به گزارش ایرنا، بررسی وضعیت موجود منابع آبی در کشور و همچنین استان زنجان نشان می دهد، مهار آبهای سطحی و استفاه بهینه از آن و حفظ و تقویت آبهای زیرزمینی به خصوص در مناطق خشک و کم بارش از جمله راهکارهایی است که می تواند از بحران کمبود آب پیشگیری کند.
برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی برای مصارف بخش های مختلف یکی از معضلات جدی جوامع است که فقدان برنامه ریزی برای آن و بهره وری لازم، آژیر خطر را در این حوزه به صدا در آورده و بی توجهی به آن تهدیدات و خطرات زیادی را در پی خواهد داشت.
امروزه حوزه کشاورزی، بخش عظیمی از منابع آبی را مصرف می کند که متاسفانه میزان کمی از آن به تولید محصول منجر می شود.
استفاده از سیستمهای آبیاری سنتی، مقاومت اغلب کشاورزان در برابر بهره مندی از سیستم های نوین و فناوریهای روز، رعایت نشدن الگوی کشت و کاشت انواع محصولات پرآب‌بر موجب شده است این بخش همچنان جزو پرمصرف ها در منابع آبی باشد.
این موضوع درحالی است که بررسی وضعیت موجودی سدهای استان و منابع آبهای زیرزمینی نشان می دهد غفلت از اقدامات اساسی در این حوزه در آینده‌ای نه چندان دور موجب معضلات جدی و جبران ناپذیری خواهد شد.
خبرنگار ایرنا با توجه به اهمیت این موضوع، آخرین وضعیت منابع آبی و بارش های استان و ضرورت مدیریت و اصلاح الگوی مصرف را بررسی کرده است.
پنج دشت از هفت دشت استان زنجان ممنوعه است
سرپرست شرکت آب منطقه ای زنجان با اشاره به وضعیت منابع آبی، میزان مصارف و آورد سدهای مهم استان، گفت: استفاده از چاه های غیرمجاز اصلی‌ترین تهدید برای منابع آبهای زیرزمینی محسوب می شود که رویکرد شرکت آب منطقه ای زنجان در این حوزه برخورد جدی با استفاده کنندگان از چاه‌های غیرمجاز است. سالانه ۸۰ سانتیمتر سطح آبهای زیرزمینی در زنجان افت پیدا می کند.
وی با بیان اینکه طی سال در خصوص برداشت های بی رویه از چاه های کشاورزی اخطارهای لازم صادر و مهلت یک هفته ای برای جمع آوری منصوبات غیر مجاز داده می شود؛ در غیر این صورت شرکت آب منطقه ای نسبت به جمع آوری ادوات و اخذ خسارت آبخوان از متخلفان اقدام می کند.
باقری ادامه داد: با توجه به افت مخازن آبهای زیرزمینی با رویکرد آب محوری جلسات متعددی با جهاد کشاورزی استان جهت اتخاذ تدابیر لازم برای استفاده از فناوری های روز در بخش کشاورزی برگزار می شود.
وی با بیان اینکه سطح آبهای سفره های زیرزمینی استان زنجان سالانه ۸۰ سانتیمتر کاهش می یابد، افزود: این استان هفت دشت دارد که از این تعداد پنج دشت برای کشاورزی ممنوعه است و به دلیل برداشت های نامتعارف و مواجهه با خشکسالی های پی درپی سالانه به طور میانگین ۸۰ درصد سطح سفره های دشت های استان کاهش می یابد.
وی این دشتهای ممنوعه را شامل دشت زنجان، ابهر، قیدار، سجاس و گل تپه زرین آباد بیان کرد و گفت: بیش از ۸۰ درصد آب شرب مصرفی در شهرها و روستاهای استان از آبهای زیر زمینی تامین می شود.
تکمیل سدهای در دست احداث استان برای تامین آب مورد نیاز
باقری با اشاره به وضعیت سدهای در دست احداث این استان، اظهار کرد:سد مراش که شهرهای دندی و ماهنشان و ۱۲۲ روستای حوزه را تحت پوشش قرار می دهد حدود ۶۴ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
وی افزود: سد بلوبین در شهرستان ایجرود هم اکنون با ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی شهرهای زرین آباد و حلب و ۹۲ روستای این شهرستان را تحت پوشش قرار می دهد و مشکلاتی در بحث کیفیت این سد ایجاد شده است که با بررسی های مشاوران این حوزه و تشکیل ۲ پنل تخصصی در ستاد و وزارت نیرو بخش اعظمی از مشکل حل شد و به زودی عملیات تامین آب شرب زنجان از این سد عملیاتی خواهد شد.
باقری همچنین با اشاره به پیشرفت فیزیکی ۹۸ درصدی سد تالوار، گفت: ۲ درصد باقیمانده این سد نیز که مربوط به برخی تاسیسات آن است به زودی به اتمام می رسد که از محل این سد حقابه حدود ۱۰ میلیون مترمکعبی برای شهرستان قیدار پیش بینی شده است.
وی سدهای زرین رود و اشراق را از جمله سدهای در دست مطالعه شهرستان خدابنده ذکر کرد و گفت: به زودی مرحله اجرایی این سدها آغاز خواهد شد.
باقری از جمله اقدامات انجام شده برای حفظ منابع آبی موجود را جداسازی آب مصرفی در آبیاری فضای سبز، صنایع و ماشین شویی ها ذکر و تاکید کرد: باید در ارایه و عملیاتی کردن راهکارهای مناسب جهت حل بحران آب شتاب کرد چراکه بحث معیشت و توسعه پایدار سیاسی، اجتماعی و زیست محیطی همه به آب وابسته است که تجدیدپذیر نیست و باید اقدامات اساسی در این خصوص انجام شود.
وی استفاده از پساب و اجتناب از مصرف آبهای شیرین به خصوص در صنایع پر آب‌بر و بخش کشاورزی و بازچرخانی آن را از راههای مهم در مدیریت مصرف آب بیان کرد.
باقری همچنین اتمام طرحهای نیمه تمام سدسازی در استان را تنها راهکار مهم برای جمع آوری رواناب ها و سیلاب های فصلی دانست و خاطرنشان کرد: با توجه به محدود بودن منابع و ذخائر آب زیرزمینی، اجرا و اتمام این پروژه ها در استان از اولویت های شرکت آب منطقه ای زنجان است و این موضوع مساعدت و همکاری همه دستگاه های اجرایی را می طلبد.
کاهش میزان منابع آبی و ورودی به سدهای استان زنجان
وی سد تهم را منبع مهم تامین آب شرب شهر زنجان عنوان و تاکید کرد: مطالعه راه های افزایش آورد از مناطق اطراف به سد تهم در دستور کار مشاور شرکت قرار دارد.
باقری با اشاره به وضعیت منابع آبی و کاهش میزان ذخیره آب در مخزن سدهای استان، گفت: میزان آب ورودی به مخزن سد تهم تاکنون حدود ۶.۵ میلیون مترمکعب است که سال گذشته یک میلیون متر مکعب بود این درحالی است که میزان پرشدگی مخزن این سد هم اکنون ۲۱ درصد است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کاهش دارد.
باقری گفت: حجم آب ورودی به مخزن سد گلابر ۲.۶۲ میلیون متر مکعب است که با این میزان، پرشدگی این سد ۴۲ درصد است و میزان ورودی آب به سد گلابر در سال گذشته ۲.۵۷ میلیون مترمکعب و میزان پرشدگی آن بیشتر از امسال بود.
وی اظهار کرد: ورودی آب سد کینه ورس ۲.۶۶ میلیون مترمکعب و پرشدگی آن ۵۱ درصد است که این میزان نسبت به سال گذشته ۵۳ درصد کاهش یافته است، حجم آب ورودی به سد تالوار نیز هم اکنون ۱۷ میلیون مترمکعب است که این میزان در سال گذشته ۱۱ میلیون مترمکعب بود و میزان پرشدگی این سد نیز ۲۴ درصد است.
باقری با بیان اینکه مدیریت مصرف از سوی مشترکان و افزایش بارشها، انسداد چاه های غیرمجاز و تعدیل و اصلاح پروانه ها از جمله اقداماتی است که می تواند در کاهش برداشت از آبهای زیرزمینی و جلوگیری از افت سطح سفره های آب موثر باشد، افزود: هم اکنون میزان مصرف آب بخش کشاورزی ۹۰ درصد، شرب ۶ درصد و بخش صنعت چهار درصد است.
وی یادآور شد: در راستای مدیریت مصرف و پیشگیری از برداشتهای غیرمجاز آب در سال گذشته ۳۲۰ حلقه چاه غیر مجاز در استان مسدود و تعداد ۲۱۰ کنتور هوشمند نصب شد و ۳۱۸ مورد برخورد با دارندگان ادوات غیر مجاز برداشت آب در استان صورت گرفت و از فعالیت آنها جلوگیری شد.
کاهش ۹.۴ درصدی بارش های استان در میانگین بلندمدت
مدیرکل هواشناسی استان زنجان نیز میانگین بارش ها در این استان را طی ۶ ماهه اول سال آبی جاری(اول مهر تا آخر سال ۱۴۰۱ ) ۱۴۶ میلیمتر بیان کرد و گفت: این میزان بارش نسبت به سال گذشته ۲.۶ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت نیز ۹.۴ درصد کاهش داشته است.
محمدرضا رحمن‌نیا افزود: میانگین بارندگی‌های استان از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون بیش از ۲۰۳ میلیمتر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۳ درصد افزایش و نسبت به میانگین بلند مدت ۶ درصد کاهش یافته است.
وی با اشاره به گرمای زودرس سال گذشته در این استان، گفت: فروردین ماه سال قبل زنجانی ها دمای بی سابقه ای را طی ۵۰ سال گذشته تجربه کردند به طوریکه دمای هوا در روزهای ۱۴ و ۱۵ فروردین بیشترین میزان را در طول دوره آماری ثبت کرد که این افزایش دما علاوه بر کمبود بارندگی ها موجب تنش آبی و تشدید خشکسالی نیز می شود. میانگین بارندگی های استان در سال زراعی جاری ۶ درصد کاهش یافت.
رحمن‌نیا با تاکید بر لزوم صرفه‌جویی و مدیریت بهینه مصرف آب، گفت: باید اقدامات و برنامه‌ریزی های اساسی به همین منظور انجام شود تا مصرف آب تا حد امکان در بخش های صنعت و کشاورزی کاهش یابد.
حفر ۱۵ حلقه چاه جدید در دستور کار مدیران استان زنجان
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان گفت: با توجه به وضعیت بارندگی ها و خشکسالی های مستمر، طرح اضطراری تامین آب شهر زنجان تعریف شد که شامل حفر ۱۵ حلقه چاه است.
علیرضا جزء قاسمی خاطرنشان کرد: این طرح شامل خطوط جمع آوری و انتقال، مخزن ۱۵ هزار مترمکعبی، تاسیسات جنبی و خطوط رفت و برگشت است.
جزء قاسمی اعتبار مورد نیاز برای اجرای طرح های اضطراری تامین آب زنجان را ۲۰۰ میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: در حال حاضر ۱۰ حلقه چاه حفر، تجهیز و وارد مدار بهره برداری شده که از این محل ۳۲۰ لیتر در ثانیه به تامین آب شهر زنجان اضافه می شود تا کسری تامین آب از سد تهم جبران گردد.
وی با بیان اینکه در شهر ابهر حفر و تجهیز یک حلقه چاه با ۳۰ لیتر در ثانیه و در خرمدره حفر یک حلقه چاه با ۲۵ لیتر در ثانیه انجام و در شهر گرماب مخزن ۵۰۰ مترمکعبی احداث شد، اظهار کرد: شهرستان طارم سال گذشته کمترین بارش ها را در استان داشت که برای جبران آن در چورزق طارم قنات جدیدی ایجاد و ۱۰ لیتر در ثانیه به تامین آب آن اضافه شد.
جزء قاسمی با بیان اینکه بارش های فصل پاییز سال گذشته در حد انتظار نبود، گفت: ۹۸.۷ درصد سطح شهرستانهای استان دچار خشکسالی های شدید، متوسط و خفیف است به طوریکه به جز ابهر ۱۰۰ درصد مساحت همه شهرستانهای استان در دوره یک ساله دچار خشکسالی شده و در دوره خشکسالی ۱۰ ساله نیز اوضاع بهتر از این نیست به طوریکه در این بازه زمانی ۹۷.۷ درصد استان دچار خشکسالی است.
وی با بیان اینکه ۱۰۰ درصد مساحت اغلب شهرستان های استان از جمله ایجرود، سلطانیه، زنجان، خرمدره و ماهنشان دچار خشکسالی از خفیف تا بسیار شدید است، گفت: این امر نشان می دهد زنجان به لحاظ منابع آبی در وضعیت مناسبی قرار ندارد. ۹۸.۷ درصد شهرستان های استان دچار خشکسالی های شدید، متوسط و خفیف است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان زنجان خاطرنشان کرد: ۱۰ درصد آب مصرفی در استان در بخش شرب و صنعت استفاده می شود و ۹۰ درصد این میزان در بخش کشاورزی است که با توجه به راندمان پایین، هدر رفت بالایی را در این بخش شاهد هستیم.
جزء قاسمی گفت: بیش از ۷۵ درصد منابع آبی استان از آبهای زیرزمینی تامین می شود و باید با اجرای طرح هایی از منابع آب پایدار بهره مند شویم و از آبهای سطحی استفاده بهینه داشته باشیم.
وی ادامه داد: در زمان حاضر بیش از ۶۵ درصد مردم استان الگوی مصرف را رعایت می کنند و حدود ۱۰ درصد مشترکان استان پرمصرف بوده و بیش از ۲ برابر الگو، مصرف دارند و باید برنامه ریزی لازم در این زمینه صورت گیرد.
مدیریت مصرف آب اولین دل مشغولی و دغدغه مسوولان استان زنجان
استاندار زنجان نیز یکی از مصوبات سفر رئیس جمهور به این استان را کمک به تکمیل طرح سدهای نیمه کاره بیان کرد و گفت: تامین آب اولین و اصلی‌ترین دغدغه استان است چراکه طی سالهای اخیر کاهش میزان بارندگی‌ها سبب شده تا ورودی آب و ذخیره سدهای استان کاهش پیدا کند.
وی یادآور شد: کاهش نزولات آسمانی و برداشت های بی رویه آب از منابع زیرزمینی خطرات جدی برای همه موجودات از جمله فرونشست زمین را در پی خواهد داشت.
استاندار زنجان، میزان مصرف آب در شهرستان زنجان را روزانه یک هزار و ۲۰۰ لیتر بر ثانیه و سالانه بین ۳۵ تا ۴۰ میلیون مترمکعب بیان کرد و گفت: باید برای کاهش این میزان مصرف اقدام لازم صورت گیرد.
افشارچی افزود: با برنامه ریزی های لازم و تلاش مضاعف درصدد جبران عقب افتادگی ها در حوزه تنظیم آب هستیم و برنامه های جدی نیز در خصوص تکمیل سدهای نیمه تمام استان در دست اجراست. کاهش ۱۰۰ لیتر بر ثانیه مصرف آب در زنجان سالانه چهار میلیون مترمکعب صرفه جویی در پی دارد.
وی، ۸۰ درصد مصرف آب را مربوط به حوزه کشاورزی عنوان کرد و یادآور شد: اگر مردم زنجان ۱۰۰ لیتر بر ثانیه مصرف آب خود را کاهش دهند این میزان مصرف، سالانه به چهار میلیون مترمکعب می رسد که بر اثر آن می توان حدود سه حلقه چاه آب را زنده نگه داشت.
افشارچی با تاکید بر اینکه صرفه جویی تنها با راهکارهایی بسیار ساده قابل دستیابی است، اظهار کرد: سال گذشته برای جبران کسری آب ۱۰ حلقه چاه در زنجان حفر شد و پنج حلقه چاه نیز در دست حفاری است تا از خشکسالی ها عبور کنیم.
وی به طرح های در دست مطالعه و اجرا در حوزه آب و فاضلاب استان اشاره کرد و گفت: سال قبل پساب استان را به بالای ۲۰ میلیون مترمکعب رساندیم و تلاش می کنیم تخصیص سهم صنعت را از آن محل بگیریم.
افشارچی به طرح های قابل اجرا از محل مولدسازی اشاره کرد و افزود: با مولد سازی دارایی ها اقدامات زیرساختی و موثر در حوزه آب و فاضلاب نیز انجام خواهد شد.