به گزارش ایرنا، این اثر بسیار زیبا، سرشار از معماری خاص ارامنه در سده های ۱۰ تا ۱۲ میلادی یکی از جاذبه های گردشگری آذربایجان شرقی در نزدیکی شهرستان جلفا است که بنابر اسناد تاریخی نام خود را از یکی از حواریون عیسی مسیح (ع) گرفته که روز مرگ او برابر با پنجم اگوست (۱۴ مرداد) ارامنه کل جهان و ایران در این مکان برای دعا و نیایش گردهم می آیند.
شکوه معماری این اثر تاریخی که در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار جهانی یونسکو و پیشتر در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، به قدری زیبا و در نوع خود بی بدیل است که چشم و دل هر گردشگری را معطوف خود می کند.
کلیسای سنت استپانوس که با نام کلیسا خرابه جلفا هم نامیده می‌شود، در دوره‌های مختلف تاریخی مرمت و بازسازی شده و برای اولین بار حدود ۴۰۰ سال قبل توسط فردی به نام هاکوپ جوقاتیسی که خلیفه اعظم وانگ استپانوس بود، بازسازی شد و سپس در زمان حکومت صفویان و قاجاریه نیز مرمت هایی بر بنای این اثر بی همتا صورت گرفت.
سنت استفان یکی از حواریون مسیح و از اولین مبلغان مسحیت بود که در برابر ظلم و ستم بزرگان یهودی اعتراض کرد و به همین دلیل او را سنگسار کردند که بر دیوار جنوبی کلیسای سنت استپانوس صحنه سنگسار او را که حکاکی شده، می توان مشاهده کرد.
منابع ارمنی، استپانوس را از اولین شهدای مسیحیت می دانند که در بین مسیحیان به شهرت رسید؛ او یکی از هفت نفر نیک نامانی است که توسط حواریون مسیح تحلیف و از مبلغان مسیحیت شد و در نهایت به خاطر تهمت یهودیان اورشلیم که می‌گفتند استپانوس سخنانی برخلاف شریعت یهود می‌گوید، دستگیر و در روز ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی به دست یهودیان سنگسار شد.
گنبد حجاری شده و زیبای کلیسای سنت استپانوس در میان حصاری از سنگ و درون قلعه‌ای دژ مانند از جمله دیدنی های این بناست که تعداد هفت برج نگهبانی و پنج پشت استوانه‌ای و سنگی دارد و در دیواره غربی آن دروازه ورودی با درب چوبی و آهن‌کوبی شده وجود دارد که دارای حجاری‌های ظریف در پایه‌های طرفین و طاق جناغی است و در بالای طاق طرحی نقش برجسته از حضرت مریم و کودکی عیسی مسیح دیده می شود.
در قسمت بیرونی دیوارهای کلیسا نیز نقاشی‌های برجسته‌ای وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به سنگسار شدن استپانوس مقدس در ضلع شرقی، مصلوب شدن حضرت مسیح در ضلع غربی و عروج حضرت مسیح اشاره کرد و در قسمت‌های مختلف کلیسا، طرح‌ها و تزئینات متنوعی وجود دارد، به طوری که نمای سنگی کلیسا از حجاری و مقرنس‌کاری پوشیده شده و نقاشی‌های زیبای گچی نیز درون نمازخانه اصلی را مزین کرده است.
ساختمان کلیسای سنت استپانوس بخش‌های مختلفی مانند نمازخانه، برج ناقوس، نمازخانه بوعوس پطرس یا اجاق دانیال، صحن کلیسا یا حیاط کلیسا، پیشخوان ورودی اصلی مجموعه، هشتی ورودی، حیاط، کلیسای قدیمی، سالن‌های آموزش طلاب، محل اسکان راهب‌ها و مسافران یا انبار و محل ذخیره آذوقه و طویله‌ها دارد که هر کدام از معماری خاصی برخوردار بوده و زیبایی های ویژه ای دارد.
* نمازخانه اصلی کلیسا
مهمترین و یکی از شاخص های مهم نوع معماری بی نظیر مجموعه کلیسای سنت استپانوس مربوط به نمازخانه اصلی بناست که ابعادی به اندازه ۱۶ در ۲۱ متر دارد و در دوره قاجار درب چوبی منبت‌کاری شده برای ورودی آن ساخته شد، بر روی سر در این نمازخانه تزیینات متنوعی مثل حجاری پایه‌ها، طاق‌نماها، نیم‌ستون‌ها و زنجیرهای کنار مقرنس‌کاری‌ها وجود دارد.
در بخش ابتدایی شیب سقف نمازخانه نقش دایره‌واری با دایره‌ای کوچک‌تر در مرکز وجود دارد که به خورشید شبیه بوده و صحنه به صلیب کشیده شدن مسیح در پایین این نقش وجود دارد و تعداد سه پنجره در قسمت پایین تعبیه شده و اطراف آن نقش‌هایی از صلیب نیز به چشم می‌خورد.
نمادها و کنده‌کاری‌های روی سنگ در نمای بیرونی بخش جنوبی نمازخانه وجود دارد که در قسمت بالایی تصویر عقابی که دو طرف آن گل‌هایی مشابه خورشید وجود دارد و چهارپایی را با چنگال‌های خود حمل می‌کند و در زیر این نقش دو گل دیگر و پایین آن‌ها در قابی مستطیل شکل صحنه‌ای از یک داستان روایت شده است که در واقع آن را صحنه به شهادت رسیدن استپانوس ربط می دهند.
در بالای سر استپانوس هم تعداد سه سنگ و در دست او عودسوزی دیده می‌شود و نقش سه فرشته هم برای تقدیس شخصیت استپانوس ترسیم شده است.
* گنبد کلیسا
گنبد کلیسا یکی از دیدنی ترین و زیباترین بخش های کلیسا است که از دور دست قابل مشاهده بوده و در درون خود ایوان، نمازخانه و محراب را جای داده است و فضای داخل کلیسا را که به شکل صلیب است، تشکیل می‌دهد.
گوشه‌های مقرنس و طاق گنبد هم تصاویری رنگی که سبک نقاشی‌های مذهبی قرون ۱۶ و ۱۷ میلادی را نمایان می‌کند در گنبد به چشم می‌خورد و این بخش دارای سه نمازگاه سنگی که یکی در وسط محراب و دو تای دیگر در طرفین شمالی و جنوبی قرار دارند، از جمله تزیینات داخل کلیسا به شمار می‌روند.
بنا بر اسناد تاریخی این نمازگاه‌ها در دوره قاجاریه ایجاد شده‌اند.
* موزه کلیسای سنت استپانوس
موزه کلیسا یکی از پربازدیدترین بخش های مجموعه سنت استپانوس است که سالانه میزبان هزاران گردشگر داخای و خارجی است که بخش مهمی از تاریخ مجموعه را می توان در آن جستسجو کرد.
این موزه ۲ بخش اصلی و جنبی دارد که مجموعه‌ای از آثار که از محوطه کلیسا همچون کتیبه‌ها و تصاویری از مکاتبات تاریخی کلیسا به دست آمده‌اند، در بخش اصلی به نمایش گذاشته شده است و در بخش جنبی هم ماکت‌های سنگی و تصاویری از کلیساهای تاریخی ارامنه ایران وجود دارد.
موزه کلیسای سنت استپانوس با همکاری دفتر امور پایگاه های ثبت جهانی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس در سال ۱۳۹۵ گشایش و به بهره برداری رسید که اختصاص بخشی از این مکان به عنوان موزه نقش بسیار مهم در معرفی بیشتر تاریخ آذربایجان و آشنایی مردم با فرهنگ و تمدن مردم دارد.
* کلیسای سنت استپانوس صدرنشین بازدید گردشگران نوروزی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی با اشاره به نقش مهم کلیسای سنت استپانوس در جذب و جلب گردشگران داخلی و خارجی به این استان، از صدرنشین بودن این بنای تاریخی در میان انبوه آثار و ابنیه های تاریخی و میراثی استان در بین گردشگران نوروزی خبر داد.
احمد حمزه زاده اظهار کرد: از ابتدای تعطیلات نوروزی تاکنون حدود ۱۹ هزار نفر از گردشگران داخلی و خارجی از کلیسای سنت استپانوس بازدید کرده اند که با فاصله زیاد نسبت رتبه دوم که به موزه آذربایجان با حدود ۹ هزار بازدید کننده دارد، قرار گرفته است.
وی بازسازی و ساماندهی کلیسای سنت استپانوس را یکی از اولویت های اصلی و مهم میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی برشمرد و اظهار کرد: برای بازسازی و مرمت نقش و نگارهای کلیسای سنت استپانوس در جلفا طی سال های اخیر اقداماتی انجام شده است که این فعالیت های تداوم خواهد داشت.
حمزه زاده با اشاره به اینکه بازسازی نقش و نگارهای این کلیسا از تیر ماه سال ۹۷ آغاز و طی چند ماه به اتمام رسید، یادآور شد: در اجرای طرح مرمتی این کلیسا، استحکام بخشی و تثبیت بتونه زنی و بوم سازی، غبارزدایی و پاک‌سازی، فن شناسی و بررسی آزمایشگاهی رنگ‌دانه‌ها، موزون‌سازی رنگی و تثبیت نهایی آن اجرا گردید.
وی گفت: کلیسای سنت استپانوس به عنوان یکی از اثار بسیار مهم تاریخی آذربایجان و ایران در قلب کوه‌های منطقه بین مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و در کناره رودخانه ارس قرار دارد، گفت: مطابق با اسناد تاریخی موجود دومین کلیسای مهم ارامنه ایران بعد از قره کلیسا در آذربایجان غربی محسوب می‌شود.
حمزه زاده به اهمیت حفظ و صیانت از چنین اثر تاریخی مهمی که سالانه پذیرای گردشگران بسیار از ادیان مختلف است، اشاره و اضافه کرد: بازسازی آثاری که در سده‌های تاریخی تحت تاثیر بلاهای طبیعی دچار آسیب شده‌اند، باید به صورت متداول انجام شود که در این راستا و به منظور حفظ و صیانت از کلیسای سنت استپانوس مرمت و بازسازی آن همواره توسط کارشناسان زبده میراث فرهنگی در حال انجام بوده است.
به گزارش ایرنا، کلیسای سنت استاپونس در محلی به نام قزل وانگ یا صومعه سرخ در استان آذربایجان شرقی و در نزدیکی مرز جمهوری آذربایجان و در منطقه آزاد ارس، در ۳ کیلومتری کرانه جنوبی رودخانه ارس قرار دارد.
فاصله سنت استپانوس با شهر جلفا در حدود ۱۷ کیلومتر است.