اتحادیه اروپا یکی از بازیگران مهم عرصه جهانی در حوزه های اقتصادی، سیاسی و ... به شمار می رود اما باوجود همه پیشرفت هایی که در دهه های گذشته داشته و موقعیتی که اکنون در عرصه بین المللی کسب کرده است اما مبادلات تجاری گسترده و عمیقی را با چین برقرار کرده و حتی گفته می شود روابط آن با پکن با وجود همه مسائل رو به توسعه است.
برخی تحلیلگران غربی نسبت به تعمیق این وابستگی هشدار می دهند و برای بزرگنمایی حاد بودن شرایط، وابستگی اروپا به گاز روسیه تا قبل از شروع جنگ اوکراین را به عنوان شاهد بیان می کنند و مدعی هستند باید با اقداماتی از تکرار موضوع مشابه در روابط اروپا با پکن پیشگیری کرد.
تحلیلگران سفرهای چند ماه اخیر مقام های ارشد اروپایی همچون رئیس جمهوری فرانسه، صدراعظم آلمان، نخست وزیر اسپانیا، روسای کمیسیون های اروپایی و وزرای خارجه قاره سبز به چین را در راستای مدیریت روابط کشورهای اروپایی با ابرقدرت اقتصادی شرق ارزیابی می کنند. برخی معتقد بودند که چنین سفرهای دیپلماتیک پی در پی با هدف تقویت روابط چین و اروپا صورت می گیرد و چه بسا در آینده باعث شکوفایی ارتباطات شرق و غرب شود.
با گذشت چند ماه که صف بندی های سیاسی در عرصه بین الملل در سایه تحولات در اوکراین عیان‌تر شده است، به نظر می رسد بروکسل اهداف دیگری را دنبال می کند. اروپا اکنون به بازآفرینی ترتیباتی جدید در نوع رابطه با پکن فکر می کند تا مانع از اتفاقات آتی و تحولات ناخوشایند برای نظم جهانی لیبرال غرب‌محور شود.
ضرورت کاهش وابستگی به چین
اندیشکده «موقوفه کارنگی» در تحلیلی با عنوان «وابستگی خطرناک اروپا به چین» به مقام های قاره سبز هشدار داد که اروپا باتوجه به این همه وابستگی که به پکن دارد، باید بیدار شود. بنابراین رهبران اروپایی مجبور هستند برای مدیریت شرایط یک استراتژی سیاسی و اقتصادی مشترک را تدارک ببینند.
این اتاق فکر آمریکایی نگرش «اورسولا فون در لاین» رئیس کمیسیون اروپایی نسبت به حمله روسیه به اوکراین را با دیدگاه او نسبت به چین هم راستا دانسته است به نحوی که وی حتی در سخنان خود در ۳۰ مارس ۲۰۲۳ در بروکسل در این زمینه تصریح کرد اتحادیه اروپا باید یک سیاست امنیتی، اقتصادی و تجاری منسجم را در قبال چین اعمال کند. به اعتقاد این مقام ارشد اروپایی هدف آشکار حزب کمونیست چین، تغییر ساختار نظام بین المللی است.
وی مدعی شد در واقع هدف «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین این است که چین را کمتر به جهان و جهان را بیشتر به چین وابسته کند.
کارنگی افزود این نوع نگاه به وابستگی بسیار حیاتی است. جهانی شدن انواع مختلفی از وابستگی ها را ایجاد کرده است. برای اروپایی ها و به‌ویژه آلمان، جنبه منفی آن وقتی مشخص شد که روسیه به اوکراین حمله کرد و به اروپا نشان داد که آن ها تا چه اندازه به گاز روسیه وابسته شده اند. در همین ارتباط لهستان، کشورهای بالتیک، اوکراین و ایالات متحده پیشتر هشدارهایی را به آلمان در زمینه ساخت خط لوله گاز نورد استریم داده بودند. آن تاکید می کردند که روسیه از ابزار انرژی به عنوان اهرمی ژئواستراتژیک بزرگ استفاده می کند اما برلین توجهی نکرد.
طبق ادعای این موسسه پژوهشی در آمریکا، با این حال، دولت های اروپایی با تمرکز بر انرژی های تجدیدپذیر توانستند نیاز ضروری خود به انرژی روسیه را جایگزین کنند؛ خطر وابستگی مشابه اروپا به چین نیز قابل پیش بینی اما سخت تر خواهد بود.
فون در لاین معتقد است که پکن به نحوی رفتار می کند تا وابستگی زنجیره های تولید بین‌المللی به چین بیشتر شود و از این طریق برای چین یک ظرفیت بازدارندگی قدرتمند ایجاد شود. به اعتقاد وی این رویکرد به ویژه در مورد نیاز اروپا به مواد خام حیاتی همچون لیتیوم و کبالت یا در بخش راه آهن پرسرعت و فناوری انرژی های تجدیدپذیر یا برای فناوری های نوظهور که برای آینده اقتصادی و امنیت کشورها و جهان مهم هستند همچون محاسبات کوانتومی، رباتیک یا هوش مصنوعی صادق است.
حرکت چین برای تغییر نظام بین الملل
در این چارچوب به اعتقاد رئیس کمیسیون اروپایی، رئیس جمهور شی در چین به نحوی به امور می نگرد تا نظام بین‌المللی کنونی را که در آن غرب (اروپا و آمریکا) به عنوان رهبران آن نقش آفرینی و ارزش های خود را تبلیغ می کند به چالش بکشد. وی ابراز نگرانی کرد که چین و رئیس جمهوری آن می خواهد یک دیدگاه جدید را در نظم بین المللی ایجاد کند.
به نوشته کارنگی، اروپایی ها از رقابت یا رویارویی شدید با ایالات متحده بر سر چین فراری هستند اما همزمان به طور فزاینده نسبت به تعاملات امنیتی و سرمایه‌گذاری و وابستگی رو به افزایش این بلوک به بازار چین احساس خطر می کنند زیرا اعتقاد بر این است که چنین روندی آن ها را آسیب‌پذیر می‌کند. چین اکنون در بازار عناصر و مواد کمیاب در حال ایجاد شرایطی است که موجب هراس فون درلاین شده است. او به مخاطبانش یادآوری کرد: این حوزه ای است که ما به یک تأمین‌کننده واحد یعنی چین، برای تأمین ۹۸ درصد از عناصرکمیاب، ۹۳ درصد منیزیم و ۹۷ درصد از لیتیوم وابسته هستیم. این تنها چند نمونه بود که نام برده شد.
برخی کارشناسان از نزدیکی کشورمان به چین انتقاد می کنند حال آنکه اروپا هم جایگاه چین در اقتصاد کنونی جهان و آینده تحولات را دریافته است؛ میزان وابستگی کشورهای سرمایه دار و پیشرفته اروپایی به چین در بسیاری از حوزه ها بسیار بیشتر و عمیق تر از ایران است.
به نوشته اندیشکده آمریکایی فوق، در همین شرایط اروپا تلاش می کند تا با تنوع بخشیدن به منابع خود از وابستگی شدید به چین بکاهد. در همین چارچوب، کمیسییون اروپایی یک قانون در مورد مواد خام حیاتی را برای تنوع بخشیدن و ایمن کردن منابع پیشنهاد کرده است و از اواخر سال جاری راه هایی را برای محافظت از فناوری های حساس خود و داشتن قوانین سرمایه گذاری برای دفاع از امنیت ملی کشورهای عضو تدارک می بیند. فون در لاین نوع مدیریت جدید روابط اروپا با چین را «ریسک زدایی و نه جدایی از پکن» نامیده است.