به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، «حسین امیرعبداللهیان» و «فیصل بن فرحان» وزرای خارجه ایران و عربستان روز پنجشنبه ۱۷ فروردین در پکن پایتخت چین، با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. این نخستین دیدار وزرای خارجه دو کشور از سال ۱۳۹۴ (۲۰۱۶) است و برای رسیدن به این مرحله از روابط، تهران و ریاض از فرازونشیب‌های بسیاری گذشتند. اکنون اما بازگشت روابط دو کشور به مسیر عادی، می‌تواند برای طرفین، میانجیگران و کشورهای منطقه سرآغاز فصل جدیدی از روابط دیپلماتیک در حوزه‌های مختلف باشد.
جزئیات توافق؛ از بازگشایی سفارت‌ها تا اعطای روادید
وزیر امورخارجه جمهوری اسلامی ایران که شامگاه چهارشنبه ۱۶ فروردین در رأس هیأتی سیاسی وارد پکن پایتخت چین شده بود، صبح پنجشنبه به وقت تهران، با همتای سعودی خود دیدار کرد. پس از این دیدار وزرای خارجه دو کشور درباره مهمترین محورهای مورد بحث و توافق طرفین با رسانه‌ها سخن گفتند و در نهایت بیانه‌ای امضا شد که نقشه راه روابط دو کشور در آینده خواهد بود. وزرای خارجه ایران و عربستان همچنین با همتای چینی خود، «چین گانگ» دیدار کردند. دیدارهای دو جانبه امیرعبداللهیان با همتای چینی و فرانسوی هم از دیگر برنامه‌های وزیر امور خارجه در این سفر مهم بود.
در بیانیه امضا شده از سوی امیرعبداللهیان و فرحان، همکاری‌های امنیتی برمبنای موافقت‌نامه سال ۱۳۸۰ و همکاری‌های اقتصاد، تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری، علوم، فرهنگ، ورزش و جوانان بر مبنای تفاهمی خواهد بود که سال ۱۳۷۷ بین دو کشور به امضا رسید. گشایش نمایندگی‌ها طی زمان مورد توافق، آغاز اقدامات لازم را برای بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور در ریاض و تهران و سرکنسولگری‌ها در جده و مشهد، ایجاد هماهنگی های لازم میان هیأت‌های فنی برای بررسی راه‌های گسترش همکاری میان دو کشور از جمله از سرگیری پروازها و سفرهای متقابل هیأت‌های رسمی و بخش خصوصی، تسهیل اعطای روادید برای شهروندان دو کشور از جمله روادید عمره، از مهمترین بندهای بیانیه مشترک و توافق ایران و عربستان بود.
همچنین تهران و ریاض در این بیانیه تعهد دادند، همکاری خود را در هر زمینه‌ای که می‌تواند امنیت و ثبات منطقه را تأمین نماید و منافع ملت‌ها و کشورهای آن را محقق کند، گسترش دهند و موانع این همکاری‌ها را رفع کنند. امیرعبداللهیان هم پس از دیدار با فرحان در توییتی نوشت: «شروع روابط رسمی دیپلماتیک تهران -ریاض، ازسرگیری حج عمره، همکاری اقتصادی و تجاری، بازگشایی سفارتخانه‌ها و سرکنسولگری‌ها و تاکید بر ثبات، امنیت پایدار و توسعه منطقه، موضوعات مورد توافق و دستور کار مشترک است».
مسیری که به توافق رسید
امضای بیانیه و رسیدن به توافق میان دو کشور اما دستکم سه سال زمان برد و تهران و ریاض ۷ دوره از مذاکرات مسکوت یا خبری شده‌ی برگزار کردند. عمان، عراق و در نهایت چین از میانجیگران امضای این تواق بودند که با توجه به قطعی شدن آن در پکن، می‌توان چین را میانجی اصلی و تمام کننده کار ارزیابی کرد. این میان نقش بغداد هم در مسیر نزدیکی دو همسایه شرقی و جنوبی خود پررنگ بود و مذاکرات ایران و عربستان در اواخر سال ۱۴۰۰ و اوایل ۱۴۰۱ در بغداد برگزار شد. مذاکراتی که «فؤاد حسین» وزیر خارجه عراق اردیبهشت سال گذشته نتیجه آن را دستیابی به تفاهم‌نامه ۱۰ بندی دانست، «مصطفی الکاظمی» نخست وزیر وقت این کشور از گشایش واقعی در روابط عربستان و ایران خبر داد و منابع عراقی هم از توافق دوطرف برای ارتقای سطح نشست‌ها از امنیتی به دیپلماتیک خبر دادند.
تداوم نشست‌ها در سکوت، برخی از تحلیلگران را از نتیجه‌بخش بودن آن‌ها ناامید کرده بود اما حضور مشترک دریابان «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی در یک قاب، آن‌هم در پکن و در دو سوی «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین، در ۱۹ اسفندماه سال گذشته شمسی، همان شوکی بود که بسیاری از رسانه‌ها، مقامات و مسئولان جهان را در خود فرو برد.
شمخانی، نماینده رهبر معظم انقلاب از ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به‌منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران - ریاض با همتای سعودی خود در چین آغاز کرد که در نهایت به توافق و بیانیه سه جانبه‌ای منتهی شد که ضمن قدردانی از نقش سازنده چین، از توافق ایران و عربستان برای آغاز روابط دیپلماتیک ظرف حداکثر دو ماه خبر می‌داد و یادآور می‌شد وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌کنند.
پس از این بیانیه، وزرای امور خارجه دو کشور در گفت‌وگوهای تلفنی ضمن دعوت از سران، برای سفرهای متقابل به دو کشور، درباره زمان و مکان گفت‌وگوهای آینده رایزنی کردند.
روابطی به نفع همه
روابط ایران و عربستان، زمستان سال ۹۶ و پس از اعدام شیخ نمر روحانی شیعه، با اعتراض ایران به این اقدام وارد یکی از پرتنش‌ترین مقاطع خود شد که در نهایت به قطع روابط دیپلماتیک انجامید. حادثه منا و شهادت تعدادی از زائران ایرانی خانه خدا، جنگ یمن در کنار دمیدن رژیم صهیونیستی و آمریکا بر آتش اختلافات، حریقی به وجود آورد که ۷ سال از منافع دو کشور و حتی منطقه را سوزاند. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای منطقه و حتی جهان از آغاز عادی‌سازی روابط میان تهران و ریاض استقبال می‌کنند، توافقی که در نگاهی اجمالی می‌توان آن را به نفع هم غرب و هم شرق آسیا دانست.
«ابتکاری روشن» در راستای «امنیت جهانی» برای جامعه انسانی با آینده مشترک، توصیف توییتری «هُوا چون‌بینگ»، دستیار وزیر خارجه چین از این توافق است که به نظر دقیق می‌آید. توافقی که می‌تواند مسیر صلح در یمن و پایان جنگ داخلی در این کشور را در پی داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی پس از ۷ سال پرتنش در روابط، اکنون برای رسیدن به نقشه راهی که بتواند یمن را از بحران موجود خارج کند، بیش از همیشه آماده هستند. سردی روابط ایران و عربستان بر روابط دو جانبه هر دو کشور با کشورهای منطقه تأثیر مستقیم و البته پررنگی داشت که با گرم‌تر شدن آن می‌توان به کاهش بسیاری چالش‌های خاورمیانه امیدوار بود.
در کنار این مزایای توافق برای منطقه، واقعیت آن است که توافق ایران با هر کشوری، چه عربستان و عراق و چه روسیه و چین، مهر تأیید تازه‌ای بر دفتر شکست پروژه منزوی‌سازی تهران است، پروژه‌ای که ابعاد سیاسی آن با این توافقنامه‌ها از میان می‌رود و بستر لازم برای شکستن انزوای اقتصادی را هم فراهم می‌کند. روابط با همسایگان می‌تواند بخشی از تهدیدات تحریمی علیه اقتصاد ایران را خنثی سازد. واقعیت آن است که با هربار خوردن مهر شکست بر دفتر ایران هراسی، رژیم صهیونیستی سردرگم‌تر می‌شود و بازگشت عقلانیت و مدارا به روابط ایران و عربستان و حضور جمهوری اسلامی در نشست‌های کشورهای عربی خلیج‌فارس، بسیاری از رویاهای کابوس‌وار تل‌آویو در اجرای طرح‌هایی چون ابراهیم را نابود می‌کند و تلاش‌ها برای قرار دادن برادران مسلمان در برابر یکدیگر را ناکام می‌گذارد. با اجرایی شدن این توافق و پایان تنش‌ها میان دو کشور مهم منطقه، تأمین امنیت خلیج‌فارس و خاورمیانه به عنوان دغدغه مشترک، می‌تواند با همکاری کشورهای منطقه و کاستن از دخالت‌های فرامنطقه‌ای صورت گیرد.
انتفاع عربستان از روابط با ایران، هم از بعد سیاسی و هم اقتصادی حائز اهمیت است، نشانه‌ها از سیاق جدیدی در ریاض حکایت می‌کنند که اطاعت بی‌چون و چرا از واشنگتن را فریضه نمی‌داند و همین می‌تواند روابط سیاسی با ایران را به ابزاری برای نشان دادن قدرت به عربستان دهد. از سرگیری روابط اقتصادی میان دو کشور هم با توجه به ظرفیت‌های سرزمینی ایران و عربستان می‌تواند در اقتصاد دو کشور اثرات محسوسی داشته باشد.
میانجیگری در روابط ایران و عربستان برای چین هم از دو بعد سیاسی و اقتصادی حائز اهمیت است. آشتی تهران-ریاض در پکن، یعنی کاهش هژمونی آمریکا در جهان. حتی اگر کاخ سفید از کنار این توافق آرام و حتی با لبخند هم عبور کند، باز هم نمی‌تواند منکر این کاهش شود. چین در مسیر تمرین اثرگذاری در جهان و به ویژه خاورمیانه به این توافق نیاز داشت و روابط حسنه و نزدیک با هر دو سوی تنش، او را به میانجی قابل اعتنا و اعتماد برای طرفین تبدیل کرد، چیزی آمریکا به واسطه زیاده‌خواهی‌های خود حداقل در حوزه ایران نمی‌توانست به آن دست یابد.
امنیت خلیج فارس و غرب آسیا برای پکنی که میلیون‌ها دلار در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده است، اصلی غیرقابل انکار است که با میانجیگری میان ایران و عربستان و اطمینان از کاهش تنش بین دوکشور تا حد بسیاری آن را تأمین شده می‌داند. در نهایت توافق ایران و عربستان نه معجزه که پایانی بر یک دهه تنش بیهوده میان دو کشور مسلمان و آغازی بر همکاری‌های دو کشور بر پایه منافع و اشتراکات است.