به گزارش روز سه شنبه گروه علم و آموزش ایرنا ، پژوهش تازه حسین بادامچی عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و گیدو فایفر استاد حقوق روم دانشگاه گوته فرانکفورت، به نوعی قرارداد حقوقی رایج در ایلام باستان پرداخته و تفسیر تازه‌ای از این نوع قرارداد ارائه کرده است.
به گفته بادامچی، در حفاری‌های شهر شوش نزدیک به ۶۰۰ سند حقوقی به خط میخی و زبان اکدی به دست آمده است که به تمدن ایلام باستان در نیمه نخست هزاره دوم قبل از میلاد تعلق دارند. در این مجموعه، ۵۶ سند دربردارنده نوعی قرارداد به نام اسیپ تبل (esip-tabal) (در زبان اکدی معنای «بردار و بِبَر») است. این نوع قرارداد در خارج از شوش، در قانون حمورابی نیز مشاهد شده است.
این پژوهشگر حقوق باستان درباره نوع این قرارداد توضیح داد: در ابتدا محققان خط میخی اسیپ تبل را اجاره‌نامه زمین کشاورزی دانستند. سپس یک محقق برجسته آلمانی به نام پل کشاکر این قراردادها را اسناد رهن تفسیر کرد که در آن زمین کشاورزی وثیقه وام قرار گرفته است. ما ضمن ویرایش مجدد این متون، تفسیر تازه‌ای از اسیپ تبل ارائه داده‌ایم که بر مبنای آن، این قراردادها نوعی فروش محصول آینده یا بیع سلف شمرده می‌شوند.
بادامچی درباره مقاله‌ای که به تازگی منتشر شده است، افزود: در این مقاله ابتدا چهار نمونه از اسناد حقوقی شوش به طور کامل ویرایش و ترجمه و اجزای تشکیل‌دهنده قرارداد، تحلیل شده است. این اجزا عبارتند از موضوع قرارداد، هدف قرارداد، طرفین عقد، پرداخت ثمن به صورت نقره و تاریخ‌گذاری معامله، شروط مربوط به ضمانت اجرای قراردادی و نهایتاً سوگند و شهود. سپس به بندهای ۴۹ تا ۵۲ قانون حمورابی و دلایل ممنوعیت قرارداد اسیپ تبل توسط حمورابی پرداخته شده است.
وی ادامه داد: در بخش سوم مقاله، تحولات بیع سلف در نظام‌های حقوق روم و اسلامی بررسی و تاریخ بلندمدت (Longue durée) این نهاد حقوقی بازسازی شده است. پرسش این بخش مقاله این است که آیا می‌توان قرارداد اسیپ تبل را نوعی تقلب نسبت به قانون توصیف کرد. در پایان نیز این نوع قرارداد از دیدگاه اجتماعی-اقتصادی و حقوقی تحلیل شده است. این پژوهش ضمن نشان دادن اشکالات تفسیرهای رایج، قرارداد اسیپ تبل را نوعی بیع محصول آینده از زمین معین توصیف می‌کند.
استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران که برای پژوهش در اسناد ایلام باستان، عضویت افتخاری دانشگاه جانز هاپکینز را دریافت کرده، گفت: بررسی تاریخی و تطبیقی معامله بیع سلف، نشان می‌دهد سنت حقوقی شوش مبنی بر جواز این معامله در حقوق روم و نظام‌های مبتنی بر آن تا امروز دوام یافته است. از سوی دیگر، ممنوعیت فروش محصول آینده از مزرعه معین که در قانون حمورابی برای حمایت از کشاورز تهی‌دست آمده، در قالب حقوق اسلامی به دلیل غَرَری بودن معامله تا امروز بر جا مانده است.
وی گفت: این پژوهش اهمیت مطالعه مستقیم اسناد حقوقی ایلام باستان، همچنین نقش مطالعات تطبیقی در بازسازی تحولات نهادهای حقوقی تاریخ حقوق ایران باستان و سرانجام دین حقوق رومی به سنت‌های حقوقی ایران باستان را نشان می‌دهد. اسناد حقوقی ایلام از مهم‌ترین اسناد بازمانده از حیات اجتماعی این تمدن باستانی است که متأسفانه هنوز مطالعه کافی و شایسته‌ای روی آنها صورت نگرفته است.
طبق اعلام دانشگاه تهران، این مقاله در شماره ۵ و ۶ مجلد شصت و پنجم «نشریه تاریخ اقتصادی و اجتماعی مشرق» از سوی انتشارات بریل هلند منتشر شده و از طریق پیوند زیر دست‌یافتنی است:
Codex Hammurabi ۴۹–۵۲ and the esip-tabal Contracts from Susa