محبوبه مباشری در گفت و گو با خبرنگار کتاب ایرنا درباره اهمیت و جایگاه شعری و شخصیتی خیام نیشابوری اظهار داشت: کتاب تاریخ بیهق (کتابی تاریخی به فارسی، نوشته ظهیرالدین ابوالحسن علی بن‌ابی القاسم زید بیهقی مشهور به ابن فُندُق است و با تاریخ بیهقی تفاوت دارد) نکته‌ای را ذکر می‌کند، در بخشی از این کتاب نوشته شده است: علما و فقها در مسجد گرد هم آمده بودند و درباره قضیه فدک حضرت فاطمه(س) و اینکه میراث پیامبر است یا خیر، درباره حقیقت این مساله بحث می‌کردند. خیام از در وارد شد و سخنی که بر زبان آورد ختم ماجرا بود. این نوشته نشان می‌دهد که خیام اهل حدیث و متکم هم بوده است و فقط شاعر نبود.
مردم ایران خیام را از طریق اروپاییان می‌شناسند و طبیعی است که ایرانیان، خیام را آنگونه که آنها می‌شناسانند، می‌شناسند
رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا درباره چرایی توجه بیشتر مردم به جنبه شاعرانه خیام، توضیح داد: به این دلیل است که مستشرقان(دانشمندان و محققان غربی که در مورد جوامع شرقی به تحقیق می‌پردازند) تفکر اغتنام فرصت را که خیام اشاعه داد و او را در ایران سردمدار آن تفکر می‌دانند، بیشتر شایع کردند، زیرا این تفکر بیشتر به مذاق آنها سازگار بود. هرچند پیش از او شاعرهای عرب و انگلیسی زبان هم بودند، که در این باره سرودند. ادامه این تفکر را حافظ دنبال می‌کند و در حافظ نمود بیشتری دارد.
او تفکر اغتام فرصت را مهم‌ترین خصیصه تفکر شعر خیام اعلام کرد و افزود: حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «دیروز گذشت و چیزی که در آینده می‌آید کجا است؟ برخیز و از میان دو عدم اغتنام فرصت کن». این همان تفکر خیامی است خیام هم از همین تفکر استفاده کرده است.
این عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به ترجمه و انتشار اشعار خیام توسط ادوارد فیتزجرالد ادامه داد: وقتی شعرهای خیام توسط ادوارد فیتزجرالد در اروپا ترجمه و منتشر می‌شود، آنها خیام را بیشتر از عوام مردم ایران شناختند. طبیعتا مردم ایران خیام را از طریق آنها می‌شناسند و طبیعی است که ایرانیان، خیام را آنگونه که آنها می‌شناسانند، می‌شناسند.
تحقیقات صادق هدایت درباره خیام
مباشری درباره تحقیقاتی که صادق هدایت درباره خیام انجام داده است، توضیح داد: صادق هدایت تحقیق مفصلی درباره خیام انجام داده و می‌گوید از این همه رباعیاتی که در می‌گساری و شراب نوشی و غنیمت شمردن لحظات به خیام نسبت داده شده است، فقط ۱۴ رباعی به خیام اختصاص دارد و باقی همه جعلی و مجهول است. صادق هدایت کتابی با عنوان ترانه‌های خیام منتشر کرده است. وقتی در عمق این موضوع‌ها فرو می‌روید حاکی از تفکر فلسفی و شک به امور حکمی و عقیدتی است.
به گفته رئیس دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا، علامه شهید مرتضی مطهری گفته است که «شک معبر خوبی است اما منزل خوبی نیست و همه بزرگان مرحله شک را تجربه کردند». هرکس که صاحب تفکر و اندیشه است نمی‌تواند شک نکند و باید در اصولی که در ذهن دارد شک کند، اما شک منزگاه خوبی نیست و انسان باید بتواند به حقیقت برسد. خیام دارای چنین شیوه زندگانی است که به همه چیز شک کرده و بعد به حقیقت رسیده است. آنچه که بیان می‌کند حاصل تفکرات عمیقی است که خیام دارد.
خیام با اشعارش در ذهن مخاطب سوال می‌سازد
مباشری آثار خیام را از زاویه دیگری بررسی کرد و گفت: شرایط اجتماعی روزگار ایرانیان همیشه با جنگ، حملات و نابسامانی‌های زندگی مصادف بوده است. در چنین فضایی روح شاعر که بسیار متاثر و حساس است بیشتر تحت تاثیر قرار می‌گیرد و به این دلیل که روی زمین هیچ‌گونه رفاهی برای خود نمی‌بیند، این شک در وجود او رخنه می‌کند و باید به شکلی آن را بروز دهد. این دیدگاه در ضمیر شاعر حاکی از روزگاری است که در آن زیسته است برای مثال حافظ دوران مغول را پشت سر گذاشته است و زندگانی و روزگار غیرمعمولی دارد که همواره با دسیسه‌های درباریان و حملات مواجه است.
خیامی که تصور می‌کنیم و در پندار ما است، خیامی نیست که در حقیقت وجود دارد
این عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا با اشاره به کتابی با عنوان خیام پنداری نوشته صدیقی نخجوانی ادامه داد: این کتاب نشان می‌دهد خیامی که تصور می‌کنیم و در پندار ما است، خیامی نیست که در حقیقت وجود دارد. خیام فیلسوف، شاعر، ریاضی‌دان حکیم و محدث است. خیام در شعرهایش شک برای ایجاد سوال می‌سازد و می‌خواهد شک ایجاد کند تا افراد از خود سوال کنند.
جامی است که عقل آفرین میزندش/ صد بوسه ز مهر بر جبین میزندش
این کوزه‌گر دهر چنین جام لطیف/ می‌سازد و باز بر زمین میزندش
مباشری درباره این رباعی خیام توضیح داد: خیام می‌گوید، چرا انسان به دنیا می‌آید تا بعد از مدتی باید از دنیا برود؟ این سوال در مخاطب باید موجب نوعی ابهام شود و مخاطب باید بتواند دنبال آن برود و راهکاری پیدا کند که چرا این اتفاق میفتد؟
مولانا هم چنین اشعاری دارد و می‌گوید:
پشه کی داند که این باغ از کی است / کاو بهاران زاد و مرگش در دی است
ما زآغاز و زانجام جهان بی‌خبریم/ اول و آخر این کهنه کتاب افتادست
مصاحبه ایرنا با محبوبه مباشری درباره پروین اعتصامی را اینجا بخوانید.