به گزارش ایرنا، روزه گرفتن در رمضان از احکام دینی مسلمانان است که این آیین حسنه امسال با عید نوروز و آغاز هشتمین موج شیوع کرونا در کشور ما همزمان شده، و با توجه به تاکید دین اسلام بر حفظ سلامت، خود روزه‌داری نیز یکی از راه های حفظ همین سلامت به شمار می رود.
به گفته متخصصان پزشکی، کاهش وزن، کاهش قند خون، پایین آمدن سطح کلسترول، بالا بردن هورمون رشد انسان و کمک به ساخت سریع ماهیچه، تولید پروتئین خاص و بهبود عملکرد مغز، ترک عادات بد و بهبود رژیم غذایی سالم، تقویت سیستم ایمنی بدن و دستگاه گوارش، سلامت، شادابی و بازسازی سلول های پوست، از جمله فواید روزه داری است.
اما آنچه در روزه داری و شرکت در مهمانی الهی حائز اهمیت است، داشتن سلامت جسمانی است و افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای یا خاص مانند سرطان، دیابت، کرونا و بیماری های حاد تنفسی که مستلزم استفاده از داروهای خاص در طول روز است، باشند و یا افرادی که اعمال جراحی انجام داده اند، مادران باردار و همچنین افراد سالمند که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، باید برای روزه داری با پزشک معالج خود مشورت کنند.
این افراد در صورت صلاحدید پزشک و برای حفظ سلامتشان از روزه داری منع می شوند یا با اجرای یک برنامه و رژیم غذایی مناسب و عمل به دستور پزشک می توانند اقدام به روزه گرفتن کنند.
خبرنگار حوزه سلامت ایرنا در گفت و گو با مسوولان این حوزه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد، شرایط و اصول مهم روزه داری از جمله تغذیه مناسب، موارد منع روزه گرفتن در بیماران و غیره را مورد بررسی قرار داده است.
ضرورت پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل در ماه مبارک رمضان
رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد به خبرنگار ایرنا گفت: در ماه مبارک رمضان پیروی از برنامه غذایی متنوع و متعادل شامل چهار گروه اصلی غذایی نان و غلات، میوه‌ها و سبزی‌ها، گوشت و حبوبات و تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، ضروری است.
دکتر زهرا اباصلتی افزود: با رعایت تنوع و تعادل در برنامه غذایی، نیازهای تغذیه‌ای شامل آب، املاح، ویتامین‌ها، پروتئین و انرژی مورد نیاز بدن تامین می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود افراد روزه‌دار همانند زمانی که روزه نیستند سه وعده غذا بخورند که این وعده‌ها شامل افطار، شام و سحری است.
وی با بیان اینکه در ماه مبارک رمضان صرف غذا در دفعات کمتر مثلا" ۲ بار در روز نیز اشکالی ندارد و به شرایط جسمی و توانایی فرد بستگی دارد، ادامه داد: بهتر است غذای مصرفی در وعده سحری خصوصیات و ویژگی وعده ناهار را داشته باشد تا از ایجاد گرسنگی در طول روز پیشگیری شود.
رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف غذاهای سبک و مختصر شامل گروه‌های غذایی شیر و لبنیات، میوه‌ها، سبزی‌ها، نان و غلات در هنگام افطار توصیه می‌شود.
وی افزود: توصیه می‌شود در وعده سحری مقدار مناسبی سبزی‌های مختلف از جمله سبزی خوردن مصرف شود چرا که مواد غذایی پرفیبر و سبزی‌ها، علاوه بر تامین ویتامین‌ها و املاح مورد نیاز بدن، آب زیادی نصیب فرد می‌کنند و بدن می‌تواند آن را به آهستگی جذب کند و احساس تشنگی دیرتر عارض می‌شود.
دکتر اباصلتی با اشاره به این که حلیم منبع خوبی از مواد نشاسته‌ای، فیبر، پتاسیم و منیزیم است، ادامه داد: استفاده از مواد غذایی آبکی مثل سوپ، آش، شله و حلیم با روغن اندک و همچنین مایعات به هنگام افطار و سحر موجب حفظ تعادل آب و املاح در بدن فرد روزه‌دار می‌شود.
وی بیان کرد: از آنجا که میوه‌ها نیز حاوی قندهای ساده هستند سفارش می‌شود در وعده سحری کمتر مصرف شود و انواع میوه را که حاوی ویتامین‌ها و املاح معدنی و برای سلامت بدن بسیار مفید می‌باشد، بهتر است در وعده افطار و یا در فاصله افطار تا سحر مصرف کرد.
مصرف میوه‌های آب‌دار به تأمین آب مورد نیاز بدن کمک می‌کند
عضو هیأت علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مصرف انواع میوه‌ها به‌خصوص میوه‌های آب‌دار در فاصله افطار تا سحر، به تأمین آب مورد نیاز بدن و عدم ایجاد مشکل در زمان روزه‌داری کمک می‌کند.
دکتر مریم خسروی افزود: توصیه می‌شود افراد از شربت‌های شیرین و حاوی قند زیاد برای رفع تشنگی استفاده نکرده و به جای آن از چای کمرنگ، انواع دم‌نوش‌ها، خاکشیر و تخم شربتی که به طور سنتی با آلو و آبلیمو طعم دار می‌شود، استفاده کنند.
وی با بیان اینکه در ایام نوروز مصرف شیرینی‌ها به‌ویژه انواع چرب و خامه‌ای نیز توصیه نمی‌شود، ادامه داد: مصرف انواع آجیل‌ها هم باید به اندازه باشد و در آن افراط و تفریط نباشد، ضمن اینکه به بیماران توصیه می‌شود که از مغزها و دانه‌های بدون نمک استفاده کنند.
عضو هیأت علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: متخصصان بر سه وعده غذایی تأکید دارند، اما روزه‌داری تجربه گرسنگی را برای افراد مختلف به‌خصوص کسانی که دچار اضافه وزن هستند، ایجاد می‌کند لذا این ماه فرصت مناسبی برای کاهش وزن است و اگر افراد دارای اضافه وزن همت بالایی داشته باشند، می‌توانند این برنامه مناسب غذایی را پس از ماه مبارک رمضان هم ادامه دهند تا همواره از یک وزن مطلوب برخوردار باشند.
وی افزود: غذاها و خوراکی‌های با شیرینی بالا همچون شله زرد، حلوا، فرنی، زولبیا و بامیه بهتر است که استفاده نشود و میزان مصرف شکر به حداقل ممکن برسد و افطار با یک خوراکی گرم و ترجیحاً مایعات گرم و ولرم مناسب‌تر است که آش و سوپ خوراکی‌های خوبی برای افطار محسوب می شوند.
خسروی تأکید کرد: افرادی که تهیه کردن وعده شام علاوه بر افطار برایشان دشوار است، می‌توانند از خوراکی‌های سالم و ساده مثل شیر، ماست و سبزیجات استفاده کنند.
وی ادامه داد: همچنین شایسته است افراد در وعده افطار حتماً از سبزیجات استفاده کنند و در وعده سحر نیز حتماً مصرف سالاد را داشته باشند اما نباید از سس سفید برای خوشمزه کردن آن استفاده شود و بهتر است به جای آن از سرکه، آبلیمو، آبغوره و آب نارنج استفاده کنند.
راهکارهای تغذیه‌ای برای رفع مشکلات گوارشی در ماه مبارک رمضان
مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: رعایت تغذیه سالم در همه ایام به خصوص ماه مبارک رمضان توصیه می‌شود زیرا با رعایت برخی نکات می توان از فواید روزه داری در سلامت جسم و روان و رفع برخی از مشکلات گوارشی به خوبی بهره گرفت.
دکتر زهرا اباصلتی افزود: یبوست در هنگام روزه‌داری به دلیل مصرف زیاد غذاهای تصفیه شده مانند نان های تهیه شده از آرد سفید مانند لواش و نان فانتزی، کاهش مصرف میوه و سبزی و کاهش مصرف آب ایجاد می‌شود که برای درمان، توصیه بر افزایش مصرف میوه و سبزی و میوه‌های خشک مانند آلو خیس شده و افزایش مصرف آب، خاکشیر و غیره است.
وی ادامه داد: نفخ و احساس پُری بعد از مصرف غذاهای چرب، سرخ کردنی‌ها، غذاهای ادویه‌دار و غذاهایی مانند تخم مرغ، کلم، حبوبات و نوشابه‌های گازدار ایجاد می‌شود که برای رفع این مشکل بر استفاده از غذاهای آب‌پز و بخارپز و نوشیدنی‌های سالم مانند آب، شربت‌های سنتی مانند عرق نعنا، بهارنارنج و بیدمشک توصیه می‌شود.
این پزشک با بیان اینکه برخی از روزه داران با مشکل افت فشار خون روبه رو می شوند، افزود: در برخی مواقع ممکن است تعریق زیاد، ضعف، کاهش انرژی، سرگیجه، رنگ پریدگی و حالت غش در بعدازظهرهای ماه رمضان به علت افت فشار خون ایجاد شود که به علت مصرف کم مایعات و نمک کافی است و برای درمان، خنک نگه داشتن فرد و افزایش مایعات مصرفی و نمک کافی در هنگام سحر و افطار و در فاصله بین افطار تا سحر مورد تاکید است.
دکتر اباصلتی ادامه داد: ایجاد عارضه سردرد در روزه‌داران نیز به علت عادت به مصرف کافئین در طول روز و یا خستگی و عدم استراحت و خواب کافی و یا افت فشار خون ایجاد می‌شود و راه درمان آن کاهش مصرف مواد کافئین‌دار مثل چای، داشتن خواب و استراحت کافی است و اگر سردرد به علت افت فشار خون باشد باید روزه افطار شود.
وی گفت: ضعف، سرگیجه، عدم تمرکز، لرزش، تعریق، کاهش فعالیت و قدرت جسمانی، سردرد و تپش قلب از علایم افت قند خون است که به دلیل مصرف زیاد قندهای ساده در سحر و آزاد شدن سریع و زیاد انسولین و کاهش قند خون ایجاد می‌شود و برای درمان توصیه به پرهیز از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های حاوی قندهای ساده و شیرینی در وعده سحر است
این مسوول افزود: گرفتگی عضلات نیز به علت مصرف ناکافی غذاهای حاوی کلسیم، منیزیم و پتاسیم است و برای درمان، توصیه پزشکی بر مصرف غذاهایی که منبع غنی از مواد فوق هستند مانند میوه‌ها، لبنیات، گوشت و خرما است.
وی ادامه داد: سوزش سر دل و ورم معده به دلیل افزایش اسید معده در معده خالی ایجاد می‌شود که ابتدا در قسمت فوقانی معده در انتهای جناغ سینه شروع شده و تا ناحیه گلو گسترش می یابد، غذاهای ادویه‌دار، نوشابه‌های گازدار و قهوه این شرایط را تشدید می کند که برای درمان باید تحت نظر پزشک دارو مصرف شود.
دکتر اباصلتی بیان کرد: سنگ کلیه در کسانی که سابقه سنگ کلیه دارند در ماه مبارک رمضان به دلیل تشنگی طولانی و کم آبی تشدید می شود از این رو این افراد نیز باید تحت نظر پزشک معالج اقدام به روزه داری کنند.
روزه‌داری بیماران دیابتی، تنها با مشورت پزشک معالج
عضو هیات علمی گروه غدد دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: بیماران مبتلا به دیابت باید با مشورت پزشک معالج اقدام به روزه‌داری کنند، زیرا بی توجهی به مصرف به موقع داروها و رعایت نکردن رژیم غذایی می‌تواند صدمات زیادی را به این بیماران وارد کند.
دکتر زهرا مظلوم خراسانی، با اشاره به اینکه بیماران دیابتی باید در طول روز دارو مصرف کنند و تامین آب مورد نیاز بدن برای آنها حیاتی است، افزود: داشتن اطلاعات کافی از شرایط بیماری فرد و مشورت با پزشک، قبل از اقدام به روزه‌داری در این ماه برای این بیماران ضروری است.
وی با اشاره به اینکه مهم‌ترین و رایج‌ترین انواع این بیماری، دیابت نوع ۱ و نوع ۲ است، ادامه داد: علاوه بر این در دیابت بارداری که در زمان بارداری برای بانوان اتفاق می‌افتد نیز مانند دیابت نوع ۲، میزان انسولین در بدن کاهش می‌یابد که معمولا بعد از زایمان این مشکل برطرف می‌شود.
عضو هیات علمی گروه غدد دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه روزه داری در بیماران دیابتی می‌تواند خطراتی را برای سلامت آنها داشته باشد، اظهار داشت: متاسفانه برخی از بیماران با تغییر در الگوی رژیم غذایی و مصرف نکردن مایعات، باعث بروز اختلال در قند خون و گرفتار کردن خود در دام دیگر بیماری‌ها می‌شوند.
وی افزود: اجتناب از روزه‌داری به ویژه برای افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند، اهمیت بیشتری دارد.
دکتر مظلوم خراسانی ادامه داد: همچنین بیماران دیابتی که از داروهایی استفاده می‌کنند که سطح انسولین خون آنها را تنظیم می‌کند و همین عامل باعث کنترل قند خون در محدوده طبیعی می‌شود، در زمان روزه‌داری، با قطع مصرف داروها، تغییر در رژیم غذایی و کاهش میزان تحرک، گلوکز و انسولین کافی در بدن تولید نمی‌شود.
وی گفت: گلوکز باعث ترشح انسولین و سوخت برای عضلات، کبد، قلب، مغز و سایر اندام‌ها به شمار می‌رود، کمبود گلوکز و انسولین و عدم تامین این مواد حیاتی در بدن، باعث افزایش قند خون بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: به طور کلی توصیه می‌شود بیماران دیابتی از گرفتن روزه اجتناب کنند، زیرا روزه‌داری روی میزان سطح قند خون آنها اثر می‌گذارد، به‌ویژه افرادی که علاوه بر دیابت به بیماری‌های دیگر ناشی از این بیماری مثل مشکلات کلیوی، چشمی، قلبی و عروقی مبتلا هستند.
وی ادامه داد: در برخی موارد پس از مشورت با پزشک و ارزیابی شرایط بیمار، با رعایت رژیم غذایی مناسب در زمان سحر و افطار، روزه‌داری امکان‌پذیر است که در این موارد نیز توصیه می‌شود که تقریبا ۲ ساعت قبل و بعد از افطار و سحر حتما میزان قند خون خود را اندازه‌گیری کنند و اگر سطح گلوکز خون بیشتر از ۳۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نباید روزه بگیرند، همچنین افرادی که انسولین مصرف می‌کنند نباید به هیچ عنوان روزه بگیرند.
مظلوم خراسانی بیان کرد: برای حفظ سلامت در روزه‌داری، بیماران باید حتما با پزشک معالج مشورت کنند و بیماران دیابتی که اقدام به روزه‌داری کردند، اگر علائمی مثل سرگیجه، لرز و تعریق بیش از حد داشتند حتما با پزشک مشورت کرده و سطح قند خون خود را اندازه‌گیری کنند.
قطع یا تغییر دُز دارو بدون مشورت پزشک به سلامت فرد آسیب وارد می‌کند
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: برخی از بیماران بدون مشورت با داروساز یا پزشک معالج خود در ماه مبارک رمضان اقدام به قطع دارو یا تغییر و کاهش دُز مصرفی می‌کنند که این کار می تواند خطراتی را برای آنها به همراه داشته باشد.
دکتر ناصر وحدتی افزود : فرد ملزم است در دوران بارداری، شیردهی و نیز ابتلا به برخی از بیماری‌ها مانند دیابت، فشارخون، روده تحریک‌پذیر، یبوست، زخم‌های گوارشی، معده و روده، اختلالات کلیوی، اختلالات غده تیروئید، بیماری‌های اعصاب و روان، قلبی عروقی و تنفسی، پیش از اقدام به روزه‌داری، با پزشک معالج خود در خصوص اقدام به روزه داری مشورت نماید، زیرا رعایت نکردن اصول مصرف دارو می‌تواند منجر به عدم اثربخشی دارو، عدم دستیابی به اثرات درمانی، بروز اثرات جانبی و تشدید بیماری شود.
وی ادامه داد: بیماران مبتلا به صرع، در معرض خطر تغییر دُز دارو در ایام روزه داری هستند، پزشکان علاوه بر بیماران صرعی که با قطع دارو دچار بازگشت حملات تشنجی می‌شوند، باید به بیماران مبتلا به آسم که با قطع داروهای استنشاقی و افشانه‌های تنفسی دچار حملات آسمی می‌شوند مشاوره دقیق داده و توصیه‌های لازم را ارائه کنند.
وی با اشاره به اینکه مطالعات به عمل آمده روی داروهای ضد فشارخون نشان می‌دهد که روزه‌داری تاثیر خاصی بر اثربخشی این داروها ندارد، اظهار داشت: البته گاهی اوقات لازم است در مورد داروهای مدر (ادرارآور)، برای جلوگیری از کاهش آب بدن، پزشک اقدام به کاهش دُز این داروها در بیماران روزه دار نماید.
دکتر وحدتی افزود: برخی از داروهای ضد التهاب این قابلیت را دارند که ۲ بار در طول روز مصرف شوند که مصرف این گونه داروها را می‌توان با مشورت پزشک و داروساز به زمان افطار و سحر موکول نمود.
وی ادامه داد: پزشک معالج، برای درمان عفونت در بیمار روزه‌دار، می‌تواند اقدام به تجویز آنتی بیوتیک‌هایی کند که به جای چند بار مصرف در طی روز، یک یا ۲ بار در روز مصرف شوند.
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد عنوان کرد: برخی از داروها نیز به شکل آهسته رهش (اثرگذاری تدریجی) در بازار دارویی موجود است،که پزشک می تواند به جای تجویز دارویی که نیاز به مصرف سه تا چهار بار در روز دارد، از این داروهای با اثرگذاری تدریجی تجویز کند که بیمار با مصرف یکبار در روز آن، همان نتیجه را بگیرد.
وی با اشاره به اینکه تغییر نحوه مصرف برخی از داروها از شکل خوراکی به شکل پوستی در این ایام نیز بنا به تجویز پزشک ممکن است، افزود: در صورت وجود این گونه دارو، به جای مصرف برخی از داروهای خوراکی، پزشک معالج می تواند آنها را به شکل زیست چسب تجویز نماید.
دکتر وحدتی ادامه داد: هرچند روزه داری برای برخی از مبتلایان به دیابت بنابر تشخیص پزشک معالج می تواند مفید باشد، ولی تغییر خودسرانه دُز دارو و رژیم غذایی در برخی دیگر می تواند بسیار خطرناک باشد.
وی بیان کرد: بیمارانی که انسولین مصرف می‌کنند قبل از اقدام به روزه‌داری باید با پزشک معالج خود مشورت نمایند. در تمامی بیماران دیابتی، کنترل مرتب قند خون و تنظیم آن بسیار مهم است.
دریافت واکسن کووید-۱۹ منافاتی با روزه ندارد
معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: دریافت واکسن کووید ۱۹ منافاتی با روزه‌داری ندارد اما روزه داران باید مراقب کم آبی بدن خود و عوارض احتمالی آن باشند.
دکتر وحدتی، با بیان اینکه رعایت چند نکته برای افرادی که قصد دریافت واکسن کرونا در ماه مبارک رمضان را دارند، ضروری است، افزود: با توجه به هم زمانی واکسیناسیون کرونا با روزه‌داری و احتمال بروز مواردی مانند ایجاد لخته در عروق به ویژه در افراد جوان، توصیه می‌شود برای رفع خطرات قابل اصلاح برای مشکلات ایجاد لخته در عروق، به هیچ عنوان از داروهای هورمونی مانند داروهای ضدبارداری خوراکی، داروهای استروژنی، استروئیدهای آنابولیک و غیره به صورت خودسرانه استفاده نشود.
وی ادامه داد: توجه به احتمال بروز واکنش‌های افزایش حساسیت سریع بعد از تزریق هر واکسنی، توصیه می‌شود حتی الامکان فردی که واکسن کرونا دریافت می‌کند، در روز تزریق واکسن دچار کمبود مایعات بدن نباشد و روزه‌داران ترجیحاً قبل از دریافت واکسن، سحری را میل کرده باشند.
معاون غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در صورت بروز واکنش‌های ازدیاد حساسیت سریع مانند سرگیجه، افت فشار، تورم صورت، گرفتگی صدا، بثورات پوستی خارش دار گسترده، بعد از تزریق واکسن حتما به مرکز درمانی مراجعه شود و تا زمان مراجعه بیمار به مرکز درمانی، برای حفظ مایع داخل عروقی، پاهای بیمار بالا نگاه داشته شود.
دکتر وحدتی اضافه کرد: برای کنترل درد عضلانی و درد استخوانی و مفاصل بعد از تزریق واکسن کرونا، روزه‌داران می‌توانند از شیاف استامینوفن و یا شیاف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی زیر نظر پزشک استفاده کنند.