به گزارش ایرنا، استان گلستان بخشی از سرزمین پهناور ایران است که سابقه‌ای درخشان و عرصه تاریخی و یادمانی بسیار غنی دارد و قرار گرفتن در مسیر راه ارتباطی بین شرق و غرب کشور باعث شده تا به عنوان یکی از کانون‌های مهم تاریخی ایران مطرح باشد و وجود بافت تاریخی گرگان و همچنین گنبدقابوس به عنوان بلندترین برج آجری جهان از شاهکارهای معماری اسلامی از نشانه‌های این تاریخ پرافتخار محسوب می‌شود.
بافت تاریخی گرگان، یکی از نشانه‌های سکونت چندصد ساله در دیار استرآباد و گنجینه‌ای از خاطرات جمعی و شیوه زندگی گذشتگان به شمار می‌رود که از دوره‌های گوناگون تاریخی به یادگار مانده و هویت فرهنگی و مدنی این شهر را به ثبت رسانده است.
امروزه شاهد افزایش ساخت و سازهای شهری با الگوگیری از معماری‌های ناهمگون غیر بومی از جمله استفاده از نماهای رومی، یونانی و در سطح کمتر کامپوزیت و شیشه و در برخی مواقع نماهای ابداعی غیر استاندارد مانند طرح "چشم و ابر و موی سیاه گنبدکاووس" هستیم در صورتی که از گذشته دور خانه‌ها در هر نقطه ایران اسلامی بر اساس شرایط اقلیمی همان منطقه ساخته می‌شد که علاوه بر مستحکم بودن، جلوه زیبا و یک دستی به منظر شهری می‌داد که برای ساکنان آرامش بخش بود.
به اعتقاد کارشناسان، پیشینه و هویت تاریخی و فرهنگی ساکنان استرآباد و ترکمن صحرا که بخشی از آن را می‌توان در نوع ساخت و سازهای آنها مشاهده کرد الگوی خوبی برای ساماندهی سیما و منظر شهری است و می‌توان از نوع سازه‌های به کارگرفته شده توسط آنان مانند آجر، چوب، سفال، سنگ‌های بومی و پودر سنگ برای ساخت خانه، در طراحی و اجرای نماهای زیبا نشان دهنده هویت مردم گلستان بهره گرفت.
غلفت متولیان ساخت و ساز نسبت به الگوگیری از معماری ایرانی اسلامی
نمای ساختمان، معرفی کننده هویت و فرهنگ هر شهر شناخته می‌شود و صاحبخانه‌ها به دلایل مختلف از جمله افزایش ارزش واحد مسکونی نباید نماهای نامتعارف مانند کامپوزیت، شیشه و یا نماهای غربی از جمله رومی و یونانی را جایگزین نمای ساده آجری برگرفته از الگوهای معماری ایرانی اسلامی با ایمنی بیشتر کنند و در نهایت چسباندن این نوع نماها به دلیل وزن زیاد آن به ویژه در ساختمان‌های چند طبقه به مرور زمان می‌تواند باعث ایجاد خطر شود.
علاوه بر توجه به زیباسازی ساختمان‌ها، باید در ساخت و سازها به هویت ایرانی - اسلامی و خرده فرهنگ‌های هر منطقه توجه شود اما امروزه شاهد غفلت متولیان ساخت و ساز به این موضوع هستیم در صورتی که طبق نظر کارشناسان حوزه معماری، استفاده از نماهای با ترکیب آجر، چوب، سفال به‌جای نماهای جدید کامپوزیت، شیشه، رومی و یونانی می‌تواند راهگشای بهبود و ساماندهی نماهای ناهمگون فعلی باشد.
کارشناس حفاظت معماری ساختمان گلستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: با مقایسه بافت تاریخی گرگان با محلات جدید ساخت که ساخت و سازها بدون الگوی درست و بیشتر بر اساس سلیقه مالک انجام می‌شود، می‌توان نظم و هماهنگی را در معماری بافت تاریخی این شهر مشاهده کرد که به انسان احساس آرامش می‌دهد.
حسین کتولی ادامه داد: با وجود قوانین فراوان معماری و شهرسازی در سازمان نظام مهندسی، شهرداری و مجموعه مسکن و شهرسازی و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی همراه با نظارت ناظر و طراحی سازها توسط معمار، کشور در ساخت و سازها رویه برگشت به عقب داشته چراکه این قوانین آنگونه که باید قابلیت اجرایی پیدا نکرده و مالکان به صورت سلیقه‌ای و برخی مواقع چشم هم چشمی بدون توجه به نوع اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه نماها را طرح می‌کنند و تا دقایق آخر، شاهد تغییرات محسوسی در اجرای آن هستیم.
این استاد دانشگاه افزود: حتی به عنوان مثال در نوع ساخت و سازهای مسکن مهر هم به اقلیم و شرایط آب و هوایی شهرها توجه نشده و ساخت ساختمان‌ها تقریبا در تمام نقاط کشور یکسان است در صورتی که می‌توان از معماری خانه‌های تاریخی موجود در هر شهر الگوگرفت و با تغییر آن مطابق با سلیقه روز، طرح‌هایی جذابی برای سازه‌ها و نماها ارائه کرد.
الزامی نبود مصوبات کمیته سیما و منظر شهری
کتولی گفت: کمیته سیما و منظر شهری با حضور نمایندگانی از شهرداری، نظام مهندسی و مسکن و شهرسازی جلسات مختلفی برگزار می‌کند اما خروجی مصوبات آن الزام اجرای ندارد و همچنین انتظار نظام مهندسی از نمای ساختمان طرح دو بعدی به معنی تعیین مکان درب و پنجره و ارتفاع آن است و هیچ تاکیدی بر تغییر نکردن طرح ندارد و گاها مالک به طور کامل طرح خود را عوض می‌کند در صورتی که اگر یک مترمربع از مساحت ساختمان کم یا زیاد شود چندین مرجع مساله را بررسی و کمیته تخلفات می‌تواند حکم تخریب بگیرد اما در بحث نما همچین اتفاقی نمی‌افتد.
این کارشناس معماری بر لزوم توجه به مراحل قانون گذاری، اعمال قانون، تربیت طراح و مالک برای ارائه نماهای همگون تاکید کرد و گفت: با توجه به وجود بازار رقابتی در عرصه ساخت و سازها، مالکان برای فروش ملک خود از روی چشم و هم‌چشمی، از نماهای غیربومی و سبک‌های رومی و یونانی استفاده می‌کنند که به دلیل جلوه‌های بصری کارشده در آنها با استقبال خوب مردم مواجه می‌شود.
وی با اشاره به کمرنگ شدن استفاده از سبک معماری ایرانی در دوره معاصر و جایگزینی آن با معماری وارداتی از جمله سبک رومی، اظهارکرد: مهمترین راهکار عبور از بحران غرب زدگی در معماری، ارائه طرح‌هایی مطابق با سلیقه امروز جامعه بر گرفته از روح معماری ایرانی است چراکه معماری قدیمی ایرانی به دلیل نوع رعایت حریم در ساخت و ساز و احترام به طبیعت احساس آرامش را به انسان تزریق می‌کند.
کتولی افزود: برای ساماندهی وضعیت نما و منظر شهری بر اساس الگوبرداری از معماری ایرانی - اسلامی به معنی ساخت و ساز مطابق با اقلیم منطقه می‌توان طراحانی را تربیت کرد که با فکر و ایده‌هایی بر گرفته از خانه‌های باقی مانده در بافت تاریخی گرگان یا دیگر شهرهای گلستان، نماهایی با ترکیبی از مصالح بومی مانند آجر، چوب و سفال طراحی کنند تا افراد با مشاهده این ساختمان واقعا احساس کند در شهر مد نظر خود حضور دارند.
وی گفت: آجرهای ضد آب و شوره خاص وجود دارد که هزینه استفاده از آنها برای طراحی نمای ساختمان آن هم مطابق با سلیقه روز خیلی کمتر از هزینه تامین مصالح مورد نیاز مانند سرامیک و سنگ همراه با دستمزد استادکار برای ساخت نمای رومی تمام می‌شود.
این استاد دانشگاه بیان کرد: مشاهده سبک‌های معماری ناهمگون مانند ساختمان آجری با نمای چشم و ابرو در گنبدکاووس به این معنی است که فعالیت در این عرصه از دست متولیان واقعی خارج و به دست افراد ناآشنا افتاده است.
کتولی افزود: در معماری ایرانی نباید به دنبال فرم‌های معماری رفت بلکه می‌توان از شیوه زندگی و حال و هوای قومیت‌های ساکن در هر شهر مانند قومیت ترکمن در گنبدکاووس در طراحی ساختمان‌ها بهره گرفت چرا که هر شهری بر اساس ویژگی‌های اقلیمی، جغرافیایی و تاریخی و بهره‌گیری از سبک زندگی، علایق و سلایق مردم، معماری خاص خود را دارد.
وجود ۲ سبک معماری متفاوت در گلستان
معاون شهرسازی و معماری اداره کل مسکن و شهرسازی گلستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از وجود ۲ گونه متفاوت معماری "اقلیم خزری و اقلیم کویری" در استان خبر داد و بیان کرد: ضوابط ساختمانی و طرح‌های تفصیلی بر اساس این ۲ نوع معماری در استان اجرا می‌شود و حتی سیاست‌های تشویقی برای رعایت الگوهای واقعی مانند معماری وسط ساخت در نوع خزری و یا اعطای پروانه ساخت بدون نیاز به تفکیک عرصه با رویکرد حفظ ارزش‌های معماری کویری و نگهداشت قطعات زمین در مناطق ترکمن نشین داده خواهد شد.
محمود سوقی افزود: در حوزه اقلیم خزری مستقر در مرکز و غرب استان به دلیل حاکمیت آب و هوای مرطوب فضای معماری دارای پراکنندگی و گستردگی و رعایت فاصله پنج متری از ساختمان‌های مجاور است و ساخت و سازها با طبیق بر این نوع از معماری انجام می‌شود به عنوان مثال ارتفاع پنجره‌ها بالاتر و سقف‌ها شیروانی و سفالی است.
وی ادامه داد: در نوع معماری اقلیم کویری و گرم مربوط به شرق و شمال استان گلستان و ساکنان ترکمن صحرا خانه‌ها در زمین‌های بزرگ و با فاصله ساخته می‌شوند و در گذشته حصارکشی هم برای تفکیک فاصله‌ها انجام نمی‌شد و بر اساس نوع فرهنگ قالب درب و پنجره‌های زیادی در ارتفاع پایین تر از نوع معماری خزری در ساخت و سازها مشاهده می‌شود و برای جلوگیری از تابش مستقیم نور آفتاب نوع سقف‌ها پیشامدگی دارد.
تلاش برای ممنوعیت ساخت نماهای نامتعارف در شهرهای گلستان
معاون شهرسازی و معماری اداره کل مسکن و شهرسازی گلستان بیان کرد: امسال تلاش داریم با برگزاری نشست‌های مختلف کمیته سیما و منظر شهری، صدور پروانه پایان کار از سوی شهرداری‌ها برای بناهای دارای نماهای نامتعارف و مخدوش کننده سیمای شهری بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ممنوع شود.
سوقی افزود: طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری، ساماندهی نماهای شهری با همراهی شهرداری در دستورکار قرار دارد و اولویت ممنوعیت استفاده از نماهایی از نوع کامپوزیت (پیش ساخته و سنگین) و یا شیشه برای ساختمان‌های عمومی و دولتی است چراکه امکان دارد این نماها به دلیل نبود اتصالات مناسب و تحمیل وزن مازاد بر بنا در زمان وقوع حوادثی مانند زلزله فرو بریزد و باعث خسارت به شهروندان شود.
وی با اشاره به مشاهده نماهای نامتعارف قابل توجهی در شهرهای استان گلستان، تاکید کرد: تشکیل کمیته سیما و منظر شهری از ساخت ساختمان‌های ناهمگون و مخدودش کننده معماری شهری مانند نمای تصویر چهره یک زن با موهای مشکی در گنبدکاووس جلوگیری می‌کند.
معاون شهرسازی و معماری اداره کل مسکن و شهرسازی گلستان، کمیته سیما و منظر شهری را زیرمجموعه طرح‌های تفصیلی دانست و گفت: موارد طرح شده در این کمیته به عنوان طرح بعد از تصویب در کمیسیون ماده پنج اجرایی می‌شود.
سوقی افزود: تاکنون برای شهرهای استان طرح‌های موضوعی در قالب کمیته سیما و منظر شهری توسط شهرداری‌ها تهیه نشده اما امسال با تشکیل کمیته‌های سیما و منظر در سطح شهرها بحث ساماندهی نماها در دستورکار اداره کل مسکن و شهرسازی قرار گرفته است.
وی گفت: شهرداری گرگان برای نخستین بار طرحی با عنوان "ساماندهی بلندمرتبه سازی" را اسفندماه سال گذشته تصویب و برای بهره برداری به دبیرخانه کمیته فنی و کمیسیون ماده پنج ارسال کرده لذا برای نظرخواهی از دستگاه‌های خدمات رسان مانند آب، برق، گاز و مخابرات مکاتبات انجام شده تا به‌زودی نشست‌های مرتبط برای بررسی این طرح برگزار شود.
سوقی گفت: همچنین در ساخت و سازهای مرتبط با نهضت ملی مسکن توجه به رعایت استانداردها به لحاظ سرانه‌های عمومی و فضاهای سبز مناسب و ارتفاع معقول به عنوان اولویت کمیته سیما و منظر شهری در دستورکار قرار دارد.
وی افزود: بر اساس مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری در شهرهای بزرگی مانند مرکز استان به دلیل کمبود زمین حداکثر ارتفاع در ساخت و سازها ۶ طبقه و برای شهرهای کوچک مثل گمیشان و نوکنده که مشکل زمین وجود ندارد حداکثر ارتفاع ۲ طبقه و تاکید بر ساخت واحدهای ویلایی است.
۲۵ شهر استان گلستان دارای طرح جامع مصوب
معاون شهرسازی و معماری اداره کل مسکن و شهرسازی گلستان بیان کرد: طبق دستورالعمل ۱۴ مرکز شهرستان و شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر در استان گلستان مشمول تهیه طرح‌های جامع هستند که بلافاصله بعد از ابلاغ طرح جامع توسط شورای عالی شهرسازی و معماری، تهیه طرح تفصیلی از محل اعتبارات استانی در دستورکار قرار می‌گیرد.
سوقی افزود: گلستان ۳۵ شهر دارد که ۲۵ شهر دارای طرح جامع مصوب در شورای عالی شهرسازی و معماری و ۱۰ شهر تازه تاسیس مثل کرند و صادق آباد هم دارای طرح هادی هستند.
وی ادامه داد: تاکنون از مجموع ۲۵ شهر دارای طرح جامع برای ۲۰ شهر گلستان طرح تفصیلی در کمیسیون ماده پنج استان مصوب و تهیه شد و برای چهار شهر "آق‌قلا، مینودشت، بندرترکمن و آزادشهر" امسال انعقاد قرارداد برای تهیه طرح تفصیلی انجام شد و طرح جامع شهر گالیکش هم در دست تهیه است.
معاون شهرسازی و معماری اداره کل مسکن و شهرسازی گلستان گفت: اصول و سیاست‌ها در طرح جامع شهرسازی برای یک افق ۱۰ ساله و همچنین جهت هدایت توسعه آتی شهر توسط شورای عالی شهرسازی و معماری مصوب می‌شود و در ادامه طرح تفصیلی به عنوان طرح اجرایی آن تهیه و به تصویب کمیسیون ماده پنج به ریاست استاندار می‌رسید.
سوقی اظهارکرد: برای ۱۸ شهر از ۲۵ شهر دارای طرح جامع مصوب، نقشه محلات هدف بافت‌های فرسوده و بازآفرینی شهری تهیه شده و نظارت برای ساخت و سازها بر اساس اصول استاندارد معماری در این مناطق در حال انجام است.
۲۸۲ مصوبه دستاورد کمیسیون ماده پنج در سال گذشته
با تصویب قانون تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، این شورا به‌عنوان عالی‌ترین مرجع سیاستگذاری و تصویب ضوابط معماری و شهرسازی و طرح‌های جامع شهرهای کشور تعیین و طبق ماده پنج این قانون، وظیفه بررسی و تصویب طرح‌های تفصیلی شهری بر عهده کمیسیون ماده پنج نهاده شد چرا که این کمیسیون یکی از کمیسیون‌های مهم وابسته به شهرداری و موضوع ساخت و ساز است.
وی گفت: سال گذشته هفت جلسه استانی کمیسیون ماده پنج با ۲۸۲ مصوبه در بحث‌های مختلفی از جمله تغییرات کاربری یا طرح‌های تفصیلی و افزایش تراکم یا تعریض عرض معابر برگزار و این مصوبات توسط شهرداری‌ها اجرا شده است.
عمده تخلفات ساخت و سازها در گلستان مربوط به شهرهای کوچک
رییس اداره نظام مهندسی و مقررات ملی ساختمان راه و شهرسازی گلستان هم گفت: بیشترین تخلف در ساخت و سازهای استان به دلیل بی‌توجهی به گزارش تخلفات ساختمانی توسط شهرداری‌ها و موکول کردن آن به زمان صدور پایان‌کار و اخذ جریمه و طرح موضوع در کمیسیون ماده ۱۰۰ قانون شهرداری‌ها، مربوط به شهرهای کوچک است.
محمد توان اظهارکرد: در شهرهای بزرگ استان گلستان با توجه به افزایش نظارت‌ها رعایت مقررات ملی ساختمان بیشتر مورد توجه است اما در شهرهای کوچک‌تر به دلیل کمتر بودن نظارت و عدم توجه به گزارشات تخلفات ساختمانی توسط شهرداری‌ها و موکول کردن بررسی تخلفات در زمان صدور پایان‌کار و اخذ جریمه و طرح موضوع در کمیسیون ماده ۱۰۰ برای صدور گواهی عدم خلاف، مالکان یا سازندگان بدون اخذ مجوز قانونی اقدام به ساخت و ساز می‌کنند و خیلی تمایل به سیر فرآیند اداری و گرفتن مجوز قانونی در ساخت و ساز از طریق شهرداری‌ها را ندارند.
استان گلستان ۱.۹ میلیون نفر جمعیت دارد که در ۱۴ شهرستان (۳۵ نقطه شهری و حدود هزار روستای دارای کد شناسایی) سکونت دارند ضمن اینکه ۲۳ شهر این استان شمالی جمعیت کمتر از ۲۰ هزار نفر دارند که مشمول دریافت تسهیلات مسکن روستایی می‌شوند.