچنان در اشغال بود که در تاریخ ۱۹ اردیبهشت سال ۶۱ با عقب نشینی دشمن در مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس آزاد شد.
همه ساله مردم سراسر کشور برای زیارت محل ایثارگری و شهادت رزمندگان اسلام عازم جنوب کشور می شوند تا نوروز را با یادآوری دلاورمردی های شهدای هشت سال دفاع مقدس آغاز کنند.
یادمان "اروند کنار"
یکی از بخش‌های شبه جزیره آبادان است که در ۴۸ کیلومتری جنوب شرق آبادان و در انتهای جاده "آبادان- اروندکنار" واقع شده است. از آغاز تشکیل کشور عراق در پایان جنگ جهانی اول همواره ادعاهای غیر حقوقی این کشور بر مالکیت کامل اروند رود از مباحث اصلی اختلافات مرزی ایران و عراق بود که سرانجام بر اساس معاهده "۱۹۷۵ الجزایر" ، ژرفگاه رودخانه به عنوان خط مرزی تعیین شد.
این منطقه شاهد یکی از موفق‌ترین و بزرگترین نبردهای دوران دفاع مقدس است. در عملیات "والفجر هشت " غواصان خط‌شکن شبانه از "اروندرود" گذشته، خط دشمن را شکسته و موفق به آزادسازی منطقه "فاو" شدند این عملیات ضربه مهلکی بر ارتش بعث عراق وارد کرد.
یادمان "پاسگاه زید"
وقتی در جاده "اهواز –خرمشهر" از ایستگاه "حسینیه" به سمت غرب جاده "شهید کاظمی" برویم پس از طی مسافتی به مزار تعدادی از شهدای گمنام عملیات "رمضان" می‌رسیم، منطقه "زید" و ایستگاه "حسینیه" از محورهای مهم هجوم دشمن به خوزستان بود که عراق از این طریق به جاده "اهواز- خرمشهر" دست یافت. این منطقه یکی از محورهای مهم عملیات‌های بزرگی مانند "بیت‌المقدس" و "کربلای چهار و پنج " بوده است.
یادمان پادگان "دوکوهه"
این پادگان در فاصله ۷ کیلومتری شمال شهر "اندیمشک" و ۱۶۰ کیلومتری شهر "اهواز" قرار دارد ، این پادگان در دوران دفاع مقدس در منطقه جنوب به عنوان مهمترین پایگاه آماده سازی رزمندگان اسلام به شمار می‌رفت. "دوکوهه"، عقبه عملیات "فتح‌المبین" بود و در طول دوران دفاع مقدس میزبان نیروها از لشگرهای متفاوت و بالاخص لشگر "حضرت رسول(ص)" از تهران بود.
"دوکوهه" قبل از انقلاب پادگان پشتیبانی "لشکر ۹۲ زرهی" و یگان‌های نظامی جنوب غرب کشور بود و ساختمان‌هایی نیمه‌ساز برای نیروهای پادگان وجود داشت با شروع جنگ این پادگان در اختیار سپاه پاسداران قرار گرفت. این مکان محل استقرار سرداران شهید " احمد متوسلیان" ، "ابراهیم همت" ، "رضا چراغی"، "عباس کریمی" ، "دستواره" ، "محسن وزوایی" ، "سعید مهتدی" و "سعید سلیمانی" و بسیاری از رزمندگان اسلام بوده است.
در فاصله ۲ کیلومتری جنوب غربی "دوکوهه" ، حسینیه "گردان تخریب" واقع است که حسینیه "حضرت زهرا (س)" نام گرفته و چادرهای رزمندگان تخریبچی در کنار آن مستقر بود.
مقر این رزمندگان به علت تمرین‌های ویژه و سخت‌تر دور از سایر گردان‌ها قرار داشته است پس از ربوده شدن "حاج احمد متوسلیان" فرمانده تیپ "محمد رسول الله" در لبنان پادگان دوکوهه به نام پادگان حاج احمد متوسلیان تغییر نام یافت.
یادمان "پادگان گلف" (منتظران شهادت)
ستاد "عملیات جنوب" یا پایگاه "منتظران شهادت" در اهواز، در دوران دفاع مقدس به عنوان مرکز فرماندهی جنگ، محورهای عملیاتی خوزستان را اداره می‌کرد.
این پایگاه که ساختمان‌های متعدد و محکمی داشت در قبل از انقلاب با عنوان باشگاه "گلف" مورد استفاده وسایل ورزشی اتباع آمریکایی قرار می‌گرفت بعد از انقلاب کارمندان شرکت نفت برای حفاظت از لوله‌ها و تاسیسات نفتی جنوب در برابر خرایکاری‌های ضد انقلاب برای مدتی در این باشگاه مستقر شدند پس از مدتی حفاظت از تاسیسات به سپاه پاسداران واگذار شد و باشگاه محل استقرار آن‌ها شد.
این ستاد در سال ۱۳۵۹ فعال شد تشکیل اتاق جنگ و فعال شدن اطلاعات و عملیات، اعزام نیرو ، تشکیل واحدهای جنگ و حضور مسئولین نظام از مشخصات اصلی پادگان "منتظران شهادت" (گلف) بوده است.
گلف تا پایان جنگ به عنوان پایگاه فرماندهی و هدایت جنگ مورد استفاده قرار می‌گرفت. تشکیل اتاق جنگ و فعال شدن اطلاعات و عملیات اعزام نیرو و تشکیل واحدهای جنگ و حضور مسئولان نظام از مشخصات اصلی پایگاه منتظران شهدا بود.
اولین گزارش‌های اطلاعات و عملیات جنگ توسط شهید "حسن باقری" که مسئول اطلاعات و عملیات جنوب بود در این پایگاه منتشر شد که در تغییر استراتژی و تحول جنگ تاثیر بسزایی داشت با شهادت حجت‌الاسلام "محلاتی" نماینده حضرت امام در سپاه پاسداران در سال ۱۳۶۵ این پایگاه به نام این شهید نامگذاری شد ، این مکان اکنون در ردیف آثار ملی دفاع مقدس قرار دارد.
یادمان "فتح‌المبین"
یادمان شهدای فتح المبین در هشت کیلومتری شمال غربی "شوش" و در غرب رودخانه "کرخه" قرار دارد در این منطقه تعدادی از رزمندگان قرارگاه "فجر" که به فرماندهی شهید "مجید بقایی" ، ۶ روز مانده به عملیات فتح‌المبین قصد رخنه از ۹ شیار به سنگرهای دشمن را داشتند ، با سنگرهای کمین دشمن درگیر شده و تعداد زیادی از آن‌ها در این شیارها به شهادت رسیدند.
در اولین روزهای جنگ، دشمن تا پشت رودخانه "کرخه" جلو آمد و در حاشیه کرخه که مشرف به شهر شوش و جاده "اندیمشک- اهواز" بود مستقر شد ، حضور رزمندگان اسلام در این جبهه، با شکل‌گیری خط دفاعی و اجرای عملیاتی تحت عنوان "امام مهدی" علیه‌السلام در سال ۱۳۶۰، مقدمه اجرای عملیات فتح‌المبین شد.
در ۱۹ دی‌ماه سال ۸۱ مردم شهید پرور شهرستان شوش ، هشت شهید گمنام را تشییع و در این یادمان به خاک سپردند در کنار آن‌ها نیز برخی از شیارهای عملیاتی به صورت بازسازی شده قرار دارند که یادآور نبرد حماسی رزمندگان در این منطقه است.
یادمان "فکه"
فکه منطقه‌ای بیابانی در شمال غرب استان خوزستان و جنوب شرقی استان ایلام است که از جنوب به "چذابه" و شهر "بستان" از شرق به ارتفاعات "میشداغ" و "رقابیه" از شمال غرب به "عین خوش" و شهر "موسیان" از شمال شرق به "برقازه" و از غرب به استان "دارالاماره" عراق منتهی می‌شود.
فکه به ۲ بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود که بخش جنوبی آن جزء استان خوزستان و شهرستان "دشت آزادگان" محسوب می‌شود و بخش شمالی آن جزء استان ایلام و از توابع شهرستان "دهلران" است.
دشمن بعد از اشغال منطقه در آن، ۱۶ رده موانع در مقابل رزمندگان اسلام ایجاد کرده بود. در عملیات "والفجر مقدماتی" رزمندگان پس از نبردی سخت در محاصره دشمن افتادند و عده‌ای از نیروها نیز مجبور به عقب‌نشینی شدند. این منطقه مزین به خون شهدای عملیات‌های "والفجر مقدماتی" ، "والفجر یک" و سرداران شهید همچون "حسن باقری" ، "مجید بقایی" و سید شهیدان اهل قلم "سید مرتضی آوینی" و همچنین شهدای بزرگوار تفحص است.
مقتل شهدای فکه بین پاسگاه فکه و چذابه و در غرب پاسگاه "طاووسیه" و در سه کیلومتری جاده "فکه-چذابه" قرار دارد در این مقتل بخشی از زمین به صورت بکر و به صورت رملی با سیم خاردار محصور شده و به عنوان معبری امن از مناطق آلوده اطراف خود جدا شده است ، علاوه بر راهیان نور این قتلگاه همه ساله در ایام محرم و عاشورای حسینی میزبان عزاداران حسینی است.
یادمان تنگه "چذابه"
چذابه منطقه‌ای است در ۱۷ کیلومتری شمال غربی شهر "بستان" به عرض متغیر ۲ تا چهار کیلومتر که از شمال به منطقه "فکه" از جنوب به شهر "بستان" و از غرب به خط مرزی ایران و عراق از شمال شرق به ارتفاعات "میشداغ" محدود می‌شود.
بین تپه‌های رملی و هورالهویزه و بر سر جاده مرزی "فکه - بستان" قرار دارد ، ۲ جاده نظامی در ۲ سوی آن قرار دارد، جاده‌ای در خاک ایران که چذابه را به فکه متصل می‌کند و جاده دیگری که به شهر "العماره" عراق متصل می‌شود، دهانه این تنگه ۵.۱ کیلومتر می‌باشد که از جنبه نظامی بسیار مهم و استراتژیک است.
تنگه چذابه یکی از پنج معبر اصلی هجوم ارتش عراق در ابتدای جنگ به خوزستان بود که در عملیات "طریق القدس" با رمز مقدس یا "حسین بن علی" علیه‌السلام در آذر ماه ۱۳۶۱ آزاد شد.
در جریان عملیات "خیبر" نیز به منظور فریب دشمن عملیات ایذایی "والفجر۶ " در تنگه چذابه و دشت "چیلات " صورت گرفت که متاسفانه قریب به ۴۰۰ نفر از رزمندگان اسلام در این عملیات مفقودالاثر شدند اکنون یادمان شهدای چذابه که در محل تنگه چذابه و در غرب جاده "فکه - بستان" قرار دارد میزبان هشت شهید گمنام این منطقه است.
پایگاه چهارم شکاری (پایگاه وحدتی)
این پایگاه با انجام یک هزار و ۵۱۵ سورتی پرواز برون مرزی در زمان دفاع مقدس و تقدیم ۴۵ شهید ، جانباز و آزاده خلبان و بیش از ۵۳۴ شهید ، جانباز و آزاده غیر خلبان در دوران پر افتخار دفاع مقدس درخشیده است.
پایگاه وحدتی شاهد حضور مردان بزرگی چون شهیدان عباس بابایی و حسین لشگری که از افتخارات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران محسوب می شوند.
یادمان شهدای شیمیایی بهبهان
یامان شهدای شیمیایی واقع در جاده شهید صفوی کیلومتر ۱۰جاده خرمشهر- اهواز است و درروز۱۹دی ماه سال ۱۳۶۵در عملیات کربلای پنج گردان فجر بهبهان که آماده وارد عمل شدن بود در این جاده مورد بمباران شیمیایی قرار گرفت و بیش از ۹۰نفر از رزمندگان این گردان به شهادت رسیدند.
مسجد جامع خرمشهر
مسجد جامع خرمشهر که سمبل مقاومت خرمشهر شناخته می شود در طول ۲۴ روز مقاومت، مرکز فرماندهی و ستاد نیروهای مردمی بود و همه هماهنگی ها از جمله تبادل اخبار، تجهیز، تسلیح و آموزش رزمندگان، مداوای اورژانسی مجروحین و نگهداری موقت شهدا، همگی در مسجد جامع صورت گرفت ، در عین حال سایر مساجد و حسینیه های شهر نیز پایگاه های فرعی بودند که از مسجد جامع هدایت می شدند.
این مسجد با وجود آنکه از آغاز جنگ در زیر آتش موثر دشمن قرار داشت و از ۲۴ فروردین ماه سال ۱۳۵۹ چندین بار در آستانه سقوط قرار گرفت اما تا آخرین روز، مقاوم باقی ماند و حتی پس از سقوط پل خرمشهر که تنها راه ارتباطی به خرمشهر بود پناهگاه نیروهایی بود که هنوز در شهر باقی مانده بودند.
نهر "خین"
"خین" نهری است در نزدیکی روستای خین در غرب خرمشهر و جنوب نهر "عرایض" که جزیره "بوارین" عراق را از شلمچه ایران جدا می کند ، این نهر در مجاورت پاسگاه مرزی "خین" قرار دارد و ۲.۵ متر عمق و بین هشت تا ۳۰ متر عرض آن متغیر است و در "تنومه" عراق به شط العرب می ریزد.
در جریان آزادسازی خرمشهر، "خین" یکی از محورهای قرارگاه نصر به فرماندهی شهید همت برای ورود به شهر بود و در عملیات والفجر هشت پشتیبانی قرارگاه خاتم الانبیاء (ص) در محدوده آن صورت گرفت ، رزمندگان در عملیات کربلای چهار در نبردی شجاعانه خسارات و تلفات فراوانی به دشمن وارد کردند و حتی عده از رزمندگان از نهر "خین" گذشتند .
اما در نهایت به دلیل لو رفتن عملیات و حجم بسیار سنگین آتش دشمن ، فرماندهان دستور توقف عملیات را صادر کردند که گفته می شود این منطقه در عملیات کربلای پنج آزاد شد .