به گزارش خبرنگار ایرنا، شهرستان مرزی بندر آستارا که ۲ بخش و ۶۲ روستا با حدود ۹۵ هزار نفر جمعیت دارد و در غربی‌ترین نقطه گیلان، در فاصله نزدیک به ۱۷۳ کیلومتری رشت واقع شده است، از جنبه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی جزو نقاط حائز اهمیت و تاثیرگذار این استان شمالی کشور یا به عبارتی منطقه جغرافیایی راهبردی (ژئواستراتژیک) به‌شمار می‌رود.
آستارا با سه گمرک زمینی، دریایی، ریلی و قرار گرفتن در مسیر کریدور بین‌المللی شمال-جنوب در همسایگی کشور جمهوری آذربایجان در حوزه صادرات، واردات و ترانزیت کالا دروازه اوراسیا به‌شمار می‌رود و به یمن برخورداری از طبیعت چشم‌نواز دریایی و جنگل‌های زیبای هیرکانی در نوار ساحلی غربی خزر جزو نقاط گردشگرپذیر و سالانه میزبان میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است.
تصور رایج از این شهرستان به واسطه قرار گرفتن در محدوده استان گیلان با وجود روزهایی پرباران در فصل‌های مختلف سال، همجواری با دریای خزر و برخورداری از چندین رودخانه از جمله چلوند و رود مرزی آستاراچای همچنین رودخانه‌ها، آبشارها و چشمه‌های فصلی دیگر در کنار چندین و چند چاه نیمه‌عمیق و عمیق چنین بوده است که منطقه نمی‌بایست کمبودی از نظر منابع آبی داشته باشد.
آستارا اما برخلاف چنین تصویری و با وجود همه اهمیت و اثرگذاری‌اش در حوزه‌های مختلف به ویژه سیاسی و اقتصادی، سالها از نظر زیرساختی با کاستی‌های بسیاری دست و پنجه نرم کرده که مهمترین آنها مربوط به شبکه آبرسانی بوده؛ به طوری که گلایه‌های مردمی و دیدگاه‌های کارشناسی هم از شرایط بحرانی منطقه در این حوزه حکایت داشته است.
این بحران در حاشیه شهرستان و روستاهای تابعه هم با وجود همه منابع آبی مورد اشاره به چشم می‌خورد، به طوری که برخی روستاها ساعت‌ها با قطعی آب روبه‌رو و بعضی روستاها هم در کل فاقد شبکه آبرسانی بودند و آب مورد نیاز ساکنان آنها به روش‌های سنتی از چشمه‌ها و رودخانه‌ها یا چاه‌ها تامین می‌شد.
شرایط کنونی اما نشان می‌دهد که دولت سیزدهم پس از آغاز دوره فعالیتش برای برطرف کردن معضل‌ها، مشکل‌ها و کاستی‌هایی که چندین دهه از جمله در بحث آب و شبکه آبرسانی آستارا وجود داشته، گام‌هایی برداشته و اقدام‌هایی را در دستور کار قرار داده است.
برای دریافت آگاهی بیشتر از شرایط کنونی، فعالیت‌های صورت گرفته، برنامه‌های در دست اجرا، چالش‌های پیش‌رو و طرح دغدغه‌های مردم در حوزه آب آستارا، خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) با محمدمهدی شیرزاد، کارشناس ارشد مهندسی عمران-گرایش مهندسی آب و سازه‌های هیدرولیکی شرکت آب و فاضلاب استان گیلان که از ۱۷ ماه پیش تا همین چند روز گذشته مدیریت امور آب و فاضلاب این شهرستان را برعهده داشت، به گفت‌وگو نشست.
** شبکه آبرسانی آستارا در حال حاضر چه تعداد مشترک دارد و از نظر شما به عنوان یک مسئول و کارشناس، علت نارضایتی مردم از حوزه آب چیست؟
*** تعداد مشترکان فعال در حال حاضر حدود ۴۹ هزار مورد است اما به طور قطع مشترکان پنهان هم سوای این آمار در آستارا وجود دارند که موجب افت فشار و نارضایتی مشترکان رسمی می‌شوند، این موضوع را بر اساس تجربه بیش از یک‌ساله حضورم در این شهرستان عرض می‌کنم؛ شناسایی انشعاب‌ها نشان می‌دهد که در آستارا مشترکانی غیررسمی هم از آب لوله‌کشی استفاده می‌کنند، چون میزان تولید با میزان فروش هم‌خوانی ندارد و این امر دلیل‌هایی دارد که یکی از دلیل‌ها وجود مشترکان پنهان یا به تعبیری غیرمجاز است.
البته چند دلیل دیگر هم وجود دارد که شهرستان آستارا را در حوزه آب مقداری در تنگنا قرار داده و موجب نارضایتی مردم شده است؛ یک علت اینکه ورود تقاضا بیشتر از منابع موجود بوده و زیرساخت‌هایی که در گذشته تعریف شده، به تناسب همان زمان و فاقد آینده‌نگری بوده است.
دستکاری در کنتورها و استفاده از پمپ‌های آب غیرمجاز که استفاده از آنها ممنوع است هم دلیل‌های دیگری در ایجاد برخی مشکل‌ها و نارضایتی بخشی از مشترکان می‌تواند باشد.
** تصور عام آستارا را شهرستانی پر آب می‌داند و بر همین اساس از وجود مشکل در حوزه آب در چنین منطقه‌ای ابراز تعجب می‌کند؛ نظر شما در مورد این برداشت چیست؟
*** شاید بخشی از این تصور تا حدودی درست باشد اما بحث آب در این شهرستان یک موضوع ویژه است، چون آستارا در بن‌بست قرار دارد و از همین رو عرض می‌کنم که شاید راه به همه جا داشته باشد اما قدرت مانور برای اینکه خدمات به آن برسد، خیلی محدود است؛ به هر حال وضعیت توپوگرافی (عوارض طبیعی و مصنوعی) منطقه چنین است که از یک طرف به استان اردبیل متصل می‌شود، از طرف دیگر به دریا و از آن طرف هم به سمت شهرستان تالش برمی‌گردد و در این شرایط با کمبود آب و به اضافه آب‌های بی‌کیفیت زیرزمینی روبه‌رو هستیم.
ما در عمل شهرستانی با یک موقعیت جغرافیایی خاص داریم و از این رو بیشتر از اینکه به بحث تولید آب فکر کنیم، باید به نحوه توزیع آب توجه ویژه داشته باشیم؛ چون منابع آبی در شهرستان به تناسب نیازها نیست.
آستارا شاید در شرایط عادی یک شهرستان پرآب باشد که دریا، رودخانه‌های پرآب و فصل‌های پرباران داشته باشد اما زمانی که به آب نیاز داریم، در دوره کم‌آبی و دارای آب‌های بی‌کیفیت زیرزمینی هستیم و بر این اساس زمانی که به شهرستان آستارا ورود کردم، دیدم اگر برنامه‌ای تعریف نکنم که جامع باشد، در سالهای نه‌چندان دور با یک تنش گسترده آبی روبه‌رو خواهیم شد.
چند دلیل علمی البته برای این امر وجود دارد؛ اول اینکه آستارا یک شهرستان در واقع مهمان‌نواز هست اما با وجود گردشگرپذیری، محدودیت جغرافیایی اندکی دارد و زمین‌های دارای قابلیت احداث سازه در این منطقه کم است و در نتیجه یک شهرستان پرجمعیت دارای تراکم در یک محدوده جغرافیایی خاص داریم که این امر بسیار خطرناک می‌تواند باشد.
البته اگر دقیق، علمی و درست کار کنیم، می‌توانیم با هزینه‌ای کم به افراد بیشتری خدمات بدهیم اما خدای نکرده اگر کار دقیق صورت نگیرد، آن زمان است که یک جمعیت انبوه در یک موقعیت مکانی کوچک بحران ایجاد می‌کند؛ از این رو کسی که دلسوز است و به واقع بر مبنای دانش و تخصص بخواهد کار کند، باید آینده‌نگری در حوزه آستارا را متفاوت از سایر شهرستان‌ها ببیند، چون آستارا به واقع یک شهرستان خاص است.
** برای تنویر افکار عمومی کمی بیشتر در مورد نگاه‌تان به بحث آینده توسعه و حوزه آب آستارا و شواهد ادعایتان توضیح می‌دهید؟
*** همان‌طور که عرض کردم، به عبارتی آب در شهرستان آستارا از یک جنبه زیاد و از یک نگاه علمی کم است؛ یکی از راه‌های دسترسی بشر متمدن به آب هم سدسازی بوده اما امروزه می‌دانیم که سدسازی مضر است، چون با این کار در واقع از سهم دریا برداشت می‌کنیم و این ثابت شده است و تازه اگر بخواهیم با هر مدلی آن را اجرا کنیم، هم زمان می‌برد و هم اقتصاد کشور ما الان پاسخگویش نیست. از این رو باید کاری کنیم که با صرف حداقل ریال، حداکثر استفاده را از پروژه‌ها ببریم و بر این مبنا روی برنامه، آینده‌نگری، توسعه شهر و افزایش جمعیتی که قرار است در آینده داشته باشیم (هم جمعیت شناور و هم جمعیت ثابتی که در اینجا استقرار پیدا می‌کند) کار کردیم؛ زیرا زمان اوج جمعیت و فقر منابع آبی که نقطه عطف به حساب می‌آید، در واقع نتیجه عملکرد یک مدیر و دستگاه را نشان می‌دهد.
بر این اساس برنامه‌ریزی کردیم که آستارای آینده شرایطش مشابه آستارای کنونی نخواهد بود و به تعداد پلاک‌های زمین‌های خالی قرار است در اینجا سازه ساخته شود، آن هم سازه‌هایی که در هر محدوده کوچک ۲۰ تا ۳۰ خانوار زندگی بکنند و در عمل آستارا در آینده به یک منطقه دارای جمعیت زیاد و کلان‌شهر تبدیل خواهد شد؛ چون شهری تجاری است و اهالی برخی از شهرستان‌ها و استان‌های مجاور هم ارزش آن را فهمیده‌اند و نیم نگاهی دارند که بخواهند در آستارا زمینی داشته باشند.
کنترل یکی از ماه‌های سال ۱۴۰۱ نشان داد که از ۶۳ متقاضی آب، ۵۴ نفر غیربومی بودند و این ندایی برای ما و هشداری است که باید سایر مسئولان در هر ترازی که هستند برای آستارا آینده‌نگری داشته باشند؛ چون می‌تواند مسیر اقتصاد شهر، استان و کشور را به نحوی به سمت رشد، رونق و رفاه تغییر بدهد. از این رو چیدمان برنامه‌ها به گونه‌ای بود که نخست تنش‌زدایی داشته باشیم و تنش موجود را برطرف کنیم که رضایت نسبی مردم را داشته باشیم تا اعتمادی که نسبت به آب و فاضلاب بین مردم تضعیف شده بود را به سمتی ببریم که دست‌کم حرفی برای گفتن داشته باشیم. در این راستا در مرحله نخست بهسازی امکانات موجود را در دستور کار قرار دادیم که بتوانیم شرایط را در بالاترین تراز بهره‌وری به چرخه بیاوریم تا مردم دست‌کم از منابعی که داریم بهره ببرند تا پله پله به سمت توسعه و سایر کارها برویم.
** سالها شاهد قطعی‌های بسیار و گاه طولانی مدت آب بودیم که تحمل هوای گرم و شرجی را برای اهالی و مهمانانی که به آستارا سفر می‌کردند، طاقت‌فرسا و در مواردی غیرقابل تحمل می‌کرد؛ در دولت سیزدهم چه اقدامی در این راستا صورت گرفت که امروز شاهد رضایت نسبی افکار عمومی هستیم؟
*** نگاه ما یک نگاه جامع برای آستارا بود و به روی همه زوایا و منابع آبی معتبر شهرستان انگشت گذاشتیم تا بتوانیم شرایط را پایدار نگه داریم؛ البته اقدام‌هایی که صورت گرفت و مردم امروز نتیجه آنها را مشاهده می‌کنند، حاصل لطف و عنایت حضرت پروردگار و تقاضا و اراده‌ای است که همکاران ما هم در گفتار و هم در عمل داشتند؛ ما خود را همکار حضرت اباالفضل (ع) می‌دانیم و با این نیت معنوی کار خود را انجام می‌دهیم و بر همین مبنا برنامه‌هایی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت برای برطرف کردن بحران تهیه کردیم که تنش‌زدایی در چارچوب برنامه کوتاه‌مدت بود.
برای برنامه میان‌مدت در واقع چیدمان رفتار اجرایی را تعریف کردیم که بتوانیم در یک بازه زمانی ۲ ساله حداقل بخش زیادی از شهرستان آستارا را به یک پایداری نسبی برسانیم؛ چون الان داریم سختی زیادی می‌کشیم که شرایط پایدار بماند اما می‌خواهیم هم ما راحت باشیم و هم مردم عزیز ما راحت باشند تا این راحتی و پایداری شرایط، شامل حال همه ما بشود و بر همین اساس برنامه میان‌مدتی تعریف کردیم که پروژه‌ها موثر، با هزینه کم و بهره‌وری بالا باشند.
خوشبختانه در هفته دولت گذشته پروژه‌های قابل ملاحظه‌ای افتتاح شد و اثرها و در واقع آنچه را که باید در حوزه اجرا و تخصص از خودشان برجا می‌گذاشتند، نشان دادند و مردم هم اثرهایش را می‌بینند و با عنایت خدای متعال همکاران ما هم برای تحقق این مهم زحمت کشیدند اما برای اینکه این مسیر استمرار داشته باشد، پروژه‌هایی تعریف کردیم که بتواند کار را ثبات بدهد و محدود به ۱ یا ۲ ماه نباشد و شهرستان آستارا به پایداری خدمات‌رسانی در حوزه آب برسد.
اجرای پروژه‌ها هم البته پیوسته بوده زیرا توقف پروژه‌های آب در شهرستان مصادف با تنش است، چون درصد تقاضا در آستارا زیاد اما منابع محدود و حتی به سمت کاهش است و از این رو در توقف رشد آبرسانی آسیب خواهیم دید؛ بر همین اساس در حال حاضر به تناسب نیاز جلو می‌رویم اما این خیلی مهم بود که شدت درصد رشد را افزایش دادیم که بتوانیم از تقاضا سبقت بگیریم. البته راهکارهای تخصصی‌تر و دقیق‌تری هم وجود دارد که اول خودمان را ایمن کنیم.
یکی از اقدام‌های اثرگذار عملیات مهم و حیاتی تعویض و تعمیر خط اصلی آب آشامیدنی آستارا به طول ۴۴۰ متر و تبدیل آن به شبکه حلقوی با اعتبار بیش از ۶۰۰ میلیون ریال بود که با اجرای عملیات تعویض و تعمیر خط اصلی فرسوده این شهر با خارج‌سازی خطوط فرسوده چدن و آزبست و جایگزینی با لوله‌های جدید چدن، آزبست و فولادی خطر شکستگی و آلودگی شبکه فرسوده تبدیل به فرصت شد. شبکه آبرسانی آستارا که به صورت درختی و ساده طراحی شده بود، به شبکه حلقوی و چرخشی ارتقا یافت و ضعف فشار آب حدود ۳۱ هزار مشترک برطرف شد. در آن عملیات با نصب یک فقره شیرفلکه ۳۰۰ میلی‌متری، یک فقره شیر شست‌وشوی ۱۶۰ میلی‌متری و یک فقره شیر هوای ۹۰ میلی‌متری امکان شست‌وشوی شبکه به صورت مستمر امکان‌پذیر گردید.
** چرا باید آستارا چهار دهه پس از انقلاب با این شرایط روبه‌رو می‌شد که تازه مسئولی در دولت سیزدهم برای رفع بحرانی در حوزه آب در پی چاره‌اندیشی باشد؛ مشکل را در سوءمدیریت، فقر منابع یا در کمبود اعتبار دیدید؟
*** قصد تخریب کسی را ندارم و به هر حال مدیران در دوره‌های مختلف به اندازه کافی زحمت خود را کشیدند اما شرایط اقتصادی و اقتضای آن زمان یا هر دلیل دیگری موجب شده است که اکنون یک‌خرده دارای چالش‌هایی باشیم.
باید این را هم در نظر داشته باشیم که بحث آبرسانی در آستارا با جاهای دیگر تفاوت دارد و علمی که برای آبرسانی در اینجا به‌کار گرفته می‌شود، باید نسبت به شهرستان‌های دیگر متفاوت باشد، شاید بعضی کارهای اجرایی مشابه باشد اما واقعیت این است که اینجا ما فقر منابع داریم و باید خیلی دقت کنیم؛ فقر منابع نه به این معنا که آب یا باران نداریم، اما استفاده از آنها دشوار است و هزینه اقتصادی زیادی می‌برد تا بتوانیم آنها را بیاوریم و به سود خودمان کنترل و استفاده کنیم.
به هر روی با وجود همه مشکلات کارهای خوبی در حوزه آبرسانی آستارا از سوی دولت سیزدهم انجام شد و از جمله برای دهه مبارک فجر ۱۴۰۱ هم خدا کمک کرد و ۶ پروژه با اعتبار ۵۷ میلیارد و ۷۵۰ میلیون ریال افتتاح داشتیم که به رفع تنش‌آبی کمک کرد؛ مهمترین پروژه با مبلغ ۳۸ میلیارد ریال بحث برق تصفیه‌خانه بهارستان بود. استحضار دارید که آستارا تنها یک منبع تامین دارد و یگانه فرزند حوزه آب است، جایگزین ندارد و اگر خدای نکرده تاسیسات در تصفیه‌خانه آب بهارستان با چالش روبه‌رو شود، در عمل آستارا را دچار تنش می‌کند و از این رو تمام فکرم روی این بود که تصفیه‌خانه موجود را به یک تصفیه‌خانه جاندار و قوی درست کنیم.
** بخشی از پیش‌بینی شما در مورد افزایش جمعیت و گسترش آپارتمان‌نشینی این پرسش را ایجاد می‌کند که سازه‌های موجود پاسخگوی آینده خواهد بود؟ آیا زیرساخت‌های حوزه آب آستارا آمادگی شرایط جدید را دارد؟ آبفا برنامه یا پروژه‌ای در آن راستا تدارک دیده است و اینکه چقدر اعتبار برای پروژه‌های احتمالی نیاز داریم؟
*** البته که زیرساخت‌های قدیمی چنان ظرفیتی نداشت اما جهش خوبی در بهبود کمی و کیفی آب آستارا در این مدت صورت گرفته و اینکه می‌گویم جهش، در مقایسه با گذشته است و این می‌تواند شهرستان را نجات دهد؛ از جمله در تصفیه‌خانه بهارستان نیز یک تصفیه‌خانه کمکی در حال احداث است تا به عنوان یک پدافند قابل بهره‌برداری شود، چون تنها تصفیه‌خانه موجود در آنجا پیر شده و با توجه به اینکه نیاز آبی شهرستان به آن متصل بوده و در این سالها امکان خاموش کردنش حتی برای بازسازی وجود نداشته، روی آن کاری نشده است. تصفیه‌خانه در حال احداث در زمینه برق، مهندسی سازه و مکانیکی به‌روز است و می‌تواند کمکی برای بهبود کیفیت و کمیت آب شهرستان باشد که البته برنامه‌ریزی شده بود ساختمان اختلاط و انعقاد آن تا خردادماه یا در نهایت تا هفته دولت ۱۴۰۲ وارد مدار شود.
پروژه اختلاط سریع و انعقاد که بر بحث کمیت و کیفیت آب در سطح شهرستان اثر بسیار چشمگیری خواهد گذاشت، پیشرفت فیزیکی خیلی خوبی دارد؛ با وجود اینکه در برخی روزها باران و یخبندان داشتیم، شرایط مناسب نبود و باید شرایط مهندسی را در ایجاد و احداث سازه رعایت می‌کردیم، اما پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته و به بیش از ۴۰ درصد رسیده است و اکنون هم بدون وقفه کار می‌شود، زیرا پروژه حیاتی و موثری برای آستارا است.
همچنین در رابطه با اینکه بخواهیم جبهه کمکی برای آستارا داشته باشیم، همان‌طور که استحضار دارید بحث آب‌شیرین‌کن هم بسیار جدی هست و پیگیری‌های لازم صورت گرفته است؛ البته بر اساس قولی که شرکت آب و فاضلاب کشور داده بود، باید تا سال ۱۴۰۲ به بهره‌برداری می‌رسید اما با توجه به شرایط کنونی این امر بعید به نظر می‌رسد و تصور می‌کنم تا ۱۴۰۳ این آب‌شیرین‌کن آماده بهره‌برداری شود. هرچند به عنوان یک کارشناس اعتقادی به این ندارم که متصل به آب‌شیرین‌کن شویم ولی شرایط آبی در شهر آستارا شکننده است و باید از هر جهت خود را قوی کنیم که برای این امر باید بتوانیم از همه ظرفیت‌ها استفاده نماییم و از این رو با احداث این آب‌شیرین‌کن در پی یک محل تامین بودم که از وجود خود شهر باشد.
از سوی دیگر با توجه به اینکه کشوری هستیم که در تحریم قرار داریم، باید کاری کنیم که متکی به خودمان باشیم و در همین راستا احداث چاه فلمن (چاه مخزنی گالری‌دار) آستارا را نیز به جد پیگیری کردیم و مسئولان هم کمک کردند تا بتوانیم این چاه را داشته باشیم که جریان آب را به شکل پایداری برای شهرستان فراهم کنیم؛ مکان این چاه را مشخص کردیم، کارشناس‌های حوزه تشخیص و تخصصی در این حوزه هم مکانش را تایید کردند و امید می‌رود آن هم وارد چرخه اجرایی و هرچه سریعتر آغاز شود.
جنبه بعدی اهمیت آن هم ایجاد پدافند بود تا یک بازو برای شهر داشته باشیم که اگر به هر دلیلی مشکل داشتیم یا تعمیر در تصفیه‌خانه نیاز بود، یک جایگزین برایش داشته باشیم و روی این حوزه هم پروژه‌هایی را پیشنهاد دادیم و در نهایت مهمترین پروژه‌ای که الان در دست اقدام هست و باید کارهایش انجام شود، در کنار برجک شماره ۲ قنبرمحله است. با توجه به اینکه جانمایی صورت گرفته است، باید مجوزهایی برای اینکه یک چاه اکتشافی و آزمابشی بزنیم و زمین و محدوده را آزمایش کنیم تا مرحله‌های بعدی به انجام برسد.
** شرکت آب و فاضلاب در حال حاضر پروژه نیمه‌کاره‌ای در حوزه آب در آستارا دارد؟ آیا منابع تامین آب دیگری جز موارد مورد اشاره برای این شهرستان مد نظر است؟
*** سد لاستیکی ملاهادی که حدود ۶۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد هم یکی از منابع تامینی دیگر آب است که می‌تواند آستارا را پشتیبانی کند، خیلی به این سد خوش‌بین هستم و می‌تواند قوت قلبی باشد؛ با توجه به صحبت‌هایی که با همکاران آب منطقه‌ای صورت گرفته بود، بهره‌برداری از آن ممکن است به سال ۱۴۰۵ بکشد، چون مشکلاتی در حوزه خرید و تملک زمین و سایر مسائل مرتبط وجود دارد.
در همین راستا پیگیر تصفیه‌خانه‌ای با ظرفیت ۱۵۰ لیتر در ثانیه برای آن شدیم که قرار است منبع قابل اتکایی به منظور تامین آب آشامیدنی روستاها باشد و به احتمال زیاد به بخشی از شهر هم آبرسانی خواهد کرد که کمک بسیار بزرگی است؛ هرچند برای آستارا که با وسعت جغرافیایی کم دارای تراکم بسیار بالا است و از نظر کارشناسی هم بیشتر به سمت احداث سازه و گسترش آپارتمان‌نشینی خواهد رفت، این منبع‌های تامین باید افزایش یابد و گسترش پیدا کند وگرنه در سالهای آینده با همین منابع تامین کنونی شرایطی شکننده خواهیم داشت.
موضوع چلوند (پروژه آبرسانی از رودخانه چلوند به آستارا) هم در برنامه کاری آب و فاضلاب شهرستان قرار داشت و مرتب پیگیری می‌شد که در آنجا هم دست‌کم تصفیه‌خانه‌ای ساخته شود تا کاری ماندگار برای مردم عزیز منطقه صورت بگیرد.
تامین اعتبار آب‌شیرین‌کن البته بر عهده بخش خصوصی است، چون در شرایط کنونی نه دولت و نه شرکت آب و فاضلاب این توان را ندارند اما در مورد چاه مخزنی گالری‌دار پیگیر تامین اعتبار بودیم که بنابر دیدگاه کارشناسان مهندسی بر مبنای قیمت روز انجام شود زیرا به دلیل نیاز به ایستگاه‌های پمپاژ و سایر مسائل فنی هزینه قابل توجهی باید برای این پروژه صورت بگیرد که سال گذشته مبلغی حدود ۳۲۰ میلیارد ریال برآورد شده بود ولی به طور قطع با گذر زمان بیشتر خواهد شد و از این رو نمی‌شود رقم چندان دقیقی اعلام کرد.
کارشناس ارشد مهندسی آب و سازه‌های هیدورلیکی: کمیت و کیفیت آب آستارا در دولت سیزدهم افزایش یافت اما ۲۵ روستای این شهرستان در حال حاضر زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب نیستند که با تکمیل پروژه‌های جهاد آبرسانی، افزون بر ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفر از روستاییان از آب آشامیدنی سالم برخوردار می‌شوند.
** بخشی از جمعیت آستارا ساکن روستاها هستند و بر این اساس بخشی از مشکل حوزه آب هم به آنها برمی‌گردد، روستاهایی که حتی برخی‌شان به شبکه آبرسانی اتصال ندارند؛ چه آماری از این روستاها وجود دارد؟ دولت سیزدهم برای برخورداری روستانشینان از آب آشامیدنی سالم چه اقدامی انجام داده است؟
*** روستاهایی که در محدوده شهرستان آستارا زیر پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب نیستند به حدود ۲۵ روستا می‌رسند که به طور قطع اگر دستمان می‌رسید، زودتر به این روستاها کمک می‌کردیم اما برخی از آنها تمایل نداشتند که زیر پوشش بیایند ولی با صحبت‌هایی که انجام شد، روستاهای مورد نظر هم تمایل پیدا کردند که زیر پوشش آبفا قرار بگیرند.
مطمئن هستم که در حوزه روستایی تغییرهای بسیار مثبتی رخ خواهد داد، چون هم چاه تامین، هم مخزن‌های ذخیره قابل اعتماد در نظر گرفته شده و هم احیا، تعویض و توسعه شبکه دیده شده و در مجموع همه اتفاق‌هایی که باید یک شهر از نظر آب داشته باشد، برای این روستاها دیده شده است و پس از بهره‌برداری از همه پروژه‌های در دست اجرا از جمله تکمیل جهاد آبرسانی حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفر زیر پوشش قرار خواهند گرفت و از آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برخوردار خواهند شد.
** بحث جهاد آبرسانی را تشریح بفرمایید و اینکه چه تعداد روستا زیر پوشش آن قرار خواهند گرفت؟
*** سال پیش در حوزه روستایی اتفاقی رخ داد که بسیار به آن خوش‌بین هستم و قطع به یقین با لطف خدا به سرانجام خواهد رسید، جهاد آبرسانی است که از طریق قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حال انجام بوده و در قالب این اقدام در حال حاضر در ۱۰ روستای بخش لوندویل پروژه‌هایی با اعتبار بیش از ۵۶۰ میلیارد ریال در حال اجرا است.
آستارا در واقع تنها شهرستان گیلان بود که مصوب شد به همه روستاهای آن آبرسانی شود؛ گروهی از مسئولان استانی پیشرفت پروژه‌ها را دیدند و تایید کردند که آستارا پیشرفت قابل ملاحظه‌ای دارد و همه مدیرانش پیگیر موضوع هستند و از این رو قرار شد، این شهرستان در اولویت گذاشته شود تا یک شهرستان بدون مشکل آب بتوانیم تعریف کنیم؛ این امر هنوز در جای دیگری از گیلان اتفاق نیافتاده است و بعید به نظر می‌رسد که جای دیگری مانند آستارا بشود و کل یک شهرستان بدون مشکل آب باشد.
در این راستا چند وقت پیش ۳۷ روستای دیگر آستارا از سوی قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) به تایید رسید و قرار شد که این روستاها هم زیر پوشش جهاد آبرسانی قرار بگیرند؛ با این حساب روستایی در شهرستان نخواهیم داشت که دست‌کم به آب آشامیدنی پایدار دسترسی نداشته باشد.
در جهاد آبرسانی حجم، شیوه طراحی و الگوی مهندسی از سوی شرکت آب و فاضلاب بود و بر این اساس برای جمع‌آوری اطلاعات محلی دقیق، بازدید میدانی حتی از روستاهای دور دست انجام شد و با کمک اعضای شوراهای اسلامی روستاها، دهیاران، بخشداران و سایر مسئولان اطلاعات جامعی تهیه و تحویل قرارگاه گردید.
** اگرچه اقدام‌ها قابل تقدیر است اما شاید نگرانی وجود داشته باشد که به سرنوشت دیگر پروژه‌ها دچار شود؛ کم نیستند پروژه‌هایی که پیش‌تر کلنگ‌زنی و پس از مدتی در گیر و دار تامین اعتبار به حال خود رها شدند؛ نمونه‌اش همین پروژه‌های حوزه آب آستارا که فرمودید در دولت سیزدهم دوباره از سر گرفته شدند.
*** تامین اعتبار این کار بزرگ از سوی سپاه پاسداران و قرارگاه امام حسن مجتبی (ع) است و با تکمیل آن اتفاق بسیار خوبی رخ می‌دهد. احجام کامل این پروژه را رد کردیم و در این مورد با دهیارها، بخشدارها و شوراها جلسه گذاشتیم؛ همان طور که تشریح شد، الان ۱۰ پروژه را از همان محل در لوندویل داریم کار می‌کنیم و مرحله دوم هم قرار است از خرداد ۱۴۰۲ به طور رسمی با اولویت روستاهای دارای تنش در بخش مرکزی که از جمله مهمترین آنها عباس‌آباد، ویرمونی، عنبران و جبرییل‌محله است، آغاز شود.
برخی روستاها از ابتدای انقلاب تاکنون لوله‌کشی آب نداشتند و برخی آب بدون کیفیت داشتند ولی با این اتفاقی که رخ می‌دهد هم مشکل کمیت و هم کیفیت آب آنها برطرف خواهد شد و در بخش لوندویل هم مجوزهایی صادر شده تا روستاهایی که دارای آب‌های بی‌کیفیت و گازدار زیرزمینی هستند و آهن و منگنز دارند، از بالادست در چلوند برایشان آب بیاوریم؛ الان هم در طرح مطالعاتی رفته است و روی آن کار می‌شود تا آینده خوبی برای بخش لوندویل رقم بزند.
بخش مرکزی هم پدافند خوبی دارد اما نگران چند روستا هستم که باید برایشان فکر اساسی بشود؛ حیران، گیلده و مشند که در بالادست محدوده حوضه آبریز بهارستان هستند، ممکن است در سالهای آینده با مشکل روبه‌رو شوند و از این رو بحث مدیریت توزیع و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های محلی آنها ضرورت دارد؛ بر همین اساس برای جهاد آبرسانی برنامه تعریف کردیم تا شبکه آبرسانی در آنجا بر مبنای شبکه آبرسانی مهندسی قطعی بر مبنای منطقه فشار و در واقع دانش روز در حوزه مکان مبدا و مکان مرجع باشد که یک حوزه آبرسانی سیال هست و برای آن هم تعریف خاص خود را داریم.
** بخشی از توضیح‌تان در مورد تعداد مشترکان به پدیده‌ای با عنوان مشترکان پنهان یا به تعبیری غیرمجاز اشاره داشت؛ در حد مقدور به این موضوع می‌پردازید و اینکه این پدیده منحصر به آستارا است یا در دیگر نقاط هم وجود دارد؟
*** البته، این احتمال وجود دارد در برخی نقاط کشور از جمله نقاط محروم یا به عبارتی کم‌برخوردار واقع در حاشیه برخی شهرها و روستاهایی که شبکه آبرسانی تا نزدیکی آنها رفته است اما برخی خانوارها به هر علتی از نعمت استفاده از آب آشامیدنی سالم بی‌نصیب مانده‌اند، همانند سایر خدمات زیربنایی مانند برق و فاضلاب که استفاده غیرمجاز از آنها مانند گاز برایشان خطری ندارد یا کم‌خطر است، به روشی غیرمجاز خود را به شبکه رسانده و پنهانی از آب لوله‌کشی در حال بهره‌برداری باشند.
آستارا هم از این شرایط مستثنی نیست، به طوری که از زمانی که به عنوان مسئول امور آب و فاضلاب به آستارا آمدم، تا الان ۲۵۴ فقره انشعاب غیرمجاز کشف کردیم که عددی خطرناک است و شهرستان را می‌تواند از نظر زیرساخت آبرسانی بیمار و فاسد کند؛ از این رو با توجه به شدت تخریبی که روی زیرساخت آبرسانی زده بود، پیگیری کردیم و مصوبه‌ای گرفتیم که چند روستای دارای ظرفیت سرقت آب را شناسایی کنیم.
الان هم همکاران در حال فعالیت هستند و به عنوان نمونه پروژه اصلاح شبکه پیر و فرسوده باغچه‌سرا آغاز شده است و در دهه مبارک فجر گذشته کلنگ‌زنی پروژه اصلاح هفت کیلومتر از شبکه آن روستا را داشتیم که چنین اتفاق مهمی هم می‌تواند از تلفات پنهانی شبکه آب جلوگیری کند و هم همان درصد هدر رفت یا آب بدون درآمد را پس از وارد شدن در حوزه چرخش آب به دست مشترکان در باغچه‌سرا، آستارا و سایر روستاهای تحت تاثیر تنش آبی برساند؛ البته اینها کارهایی هستند که اقدام در راستایشان یک‌شبه امکان‌پذیر نیست و مرحله به مرحله انجام می‌شود.
** در بخش دیگری از صحبت‌ها به پمپ‌های آب و غیرمجاز بودن استفاده از آنها بر روی شبکه آبرسانی اشاره کردید؛ تخمین می‌زنید در حال حاضر چه تعداد پمپ نصب شده در آستارا داریم؟ کمی در این زمینه و علت ممنوع بودنش برای مخاطبانی که شاید اطلاعی در مورد این موضوع نداشته باشند، توضیح می‌دهید؟
*** چیزی حدود ۲۴ هزار و ۵۰۰ دستگاه پمپ آب در حال حاضر روی شبکه آبرسانی در شهرستان آستارا وجود دارد که از نظر مهندسی آب یک پدیده بسیار خطرناک و اتفاق بسیار بدی است.
نصب پمپ مستقیم روی شبکه آبرسانی ممنوع بوده و رواج آن یک بحران در آستارا ایجاد کرده است؛ پمپ‌های آب که به طور معمول پس از کنتور قرار می‌گیرند، در واقع یک شیوه برداشت غلط است. اگرچه این محل نصب پمپ نشان می‌دهد که دستگاه اندازه‌گیری یا همان کنتور دارد کار خود را انجام می‌دهد، میزان دقیق مصرف آب ثبت می‌شود و در نهایت مشترک هم بهای آب مصرفی را می‌پردازد اما چنین شیوه برداشت بسیار غلطی موجب می‌شود که این شهرستان در دوران اوج مصرف با مشکل‌های گسترده‌ای روبه‌رو شود.
در حالی که مخزن‌ها پر و شرایط در حوزه تولید پایدار است، برداشت همزمان و با قدرت توسط پمپ‌هایی که بر روی شبکه آبرسانی وجود دارند، موجب می‌شوند که شهروندان در حوزه توزیع درگیر یک نوع بی‌عدالتی در زمینه برخورداری از منابع آبی بشوند.
اگر قرار بر استمرار این شیوه برداشت غلط باشد، از آن جلوگیری نشود و اقدامی صورت نگیرد، هر اندازه هم بخواهیم منابع تامین خود را تقویت بکنیم، به ویژه در زمان‌های پرمصرف سال مانند شب چله، چهارشنبه‌سوری، شب عید، تعطیلات تابستانی و سایر روزهای دارای مناسبت‌های خاص در بحث توزیع آب باز با بحران روبه‌رو می‌شویم.
برای نمونه اگر مشترکی در یک کوچه‌ای بخواهد بدون پمپ بر مبنای رعایت قوانین و چارچوب مهندسی آب برداشت کند، باید مستقیم از شبکه منهای پمپ برداشت داشته باشد و وقتی همسایه همجوار بخواهد با پمپ آب برداشت کند، سهم بیشتری برای خودش برمی‌دارد اما مشترکی که به شیوه درست برداشت می‌کند، بی‌آب می‌شود یا آب با فشار بسیار کم وارد لوله می‌شود؛ البته بزرگترین تاثیر سوء استفاده از پمپ‌ها در کنار توزیع ناعادلانه، افت کیفیت آب و فرسودگی زودهنگام شبکه است.
برداشت آب با پمپ‌ها در آستارا روی نقاط مختلف شبکه این شهرستان است؛ برخی از زیر لوله، برخی کنار لوله و برخی از روی لوله پمپ‌ها را نصب کردند که در این شرایط کسانی که از زیر لوله نصب کرده باشند، موجب می‌شوند آب با شدت بیشتری برایشان انتقال یابد اما آنهایی که از بالای لوله کمربند زده باشند، ممکن است همچنان در برخی ساعت‌ها بی‌آب شوند. این ایراد توزیع و مهندسی در توزیع و نحوه نصب انشعاب‌ها به‌شمار می‌آید و کمبودی که این دسته از مشترکان احساس می‌کنند، به منابع تامین برنمی‌گردد.
** با توجه به توضیح شما در واقع استفاده از پمپ‌های آب در آستارا به یک معضل برای شبکه آبرسانی تبدیل شده است؛ به عنوان کارشناس و متخصص چه راهکار علمی و عملی برای برطرف کردن آن وجود دارد؟
*** با توجه به شرایط موجود راهکار قابل اجرا این است که فرهنگ‌سازی استفاده از منبع ذخیره خانگی که می‌تواند شرایط ایده‌آلی را در شهرستان ایجاد کند، انجام بشود که خوشبختانه عده‌ای به این سمت روی آوردند؛ از آذر سال ۱۴۰۰ در حال نصب مخزن‌های خانگی با کمک خود مردم بودیم و وضعیت به سمت خوبی می‌رفت که اگر این روند ادامه پیدا کند، از بحران آب در آستارا نجات پیدا می‌کنیم. ضمن اینکه وضعیت کلی آب در منطقه شکننده است و باید اقدام‌های خیلی قوی در سالهای آینده صورت بگیرد که در برنامه کاری داشتیم و امید می‌رود در دوره مدیریت جدید این امر رخ دهد.
** کمی بیشتر در مورد مخزن‌های خانگی مورد اشاره، مزیت‌های استفاده از آن برای مردم و میزان تقریبی هزینه مورد نیاز برای خرید یک مخزن متوسط را شرح دهید.
*** در یک واحد مسکونی آستارا به عنوان شهری آپارتمان‌نشین یک عدد مخزن ۵۰۰ لیتری برای هر خانوار کفایت می‌کند و در مورد هزینه هم باید گفت که قیمت مخزن‌ها بنابر شرایط بازار و شرکت تولیدکننده ممکن است متفاوت باشد اما در حال حاضر به طور معمول حدود ۲۵ میلیون ریال مخزنی با کیفیت مناسب می‌توان پیدا کرد که با پمپ و وسایل جانبی حدود ۴۲ میلیون ریال برای یک مشترک هزینه در بر خواهد داشت.
نصب مخزن یک شیوه درست، تعریف شده و منطقی شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور است و در کنار اینکه مشترکان دارای آب باکیفیت و پایدار می‌شوند، استفاده از مخزن می‌تواند نقش بسزایی به عنوان پدافند غیرعامل در خانه‌ها داشته باشد؛ به هر حال تاسیسات آبی نیاز به ترمیم و بهسازی دارند و ممکن است در ساعت‌هایی آب قطع شود که اگر مشترکان عزیز یک مخزن ۵۰۰ لیتری در خانه داشته باشند، تا حدود ۲۴ ساعت می‌توانند از آن استفاده نمایند و به هیچ وجه قطعی آب را لمس نکنند. به هر حال با این شرایط موجود، مخزن به عنوان شیوه‌ای مناسب و با قابلیت اجرایی باید عملیاتی شود تا شهر پایداری در حوزه آب داشته باشیم.
** به عنوان آخرین پرسش، از دید جنابعالی به عنوان یک کارشناس دلسوز و کسی که ۱۷ ماه مسئول شرکت آب و فاضلاب آستارا بود، بزرگترین مشکل حوزه آب این شهرستان چیست و آیا مردم منطقه امیدی به برطرف شدن مشکل یا بهتر است بگوییم معضل مزمن آب می‌توانند داشته باشند؟
*** بزرگترین مشکل ما در آستارا در کنار تامین آب، در بخش توزیع آب بود؛ چرا که شبکه آبرسانی به تناسب جمعیت صورت نگرفته و کیفیت کالاهای مصرفی هم مناسب نبود. البته از کسی خرده نمی گیرم، بر حسب مقتضیات زمان و شرایط اقتصادی کارها انجام شده است، همه گذشتگان زحمت خود را کشیده‌اند و شاید ما هم در گذشته بودیم، همین اتفاق‌ها رخ می‌داد اما وقتی که بستری مناسب در دولت سیزدهم فراهم شد به یقین تلاش کردیم پروژه‌ها را و کارها را طوری انجام دهیم که در آینده شهرستان با چالش روبه‌رو نشود.
البته به طور حتم با اقدام‌هایی که تشریح شد و استمرار کارها و تکمیل پروژه‌ها، مشکل آب آستارا برطرف خواهد شد و به لطف خدا در آینده شهری بدون مشکل در این حوزه خواهیم داشت؛ زیرا آستارا یک موقعیت جغرافیایی کوچک و دارای ظرفیت‌های خوب است و باقی کار به میزان دانش، دوندگی، تعصب و غیرت همکاران ما نسبت به کارشان، مردم و آینده شهر، شهرستان، استان و کشور بستگی دارد.
البته برای اطلاع مخاطبان و مردم عزیز و شریف آستارا یادآور می‌شوم که در ۱۷ ماه گذشته پروژه‌های چاه و خط انتقال روستای عباس‌آباد، اصلاح خط انتقال روستای کانرود، اصلاح شبکه آب روستای ویرمونی نیز انجام شده است.
در این میان مردم ویرمونی برای سالیان طولانی اذیت شدند و من به عنوان یک مسئول از آنها عذرخواهی می‌کنم اما امروز ویرمونی یکی از آب‌های با کیفیت را دارد و با جرات می‌توانم این را بگویم که آب ویرمونی هم‌تراز با آب شهر آستارا است، چون از آب شهر تغذیه می‌شود؛ ضمن اینکه آب توقفی دارد، دوباره به یک مخزن بالادست تزریق و پمپاژ می‌شود و از آنجا به دست مردم می‌رسد. در دوره مسئولیتی که داشتم به طور مرتب ویرمونی را پایش می‌کردم، چون شرایط خوبی نداشتند و مظلومیت مردم این روستا برایم دردآور بود؛ ولی الان شرایط خوب شده است و این را کارشناسان هم گواهی می‌دهند اما قضاوت نهایی را به خود مردم واگذار می‌کنم چون بهترین قاضی و واقف به موضوع هستند.
گفتنی است که بخشی از شبکه مجتمع مسکونی فرهنگیان هم اصلاح شده است که برای مردم عزیز ما به خاطر ساختار خاک رانشی و ماسه‌ای که داشت، پیش‌تر مشکلاتی را ایجاد کرده بود اما با تلاش‌های صورت گرفته از سوی همکاران آبفای آستارا اصلاح شد.
** در پایان اگر نکته‌ای یا صحبتی با مردم یا مسئولان دارید، بفرمایید.
*** برای همکاران خودم طلب خیر می‌کنم و خداقوت می‌گویم، مسئولان ما در آستارا خیلی خوب هستند؛ فرماندار بسیار بابصیرتی داریم، نماینده شهرستان کمک کار بود و هرجایی که احساس کردم زور من نمی‌رسد که کاری را انجام بدهم از او کمک گرفتم؛ نیروهای سپاه، اطلاعات و امام‌جمعه نیز کمک حال بودند؛ سایر مسئولان شهرستان هم تعامل بسیار خوبی داشتند. رسانه‌های شهرستان جای تقدیر دارند که کمک کردند و از مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب تشکر می‌کنم که به آستارا تشریف آوردند و کمک کردند. همچنین از تیم اقتصادی مجلس هم قدردانی می‌کنم که کمک ما بودند. این اتفاقی که در آستارا رخ داد و وحدتی که در بین مسئولان به وجود آمد، موجب شد که جذب اعتبارها به خوبی صورت گیرد و در نتیجه اتفاق‌های بسیار مثبتی در شهرستان بیافتد و در نهایت هم عنایت و لطف خدای متعال شامل حال ما شد.
** جناب آقای شیرزاد از فرصتی که در اختیار نمایندگی ایرنا در بندر آستارا و پاسخگویی به دغدغه‌های مردم نجیب و مهمان‌نواز این شهرستان مرزی قرار دادید، سپاس‌گزاریم و برای جنابعالی در مسئولیت جدید (سرپرست مدیریت امور آب و فاضلاب شهرستان صومعه‌سرا) آرزوی توفیق روزافزون می‌نماییم.
تهیه و تنظیم از: محمد ملاحمزه‌زاده