در راستای انجام وظایف محوله خود به منظور صیانت از بازار سرمایه، حفظ منافع سهامداران خرد و اجرای اقدامات پیشگیرانه، در سال ۱۴۰۱ بیش از هشت هزار هشدار نظارتی از طریق سامانه سنجش (سامانه نظارتی جامع شرکت بورس) ارسال شده است.
عمده این هشدارها مبتنی بر بندهای مختلف ماده ۷ دستورالعمل انضباطی کارگزاران و دستورالعمل اجرایی معاملات برخط بوده و رویه به‌گونه‌ای است که در صورت تکرار یا اثرگذاری قابل‌توجه با متخلفان برخورد خواهد شد، به طوری که با تخلفات طبق ماده ۳۵ قانون بازار اوراق بهادار برخورد خواهد شد.
در خصوص جرائمی از جمله دستکاری قیمتی، اغوای بازار، نشر یا استفاده از اطلاعات نهانی و انجام غیرمجاز فعالیت‌های نیازمند اخذ مجوز طبق مواد ۴۶ و ۴۹ قانون بازار اوراق بهادار نیز به سازمان بورس و اوراق بهادار گزارش می‌شود.
بورس تهران همواره توسعه ابزارهای نظارتی را در دستور کار خود داشته که در این راستا براساس گزارش‌های هوشمند نظارتی، هشدارهای نظارتی به سامانه معاملات کارگزاری (نامک) و در معاملات برخط در قالب پیامک به تلفن همراه مدیران مرتبط کارگزاران ارسال می‌شود.
عمده هشدارهای نظارتی در یک سال گذشته نیز بیشتر در خصوص ایجاد فشار فروش و معاملات خلاف جهت بازار (رنج منفی)، عدم ایفای تعهدات بازارگردانی و پوشش مظنه های متعدد فروش بوده است.
در سال جاری، در حوزه نظارت بر فعالیت بازارگردانی نیز سامانه نظارت بر فعالیت بازارگردانی جهت نظارت هوشمند بر عملکرد آنها طراحی و بکارگیری شده است.
در اجرای ماده ۲۵ قانون سلامت اداری و مبارزه با فساد از ابتدای سال ۱۴۰۱ در مجموع ۳۹۳ شکایت از طریق سامانه رسیدگی به شکایات و حمایت‌های حقوقی سازمان بورس (سمتا) مربوط به حوزه معاملات بازار سرمایه به معاونت نظارت بر بازار بورس اوراق بهادار تهران واصل شده است که پس از بررسی این موارد تاکنون ۳۸۴ شکایت (حدود ۹۸ درصد شکایات واصله) مورد رسیدگی و پاسخگویی قرار گرفته است.
از سوی دیگر با عنایت به تأثیرات قابل توجه فضای مجازی بر حوزه معاملات بازار سرمایه و امکان بروز تخلفات موضوع قانون بازار سرمایه، معاونت نظارت بر بازار ضمن برنامه ریزی و ایجاد ساختار لازم فرآیند هوشمندسازی پایش فضای مجازی را اجرایی کرده است که با رصد مستمر اخبار پیرامون نمادهای مختلف معاملاتی هم در پیشگیری و هم در رسیدگی قانونی به تخلفات موثر بوده است.
در حوزه مبارزه با پولشویی با بررسی هشدارهای سامانه‌های هوشمند نظارتی معاملات، تعداد ۳۹۸ مورد از هشدارهای دریافتی مورد بررسی اولیه قرار گرفتند که به علت کشف مصادیق معاملات و عملیات مشکوک و شناسایی الگوی رفتاری نامتعارف در معاملات سهامداران مربوطه بررسی تکمیلی صورت گرفته و در نهایت برای ۴۵ مورد مشکوک به پولشویی شامل ۱۱ مورد معاملات اشخاص حقوقی و ۳۴ مورد از اشخاص حقیقی گزارش معاملات و عملیات مشکوک تدوین و جهت پیگیری در مراجع ذیصلاح ثبت شده است.
طی سال ۱۴۰۱ با تغییر ساختار صورت گرفته، اداره بازرسی کارگزاران جهت هماهنگی بیشتر و یکپارچگی نظارت و بازرسی در حوزه‌های معاملات بازار و عملکرد کارگزاران، به معاونت نظارت بازار اضافه شد.
در سال ۱۴۰۱ اداره بازرسی کارگزاران با انجام بازرسی‌های حضوری و غیرحضوری از دفاتر مرکزی، بررسی گزارش‌های ماهانه و بازدید از شعب مختلف کارگزاری‌ها اقدام به ارسال بیش از ۵۰ گزارش بررسی تخلفات موضوع ماده (۳۵) قانون بازار سرمایه کرده است.
در نهایت لازم به ذکر است بورس تهران در حرکت به سمت دیجیتالی شدن و هوشمندسازی فرایندهای نظارتی در نظر دارد در سال آتی اقدام به ایجاد بستر ارتباطی دوطرفه سامانه نظارتی سنجش با کارگزاران با استفاده از سامانه سنجش در راستای نظارت کارگزارمحور، دریافت گزارشات مردمی از طریق بخش ارتباط با ناظر سایت شرکت بورس اوراق بهادار تهران، در راستای دریافت و بررسی گزارش‌های سوت‌زنی ذیل سامانه دیده‌بان سلامت سازمان بورس و اوراق بهادار و طراحی سامانه بام (بانک اطلاعات مشتریان) در راستای اجرای آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۴ الحاقی قانون مبارزه با پولشویی و ایجاد رخ‌نمای مشتریان اقدام خواهد کرد.
در حوزه بازرسی کارگزاران نیز افزایش نظارت الکترونیک و سیستماتیک کردن برخی فرآیندهای بازرسی جهت افزایش سرعت، دقت و اثربخشی بازرسی از کارگزاران از برنامه‌های سال آتی این معاونت است.
همچنین تلاش جهت راه‌اندازی سامانه جدید جهت انعطاف‌پذیر بودن فرآیندها متناسب با تغییرات احتمالی مقررات، از دیگر برنامه‌های این معاونت برای اداره بازرسی کارگزاران است.
** محمدرضا شاه‌نظری معاون نظارت بر بازار شرکت بورس اوراق بهادار تهران