فناوری اطلاعات و ارتباطات، کلید دستیابی به توسعه ملی

به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهان معاصر با سرعت فزآینده ای در حال گسترش است و همه ابعاد زندگی بشر را در شکل های متفاوت آن دگرگون کرده است.

بررسی آمارها در کشورهای مختلف نشان می دهد، فاصله کشورهایی که از فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان محور توسعه برنامه های ملی خود استفاده می کنند و کشورهایی که به صورت مناسب از آن استفاده نمی‌کنند به شدت رو افزایش است، این شرایط بهانه ای شد تا به مناسبت ۱۷ می یا ۲۷ اردیبهشت ماه روز جهانی اطلاعات و ارتباطات (World Information and Communication Day) به بررسی علل نامگذاری این روز، جایگاه ارتباطات و اطلاعات در سیاست گذاری های در جهان و ایران و نگاهی به آخرین دستاوردهای محققان ایرانی در بخش فناوری ارتباطات به ویژه ماهواره ها بپردازیم.

نگاهی به روند نامگذاری روز جهانی اطلاعات و ارتباطات

روز جهانی اطلاعات و ارتباطات اولین بار در سال ۱۸۵۶ میلادی در گردهمایی ۲۰ کشور جهان قوانینی در زمینه ارتباطات پیاده‌سازی شد و از آنجایی که آن روزها ارتباطات تنها محدود به تلگراف بود، نتیجه‌ این گردهمایی و تصمیم ها منجر به تشکیل اتحادیه جهانی مخابرات شد.

این روز جهانی از سال ۱۹۶۹ میلادی تاکنون هر سال در روز هفدهم می که مصادف با تاریخ تأسیس اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU) و امضای اولین کنوانسیون بین‌المللی مخابرات (در سال ۱۸۶۵ در شهر پاریس) برگزار می شود. روز جهانی ارتباطات در سال ۱۹۷۳ به طور رسمی در کنفرانس نمایندگان این اتحادیه بین المللی به تصویب رسید، بزرگداشت این روز در هر سال با تعیین موضوعی خاص و برگزاری رویدادهایی به منظور تأکید بر اهمیت آن انجام می‌شود. اولین موضوع انتخاب شده برای این مناسبت نیز " اتحادیه بین المللی مخابرات را بشناسید" بود.

با توجه به افزایش روزافزون اهمیت ارتباطات از راه دور و فناوری اطلاعات به ویژه اینترنت تشخیص داده شد که موضوع انتخابی باید مورد توجه عموم قرار گیرد لذا در سال ۲۰۰۵ اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (WSIS) مجمع عمومی سازمان ملل متحد درخواست کرد که روز ۱۷ می به‌عنوان روز جهانی جامعه اطلاعاتی نام‌گذاری شود. هدف از این درخواست که در سال ۲۰۰۶ به تصویب رسید، این بود که اهمیت فناوری‌ها و همچنین بخشی از موضوعات مختلف اقتصادی و اجتماعی مرتبط با نشست روز جهانی ارتباطات مورد توجه قرار گیرد.

با این حال در سال بعد و در کنفرانس نمایندگان اتحادیه بین المللی مخابرات نتیجه‌گیری شد که هر دو مناسبت، یعنی روز جهانی ارتباطات و روز جهانی جامعه اطلاعاتی باید در کنار هم و با نام اختصاری WTISD گرامی داشته شوند و به نام روز جهانی اطلاعات و ارتباطات نامگذاری شد.

به طور کلی می توان هدف از این روز جهانی را کمک به ایجاد پل‌های ارتباطی قوی و مستحکم‌تر میان کشورها و مردم جهان و توسعه فناوری‌هایی که برای گسترش ارتباطات و زیرساخت‌های مخابراتی و ارتباطات ساخته و استفاده شده است، دانست، در واقع یکی از اقدام‌های مهم دیگر اتحادیه جهانی مخابرات کمک به کشورهای کمتر توسعه یافته برای توسعه ارتباطات و کاربرد هرچه بیشتر آن در توسعه ملی این کشورها است.

همچنین هدف اصلی این روز برجسته کردن اهمیت ارتباطات و نحوه انتقال اطلاعات به سراسر جهان است. این مناسبت همچنین به منظور افزایش آگاهی از میزان اهمیت بالای ارتباطات در زندگی انسان ها به ویژه در شرایط جهان امروز و تشویق توسعه فناوری‌های مورد استفاده در این زمینه برگزار می‌شود.

از سوی دیگر هدف از این نامگذاری، افزایش آگاهی جامعه از امکانات ارتباطی در دسترس و فناوری اطلاعات و ارتباطات است اما امروزه چنان سرعت انتقال اطلاعات افزایش یافته است که آگاهی های لازم سریع تر از حد انتظار در دسترس عموم قرار می گیرد، در واقع در روز جهانی ارتباطات باید یادآور شویم که چقدر فناوری ارتباطات و اطلاعات در بخش های مختلف زندگی رسوخ کرده و موجب تغییرات بسیار جوامع شده است و تا حدی انسان ها را در این دهکده کوچک جهانی به هم پیوند داده است.

تلفن همراه، اینترنت، فضای مجازی و … که امروز اطراف ما را احاطه کرده اند و هر یک از ما به شکلی از وسایل ارتباطی استفاده می کنیم، معنای واقعی اطلاعات و ارتباطات مفهومی متفاوت نسبت به گذشته پیدا کرده است.

هر ساله با رسیدن روز جهانی اطلاعات و ارتباطات نمایندگان کشورهای شرکت‌کننده در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در شهر ژنو گردهم می‌آیند تا درباره‌ اهداف این گروه به بحث و گفت و گو بپردازند. اتحادیه بین‌المللی ارتباطات دور علاوه بر این رویداد هر ساله با انتخاب یک موضوع اصلی و محوری تلاش می‌کند موضوعاتی که موجب نگرانی جوامع بین‌المللی شده است را مطرح و میزبان متخصصان و افراد سرشناس فعال در این عرصه باشد تا آنها به تحلیل، بررسی و گفت‌وگو درباره مباحث مربوطه بپردازند.

اتحادیه بین‌المللی ارتباطات (ITU) که مقر آن در ژنو سوئیس است یک سازمان بین‌المللی وابسته به سازمان ملل متحد است که وظیفه قانونگذاری و مدیریت فضای فرکانسی، تدوین استانداردهای تبادل داده و اطلاعات و همچنین کمک به رشد و توسعه ارتباطات در سراسر جهان را بر عهده دارد. به‌منظور پشتیبانی از روش‌های ارتباطی نوظهور در زمان‌های قدیم تشکیل شد. این اتحادیه از تمامی پیشرفت‌های بزرگ جهانی در برقراری ارتباطات از اختراع تلفن در سال ۱۸۷۶ تا پرتاب اولین ماهواره در سال ۱۹۵۷ و در نهایت اختراع اینترنت در دهه ۶۰ حمایت کرده است. ITU همچنان مهم‌ترین نهاد فعال در زمینه ارتباطات است و در کانون توجهات قرار دارد.

این اتحادیه شعار روز جهانی ارتباطات و اطلاعات سال ۲۰۲۳ را توانمندسازی کشورهای کمتر توسعه یافته از طریق فناوری اطلاعات و ارتباطات (Empowering the least developed countries through information and communication technologies) نامگذاری کرده است.

به بیان دیگر این اتحادیه امسال به مناسبت این روز جهانی از بخش‌های دولتی و خصوصی خواستار تعهد برای اتصال جهانی و تحول دیجیتال در کشورها از طریق ائتلاف دیجیتال شده است.

در یک کلام می توان گفت سال ۲۰۲۳، سال پیشرفت برای تحول دیجیتال در کشورهای کمتر توسعه یافته است زیرا حدود ۱/۳ میلیارد نفر از جمعیت ۷.۲ میلیارد نفری ساکن در کشورهای کمتر توسعه یافته هنوز به اینترنت و فناوری ها دسترسی کامل ندارند.

جایگاه فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران

همواره این سوال مطرح است که فناوری اطلاعات و ارتباطات در ساختار اقتصادی، حقوقی و سیاسی ایران امروز چه جایگاهی دارد؟ آیا این جایگاه، شایسته کشوری با ظرفیت های ممتاز فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است؟ برای پاسخ به این سوال باید از جهات مختلف به این موضوع نگاه کرد. دولت بر اساس وظایفی که نص صریح قانون اساسی برای این نهاد تعریف و تبیین کرده است، موتور اصلی توسعه فناوری در کشور است و اگر چه قوه مقننه به عنوان مجری قانونگذاری در کشور نقش غیرمستقیمی در هدایت و عرضه اقسام فناوری در ایران دارد اما باید نقش و اهمیت راهبردی دولت را در فراگیری شاخص های فناوری در کشوری مانند ایران جایگاه رفیعی دانست.

وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران به عنوان عالی ترین مرجع در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در راس قرار دارد. تمامی فعالیت های مرتبط با صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران به طور مستقیم به این وزارتخانه مربوط می شود و بر همین اساس، این وزارتخانه در بستر سازی ضریب نفوذ فناوری اطلاعات در کشور در سطح بالادستی و پایین دستی، نقش کلیدی در اختیار دارد

به گفته عیسی زارع پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، جمهوری اسلامی ایران با درک اهمیت راهبردی فناوری ارتباطات و اطلاعات، جایگاه ویژه ای را در برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های خود برای این بخش در نظر گرفته است تا حداکثر استفاده را از این فناوری برای تسهیل زندگی مردم و پیشرفت کشور به عمل آورد، به طوری که هیات دولت با تشکیل کارگروه ویژه ای برای توسعه اقتصاد دیجیتال و تفویض تمامی اختیارات هیات وزیران و رییس جمهور به آن، مسیر توسعه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی و اقتصاد دیجیتال را به صورت ویژه ای دنبال می کند.

دستیابی محققان ایرانی به فناوری ساخت و ارسال ماهواره های مخابراتی

طراحی، ساخت و پرتاب موفقیت آمیز یک ماهواره نشانگر رشد سطح فناوری ملی و توان علمی یک کشور است. فناوری فضایی به عنوان ابزاری جهت گسترش رفاه، صلح، توسعه علمی- فرهنگی و پیشرفت اقتصادی در جوامع بشری مورد توجه قرار گرفته است. ملل مختلف جهان بر اساس ظرفیت، قابلیت ها و تلاشی که از خود نشان داده اند به نوعی از این فناوری بهره برداری می کنند.

امروزه کشورهای جهان بر اساس استفاده از فناوری ها دارای تقسیم بندی بوده و هر کشوری که صاحب فناوری برتر است، ادعای قدرت برتری را دارد. ماهواره و زیر سیستم های آن دارای پیچیدگی هایی است که ناشی از محیط و شرایط فضا همچون خلاء، تشعشعات کیهانی، بی وزنی و تغییرات شدید حرارتی است. از طرف دیگر، هزینه ساخت و پرتاب ماهواره آنقدر قابل توجه است که طراح ماهواره جایی برای آزمایش ایده ها یا بروز خطا ندارد. به عبارت دیگر، به دلیل پیچیدگی، هزینه بر بودن طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره بای د تجهیزات و مکانیزمهایی بر روی آن تعبیه گردد تا امکان خرابی و توقف ماموریت حداقل شود.

در ایران نیز اهمیت صنعت هوافضا به اندازه ای است که سند بالادستی جامع هوافضا مصوب سال ۱۳۹۱ شورای عالی انقلاب فرهنگی به این موضوع پرداخته است و هوافضا را به عنوان یکی از اهداف بخش نظام علم و فناوری تعیین و اهداف مهمی را برای چشم انداز این سند تا افق ۱۴۰۴ برمی شمارد که از جمله آن تنها در بخش فضا می توان به انجام ماموریت های فضایی سرنشین دار و قراردادن انسان در مدار با اولویت علوم، فناوری‌ها و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاری های بین المللی به علاوه طراحی، ساخت، پرتاب و بهره برداری از ماهواره در مدار زمین آهنگ و دیگر ماهواره ها با کاربردهای ارتباطات، سنجش از دور با اولویت فناوری و صنایع داخل و با مشارکت جهان اسلام و همکاری های بین المللی نام برد.

در حال حاضر ۱۳ دانشگاه و یک پژوهشگاه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دارای رشته هوافضا هستند که در کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در سال دانشجو می پذیرند به این ترتیب ایران از توانمندی بالایی در تربیت متخصص و کارشناس در بخش هوافضا بهره مند و از این جهت در منطقه پیشتاز است.

نگاهی به دستاوردهای ایران در ارسال ماهواره های مخابراتی به فضا

جمهوری اسلامی ایران با هدف دستیابی به آخرین فناوری های ارتباطات به تقویت پژوهش در این عرصه پرداخت و در چند دهه اخیر به دستاوردهای بزرگی در خصوص ارسال ماهواره های تحقیقاتی و ارتباطاتی به فضا دست یافت. ایران در حال حاضر نهمین کشور دنیا است که به صورت مستقل موفق به پرتاب ماهواره شده است.

ماهواره تحقیقاتی مصباح اولین ماهواره ای بود که از اواسط دهه ۷۰ طراحی آن آغاز شد ولی به دلیل بدقولی های طرف خارجی یعنی شرکت ایتالیایی هنوز به نتیجه نرسیده است.

با وجود این، ایران ماهواره های دیگری یعنی امید (بهمن ۸۷) نوید (بهمن ۸۸) و فجر (بهمن ۹۳) را نیز به مدار پرتاب کرده که هر کدام برای مدتی ماموریت های تحقیقاتی را انجام داده اند، هر چند عملیاتی به معنای ارائه اطلاعات از جمله تصاویر یا هر نوع اطلاعات عددی نبوده اند؛ در واقع محققان کشور در این ماهواره ها فناوری های مختلف را سنجش کرده اند تا قابلیت استفاده آنها را در ماهواره های عملیاتی بسنجند.

با پرتاب موفق ماهواره امید در ۱۴ بهمن ۸۷ که ایران را به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره ملحق کرد، این روز به عنوان روز فناوری فضایی در تقویم کشور ثبت شد.

آشنایی با ماهواره های ایرانی

ماهواره امید

این ماهواره نام نخستین ماهواره ملی جمهوری اسلامی ایران که در ۳ فوریه ۲۰۰۹ یا ۱۵ بهمن ۱۳۸۷ به کمک موشک دو مرحله ای ماهواره بر سفیر ۲ با هدف انجام ماموریت ۱/۵ ماهه به فضا پرتاب شد. ماهواره ملی امید که از نوع ماهواره‌های سبک (با وزن ۲۷ کیلوگرم) و از نوع ماهواره های ارتفاع پایین است، با هدف برقراری ارتباطات متقابل ماهواره و ایستگاه زمینی، تعیین مشخصات مداری و انجام تله متری (سنجش از راه دور) مشخصات زیر سامانه‌ها در مدار زمین قرار داده شد.

ماهواره امید هر ۲۴ ساعت ۱۴ بار به دور زمین می‌چرخد و در هر دور دو مرتبه توسط ایستگاه‌های زمینی دورسنجی و بردسنجی کنترل و هدایت می‌شود. هشت دانشگاه کشور در ساخت ماهواره مشارکت داشته اند. این ماهواره با دو باند فرکانسی و هشت آنتن، اطلاعاتی را به زمین ارسال و از زمین دریافت می‌کند.

ماهواره بر «سفیر ۲» نیز پرتابگری دقیق با وزن حدود۲۶ تن است که قادر است ماهواره‌های سبک را تا ماورا جو حمل و در مدار پیش‌بینی شده رها کند. تمام قطعات و اجزا این ماهواره و ماهواره‌بر توسط متخصصان صنایع هوافضای کشور ایران طراحی و تولید شده است.

چندین ایستگاه زمینی ثابت ومتحرک امواج ارسالی آن را با موفقیت دریافت نمودند. ماهواره بر از دو موشک تشکیل شده است بطوری که موشک اول ماهواره را تا ارتفاع معینی بالا برده رها می شود، سپس موشک دوم ماهواره را به مدار مقصد می رساند. مدار ماهواره بیضوی بوده، نقطه اوج آن در ارتفاع ۳۸۰کیلومتری ونقطه حضیض آن نیز ارتفاع ۲۴۳ کیلومتر می باشد. سرعت ماهواره به ۲۶کیلومتر در ثانیه می رسد.

ماهوارهٔ امید نخستین ماهواره‌ای است که تمام مراحل تولید و ساخت آن، در ایران انجام شد. با پرتاب موفق ماهواره امید در ۱۴ بهمن۱۳۸۷ که ایران را به کشورهای دارای توانایی پرتاب ماهواره ملحق کرد، این روز به عنوان روز فناوری فضایی در تقویم کشور ثبت شد.

این ماهواره که در ارتفاع ۲۴۶ تا ۳۷۷ کیلومتری از زمین و در قسمت بسیار رقیق جو قرار داشت و در مدار پایین بود و بر اساس مأموریت تعریف شده برای آن، پس از مدتی (در اثر غلبهٔ جاذبهٔ زمین بر اصطکاک هوا) انرژی خود را از دست داده و سقوط کرد.

مصباح ۱

ماهوارهٔ مصباح نخستین پروژه ایران برای ساخت ماهواره پس از انقلاب است. این پروژه پس از توقف ۱۸ ساله در برنامهٔ فضایی ایران که در سال ۱۳۵۶ با ماهوارهٔ ناهید آغاز و پس از انقلاب متوقف شده بود، در سال ۱۳۷۵ توسط سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) آغاز شد. وزارت ارتباطات و یک شرکت ایتالیایی در سال ۱۳۷۷در این پروژه مشارکت کردند.

موافقتنامه ساخت ماهوارهٔ مصباح در سال ۱۳۷۶ میان وزارتخانه‌های علوم و ارتباطات امضا شد و ساخت نمونه آزمایشگاهی این ماهواره طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ با همکاری سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات انجام شد. ساخت مدل مهندسی و فضایی ماهوارهٔ مصباح نیز با همکاری یک شرکت ایتالیایی توسط نیروهای متخصص داخلی انجام شده‌است.

ماهوارهٔ مصباح از نوع ماهواره‌های مدار پایین بوده و قرار است از آن برای فعالیت‌های علمی، تحقیقاتی و آموزشی استفاده شود. شناسایی منابع آبی، خاکی، معدنی، هواشناسی، کنترل شبکه‌های آب، برق، نفت و گاز و کمک رسانی در حوادث غیرمترقبه از جمله اهداف ساخت و پرتاپ ماهوارهٔ مصباح است. این ماهواره در نهایت در ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ طی مراسمی با حضور سید احمد معتمدی وزیر وقت ارتباطات رونمایی و اعلام شد طی تابستان به فضا فرستاده می شود اما ماهوارهٔ مصباح نیز همانند ماهوارهٔ ناهید به فضا پرتاب نشد.

محسن بهرامی رییس وقت سازمان فضایی ایران ۱۱ تیرماه ۱۳۹۶ در نشست خبری از انتقال ماهواره «مصباح» به موزه فناوری فضایی خبر داد و گفت: با توجه به گذشت زمان طولانی از ساخت این ماهواره به این نتیجه رسیدیم که ماهواره مصباح برای پرتاب و بازبینی هزینه‌های زیادی نیاز دارد. از این رو این ماهواره به موزه فناوری فضایی منتقل می‌شود.

مصباح ۲

ماهوارهٔ ملی مصباح ۲ از نوع ماهواره‌های مخابراتی است که در باند بسامد فرابالا کار می‌کند. مأموریت این ماهواره شامل ذخیره و انتقال اطلاعات (Store and Forward)، جمع‌آوری و پخش داده‌ها روی مناطق وسیع و پراکنده (Data Collection System DCS)، سنجش از دور (Remote Sensing) و ناوبری (Navigation) است.

ماهوارهٔ مصباح ۲ با جرم ۷۰ کیلوگرم و ابعاد ۷۰*۵۰*۵۰ سانتی‌متر مکعب، دارای مداری از نوع مدار خورشیدآهنگ و ارتفاع ۱۵+۷۰۰ کیلومتر و زاویه میل ۱/۰ ± ۲/۹۸ درجه بوده و طول عمر آن سه سال پیش‌بینی می‌شود.

هدف از توسعهٔ طرح مصباح ۲ «کسب دانش فنی طراحی، تحلیل، ساخت و آزمایش ماهواره به صورت بومی»، «دستیابی به فضا از طریق طراحی و پرتاب یک ماهواره نزدیک به زمین به منظور جمع‌آوری، بازیابی و پردازش، ضبط و ارسال مجدد داده‌ها» و «ایجاد یک شبکهٔ ارتباطاتی ماهواره برای ارتباط با کاربران در مناطق دورافتاده ایران با دیگر نواحی جغرافیایی دنیا» است. خدماتی که متناسب با نیاز کاربران می‌توان از طریق ماهوارهٔ مصباح ۲ ارائه نمود شامل سرویس کاربران ثابت (Fixed User Terminal) و سرویس جمع‌آوری داده(Data Collection) بوده و در زمینه‌های گوناگون قابل پیاده‌سازی است.

به گفته حسن زمانیان رییس سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران، ماهواره مصباح با هدف انجام کارهای مخابراتی ساخته شده است و منتظر ماهواره بر مناسب بوده تا این ماهواره به فضا پرتاب شود.

وی یادآور شد: مدار ماهواره مصباح ۷۵۰ کیلومتر است که تا پای پرتاب این ماهواره پیش رفته اما در نهایت به دلیل مسایلی پرتاب نشده است و مذاکره در خصوص پرتاب این ماهواره مخابراتی در حال انجام است.

براساس اظهارات رییس سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران ماهواره برهای تولید ایران تا مدار ۵۰۰ کیلومتری قابلیت پرتاب ماهواره را داشته اما مدار ماهواره مصباح ۷۵۰کیلومتری است.

سینا ۱

سینا ۱ نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است. این ماهواره در روز پنجشنبه ۶ آبان ماه سال ۱۳۸۴ روی یک موشک ماهواره بر کوسموس-۳ام روسی به فضا پرتاب شد و با موفقیت در مدار اختصاصی ایران قرار داده شد. محل پرتاب آن پایگاه فضایی پلستسک در روسیه بود.

این ماهواره به سفارش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در شرکت پالیوت در شهر اُمسک روسیه طراحی و ساخته شده بود. بیش از ۱۰۰ دانشجو از دانشگاه‌های مختلف اروپا در پروژه طراحی و ساخت ماهواره «SSETI EXPRESS» که زیر نظر آژانس فضایی اروپا انجام شده، همکاری داشتند.

سنجش از دور، دریافت، ذخیره و ارسال داده‌های مخابراتی دو مأموریت ماهواره سینا می‌باشد که بخش سنجش از دور، در موارد کشاورزی، تشخیص پوشش زمین از نظر گیاهی، تغییرات زمین‌شناختی مانند سیل و آتشفشان و غیره کاربرد خواهد داشت. تبادل اطلاعات میان کاربران زمینی و ارائه سرویس‌های پست الکترونیک و انتقال فایل نیز از جمله کاربردهای محموله مخابراتی سینا به‌شمار می‌رود.

طلوع

ماهواره علمی، پژوهشی طلوع، نخستین ماهواره سنجش از راه دور ایران که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ روز ملی فناوری ماهواره‌ای رونمایی شد. این ماهواره بیشتر به عنوان ماهواره هواشناسی معرفی شده است. ماهواره طلوع که توسط متخصصین صنایع شرکت الکترونیک وزارت دفاع طراحی و ساخته شده است، با ماهواره ‌بر سیمرغ قابل پرتاب بوده که از ویژگی ‌های مهم آن می ‌توان به قابلیت تصویر برداری، کنترل وضعیت، مکانیزم و سلول ‌های خورشیدی اشاره کرد.

ماموریت اصلی این ماهواره، تصویربرداری تک طیفی با قابلیت تفکیک ‌پذیری ۵۰ متری زمین، ذخیره و یا انتقال و مخابره کردن تصاویر به ایستگاه ‌های زمینی است.

این ماهواره با ارتباط برقرار کردن با ایستگاه فضایی‌ که روی زمین قرار گرفته شده به صورت تله‌ متری، ردگیری و فرمان و مرکز کنترل فرمان قابلیت تبادل داده ‌های پایش و کنترل ماهواره را دارد. ماهواره طلوع را می ‌توان یک ماهواره علمی پژوهشی نامید، چراکه با داشتن قابلیت تصویربرداری با وضوح بالا از آن در عناوین مختلف نظیر نقشه ‌برداری ‌هایی با وضوح بالا و بزرگ از یک منطقه، مطالعه و بررسی حوضچه‌ های آبی و دریا، مشاهده و ارزیابی تخریب منابع انسانی، بررسی علوم کشاورزی، مراتع، جنگل ‌ها و حتی مشاهده پوشش ابرها، پراکندگی انسانی و ارزیابی بلایای طبیعی و میزان تخریب آن در یک منطقه مانند هشدار در کمین بودن سیل، زلزله، فوران یک آتشفشان آتش‌ سوزی قابل بهره بود.

این ماهواره قابل پرتاب با موشک ماهواره‌بر سیمرغ دارای فناوری‌هایی مانند محموله تصویربرداری، کنترل وضعیت مکانیزم‌ها و سلول‌های خورشیدی که مأموریت اصلی این ماهواره، تصویربرداری تک طیفی با تفکیک‌پذیری ۵۰ متر، ذخیره و ارسال داده‌های تصویر به ایستگاه‌های زمینی بود.

مدار ماهواره طلوع از نوع ارتفاع پایین و ارتفاع مدار آن بیش از ۵۰۰ کیلومتر است و ۲ سال عمر مفید برای آن پیش‌بینی می‌شود. انرژی ماهواره طلوع توسط آرایه‌های خورشیدی از روی بدنه و باتری‌های ثانویه تأمین خواهد شد. جرم این ماهواره ۱۰۰ کیلو و ابعاد این سازه ۶ ضلعی به عرض ۸۶ و ارتفاع ۱۰۰ سانتی‌متر است.

ماهواره سنجشی طلوع با قابلیت تفکیک ۲۵ متر طی سه ماه آینده به فضا پرتاب خواهد شد که این میزان دقت، سال آینده به ۱۰ متر خواهد رسید.

رصد

ماهوارۀ رصد، دومین ماهوارۀ ایرانی است که توسط موشک‌های حامل ایرانی به فضا فرستاده شد. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود. «رصد»، با نام کامل رصد-۱، که در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شده بود، روز ۱۵ تیرماه ۱۳۹۰ مجدداً وارد جو شد و به عمر تقریباً سه‌هفته‌ای خود پایان داد.

ماهواره رصد که ماموریت آن برقراری ارتباط و دریافت فرامین از ایستگاه های زمینی، تصویر برداری از زمین و ارسال تصاویر به همراه اطلاعات تله متری به ایستگاه های زمینی بود ۲۹ خرداد ۹۰ اولین اطلاعات خود را که حاوی وضعیت زیر سیستم های ماهواره رصد می باشد به این ایستگاه ها ارسال کرد.

نوید

ماهواره نوید علم و صنعت که به اختصار ماهواره نوید نیز نامیده می‌شود، سومین ماهواره پرتاب شده ایرانی و نخستین ماهواره ساخت مرکز تحقیقات ماهواره‌ای دانشگاه علم و صنعت است که در ۱۴ بهمن ۱۳۸۸ مصادف با روز فناوری فضایی رونمایی شده بود.

مأموریت این ماهواره تصویربرداری از زمین با وضوح تصویر ۷۵۰ متر مبتنی بر روش جاروبی و به صورت تک باند است، ماهواره نوید علم و صنعت در ساعت سه و نیم بامداد (به وقت محلی) روز جمعه، ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ از پایگاه فضایی سمنان به فضا پرتاب شد.

این ماهواره مکعب شکل و با ابعاد ۵۰×۵۰×۵۰ سانتی‌متر و جرم ۵۰ کیلوگرم ساخته شده که به منظور استقرار در مدار بیضوی با ارتفاع ۲۵۰ تا ۳۷۵ کیلومتر و زاویه انحراف مداری ۵۵ درجه طراحی شده‌است. ارتباط ماهواره با ایستگاه زمینی از طریق سه فرستنده و گیرنده در باندهای وی‌اچ‌اف و یواچ‌اف برقرار است و تأمین انرژی آن نیز توسط صفحات خورشیدی نصب شده بر بدنه جانبی سازه ماهواره در کنار باتری و بهره‌گیری از تنظیم‌کننده‌ها و مبدل‌های ولتاژ صورت می‌گیرد. با توجه به مدار این ماهواره، می‌توان انتظار داشت که هر ۹۰ دقیقه یکبار زمین را دور بزند.

فجر

ماهواره فجر به عنوان اولین ماهواره با مأموریت انتقال مداری کشور با قابلیت تغییر مدار ۲۵۰ تا ۴۵۰ کیلومتر بیضوی به مدار ۴۵۰ کیلومتر دایره‌ای با استفاده از پیشبرنده گاز سرد (تراست گاز سرد) است که سبب افزایش طول عمر ماهواره به ۱.۵ سال می‌شود، این ماهواره با کمک ماهواره‌بر سفیر ۱-ب ۱۳ بهمن ۱۳۹۳ به فضا پرتاب شد.

ماهواره فجر وارد جو زمین شد و سقوط کرد؛ اما این به معنی شکست مأموریت ماهواره فجر نیست، چرا که هر عدم موفقیت مقدمه‌ای برای موفقیت‌های آینده است.

ناهید

ماهواره ناهید هم در سال ۱۳۹۵ با حضور رییس‌جمهور وقت رونمایی شد. ناهید تنها ماهواره‌ای است که صفحات آن به صورت خورشیدی باز می‌شود؛ این در حالی است که تاکنون صفحات ماهواره‌هایی که توسط دانشمندان ایرانی ساخته شده‌اند، روی بدنهٔ آنها چسبیده بوده‌اند، اما ناهید قابلیت بازشدن صفحات را ممکن خواهد کرد.

تاریخچهٔ ساخت این ماهواره به پیش از انقلاب می‌رسد. بعد از انقلاب اسلامی ایران و آغاز جنگ، این پروژه مانند نیروگاه هسته‌ای بوشهر متوقف شد اما وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در سال ۱۳۸۳ قراردادی ۱۳۲ میلیون دلاری را با کشور روسیه برای طراحی، ساخت و پرتاپ ماهوارهٔ ناهید امضا کرد.

پیام

ماهواره پیام بامداد ۲۵ دی ۱۳۹۷ با ماهواره‌بر سیمرغ به فضا پرتاب شد اما بنا به اعلام محمد جواد آذری جهرمی وزیر وقت ارتباطات، این پرتاب با موفقیت همراه نبود و ماهواره پیام در مدار قرار نگرفت. این ماهواره با مشارکت چهار دانشکده مهندسی هوافضا، برق کامپیوتر و مکانیک و ۱۶ نفر از استادان دانشکده‌های دانشگاه امیر کبیر ساخته شد و علاوه بر آن بخش اصلی فعالیت بر عهده دانشجویان ارشد و دکتری بوده‌ است.

این ماهواره از سری میکرو ماهواره‌های توسعه فناوری فضایی بود که به منظور تصویربرداری سه‌طیفی (سبز- قرمز و مادون قرمز نزدیک) و پانکروماتیک از محدوده ایران (به‌صورت نزدیک به زمان‌واقعی و ذخیره- ارسال)، ذخیره و ارسال پیام (S&F) و اندازه‌گیری تشعشعات فضایی، ساخته شد. طراحی این ماهواره از سال ۸۴ آغاز شد. با وزن این ماهواره ۱۰۰ کیلوگرم و ارتفاع مداری طراحی شده برای ماهواره پیام ۵۰۰ کیلومتر و با شیب مداری ۵۵ درجه و تصاویری با دقت ۴۵ متر ارسال می‌کرد.

احمد معتمدی رییس دانشگاه صنعتی امیرکبیر از ماهواره پیام به عنوان پیروزی بزرگ در ساخت اولین ماهواره عملیاتی با طول عمر و فناوری بالا در مدار ۵۰۰ کلومتری سطح زمین نام برد و گفت: این ماهواره به مدت ۳۰۰ ثانیه در مدار قرار گرفت.

ظفر

اواخر بهمن ۱۳۹۸ ماهواره ظفر ۱ با ماهواره‌بر سیمرغ پرتاب شد، اما سرعت تزریق آن به حد ممکن نرسید و نتوانست در مدار باقی بماند. پس از این اتفاق، وزارت ارتباطات از ساخت ماهواره ظفر خبر داد. نمونه دوم ماهواره ظفر، ماهواره‌ای با همان ماموریت‌های ظفر ۱ اما با کیفیت و امکانات بیشتر است.

ماهواره ظفر قرار است در مدار دایره‌ای حرکت کند. وزن این ماهواره ۱۱۳ کیلوگرم و دارای طول عمر تجهیزاتی ۱٫۵ سال است. بر روی این ماهواره ۴ دوربین رنگی نصب می‌شود. این دوربین‌ها دارای وضوح ۲۶ برای ظفر-۱ و ۱۶متری برای ظفر-۲ است و قادر به تصویربرداری از سطح زمین خواهد بود.

به گفتهٔ محققان، این ماهواره دقت سیستمِ کنترل تعیین وضعیت ماهوارهٔ ظفر نسبت به ماهوارهٔ نوید ۳۰۰ درصد پیشرفت داشته‌است. این ماهواره ۲۰ بهمن سال ۹۸ به فضا پرتاب شد و به‌علت عدم تغذیهٔ ماهواره توسط ماهواره‌بر سیمرغ در مدار زمین قرار نگرفت.

پرتاب ماهواره سنجش از دور ظفر در بهار ۱۴۰۲ یکی از اتفاقات مهم در صنعت فضایی کشور است. به گفته عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، ماهواره «ظفر» در سه ماه نخست ۱۴۰۲ پرتاب می‌شود.

این ماهواره که به دوربین ۱۶ متری مجهز است، در صف پرتاب قرار دارد و به‌زودی به مدار تزریق می شود. ۹۵ درصد از تجهیزات این ماهواره، تولید بومی است.

نور ۱

نور ۱ ماهوارهٔ چندمنظورهٔ ساخت ایران است که در روز چهارشنبه ۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ توسط سپاه پاسداران و به‌وسیلهٔ ماهواره‌بر قاصد از کویر مرکزی ایران با موفقیت در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار گرفت. نور ۱، اولین ماهوارهٔ نظامی ایران است که در مدار قرار گرفته‌است.

نور ۲

ماهواره نور ۲ دومین ماهوارهٔ نظامی ساخت جمهوری اسلامی ایران است که توسط قاصد نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فضا پرتاب شد و در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین قرار گرفت.

خیام

ماهواره خیام در روز ۱۸ مرداد ۱۴۰۱، ساعت ۱۰و۲۳دقیقه صبح به وقت تهران در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان با موشک سایوز روسیه با موفقیت پرتاب شد.

وزن این ماهواره ۶۰۰ کیلوگرم و در مدار ۵۰۰ کیلومتری زمین در حال چرخش است؛ عمر مأموریتی این ماهواره پنج سال است.

ماهواره جزو ماهواره‌های سنجش از راه دور است که وظیفه پایش زمین را برعهده دارد و در طیف‌های نوری مختلفی فعالیت می‌کند؛ دقت این ماهواره یک متر بوده و از کیفیت ویژه‌ای برخوردار است.

با استفاده از ماهواره‌های سنجش از راه دور، می‌توانیم مسایل مرتبط با کشاورزی را مدیریت، گستره جنگل‌ها را شناسایی، خشکسالی‌ها را تشخیص و وضعیت گیاهان یک منطقه را بررسی و حوادث غیرمترقبه را مدیریت کرد.