انتخابات ترکیه قرار است ۱۴ می ۲۰۲۳ (بیست و چهارم اردیبهشت‌ماه) برگزار شود؛ رویدادی سیاسی که به دلیل شرایط داخلی ترکیه و معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی فقط برای ترک‌ها مهم نیست و بسیاری خارج از مرزهای این کشور به فرجام آن چشم دوخته‌اند.
در همین ارتباط، نشست «نگاهی از بیرون به درون انتخابات ترکیه» به همت انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا عصر روز شنبه ۱۶ اردیبهشت در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد و کارشناسان در مورد این انتخابات دیدگاه‌های خود را مطرح کردند.
پیش از این، سخنرانی «شبنم چادری» پژوهشگر مسائل زنان انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا با عنوان «آرایش نیروهای سیاسی در انتخابات دوقطبی ترکیه» ، «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه با عنوان «کُردها در انتخابات ترکیه دستاوردی خواهند داشت؟»، «حسین دهشیار» استاد روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با عنوان «آمریکا دوست دارد چه کسی برنده انتخابات ترکیه باشد؟»، «رحمت حاجی مینه» استاد روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی با عنوان «پیامدهای زلزله و وضعیت لیر؛ رقبای اصلی اردوغان» و «فائزه قاسمی» با عنوان «انتخابات ۲۰۲۳ترکیه از نگاه زنان» منتشر شد. در این گزارش، متن سخنرانی «صالح ملاعمر عیسی» استاد علوم سیاسی دانشگاه صلاح‌الدین اربیل را می‌خوانیم:
واکاوی روابط آنکارا - اربیل از چهار بُعد
صالح ملاعمر عیسی در ابتدای سخنرانی خود به اهمیت ترکیه برای اقلیم کردستان عراق از منظرهای مختلف پرداخت و گفت: به طور کلی کشور ترکیه برای اقلیم کردستان عراق دارای اهمیت زیادی است، پس بر همین اساس انتخابات و سرنوشت سیاسی این کشور نیز دارای اهمیت زیاد . چندبُعدی برای اقلیم کردستان است.
۱- جغرافیا و ژئوپلتیک
از نظر جغرافیایی دو طرف بنا به جبر جغرافیایی همسایه‌اند و طبیعی است که به نفع آنها است که روابط خوبی با یکدیگر داشته باشند. علاوه بر این، ترکیه یک دروازه بسیار مهم برای اقلیم کردستان عراق به شمار می‌رود که از طریق این دروازه می‌تواند به کشورهای اروپایی و حتی دیگر کشورهای جهان دسترسی داشته باشد. به طور متقابل اقلیم کردستان هم دروازه بسیار مهمی برای ترکیه به شمار می‌رود چون از طریق این مرز می‌تواند علاوه بر بازار اقلیم کردستان بر بازار عراق و حتی برخی کشورهای عربی دسترسی داشته باشد.
۲- سیاسی-امنیتی
به طور مستمر روابط دو طرف در حال پیشرفت است از نظر امنیتی اگر به روابط ۲ طرف نگاه کنیم، هرچند در اوایل نوعی تنش در روابط آنها وجود داشت اما به مرور زمان و به خصوص با ابتکار رئیس کنونی اقلیم کردستان، از سطح تنش بین طرفین کاسته شد. بارزانی این نگرش را دارد که اقلیم کردستان به هیچ عنوان نباید تبدیل به منطقه‌ای تهدیدآمیز برای امنیت ترکیه و جمهوری اسلامی ایران شود و کشورهای منطقه با همکاری اقلیم کردستان می‌توانند با همفکری و همکاری باعث تامین امنیت متقابل و نیز منطقه‌ای شوند و این امر به نفع همه این بازیگران و حتی بازیگران منطقه‌ای و حتی فرامنطقه‌ای است. در همین زمینه می‌توان به اوج این همکاری‌های امنیتی برای مبارزه با تهدیدات داعش اشاره کرد.
این نگرش رئیس اقلیم کردستان باعث شد تغییر و تحولاتی در سیاست خارجی و بخصوص امنیتی ترکیه نسبت به اقلیم کردستان شکل بگیرد. این نوع نگاه باعث تغییر نگرش رجب طیب اردوغان که قدرتمندترین فرد ترکیه در ۲۱ سال اخیر بوده است، شد. این امر همچنین، باعث پایه‌ریزی یک نوع روابط جدید بین طرفین شد.
۳- اقتصادی
از نظر اقتصادی، روابط بین ترکیه و اقلیم کردستان عراق به سال ۱۹۹۱ بر می‌گردد. در زمانی که عراق تحت تحریم‌های سازمان ملل قرار گرفته بود، رژیم بعث هم با خارج کردن ساختار اداری‌اش از اقلیم کردستان نوعی تحریم و فشار بر این منطقه وارد کرده و باعث شده بود وضعیت اقتصادی اقلیم کردستان خیلی بد شود، اما اقلیم کردستان از طریق مرز «ابراهیم خلیل» در این سال توانست روابط خوب اقتصادی برقرار کند و از همان مرز حتی با کشورهای دیگر جهان روابط بازرگانی و اقتصادی برقرار کند؛ امری که باعث کاهش مشکلات و بهبود وضعیت اقتصادی و درآمدی اقلیم کردستان به صورت تدریجی و حتی روزانه شد. به نحوی که در فاصله کوتاهی موقعیت و جایگاه اقلیم کردستان از بقیه عراق تحت حاکمیت رژیم بعث بهتر و شکوفاتر شد.
از سال ۲۰۰۳ با سقوط رژیم بعث یک فضای مناسب و تازه و گسترده‌ای میان طرفین ایجاد شد، به نحوی که شرکت‌های اقتصادی و تا حدی صنعتی ترکیه با شمار زیاد وارد این منطقه شدند و سرمایه‌گذاری‌های مالی و فنی زیادی در اربیل و سلیمانیه و دهوک انجام دادند. این روند باعث شد تا روابط اقتصادی طرفین روز به روز مستحکم‌تر و قوی‌تر شود؛ به نحوی که در سال ۲۰۲۱ حجم تبادل بازرگانی بین ۲ طرف به ۱۱ میلیارد دلار افزایش پیدا کرد و در سال ۲۰۲۲ به ۱۲ میلیارد دلار رسید؛ روندی که پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ هم همچنان افزایش پیدا کند.
در همین رابطه لازم به ذکر است که در بخش مواد غذایی بیش از ۴۸ درصد اقلیم کردستان از ترکیه تامین می‌شود و وارد کردستان می‌شود امری که اهمیت این منطقه را بصورت مستمر برای ترکیه افزایش داده است تامین این مواد از ترکیه هم برای اقلیم کردستان هم دارای اهمیت بسیاری است.
۴- فرهنگی
ترکیه در اقلیم کردستان مدارس و دانشگاه های مختلف و متعددی را ایجاد کرده است و حتی بورس‌های تحصیلی متعددی را در اختیار دانشجویان اقلیم کردستان قرار داده تا بتوانند به ترکیه رفته و در آنجا تحصیل کنند؛ موضوعی که باعث گسترش روابط فرهنگی، علمی و اجتماعی میان ۲ طرف شده است.
تاثیر نتیجه انتخابات ترکیه بر روابط اربیل-آنکارا
این پژوهشگر روابط بین‌الملل افزود: با توجه به نظرسنجی‌های صورت گرفته در این روزها، برخی احتمال می‌دهند همچنان اردوغان در قدرت باقی بماند و برخی دیگر معتقدند شانس پیروزی کمال قلیچدار اوغلو بیش از رهبر حزب عدالت و توسعه است. برخی هم فکر می‌کنند انتخابات به دور دوم کشیده شود. اما چیزی که ما شاهد هستیم از دو حالت خارج نیست؛ یا رجب طیب اردوغان در قدرت ابقا و دوباره انتخاب می‌شود یا کمال قلیچدار اوغلو رئیس جمهور جدید ترکیه می شود. حال بیاییم دو احتمال مذکور را بررسی کنیم؛
اگر اردوغان مجددا پیروز شود شاهد استمرار و تثبیت و گسترش روابط بین ترکیه و اقلیم کردستان خواهیم بود.
اما اگر کمال قلیچدار اوغلو رئیس جمهور ترکیه شود با توجه به مسائل و نکاتی که در شعارهای انتخاباتی‌اش مطرح می‌سازد احتمال وقوع تغییر و تحولاتی در سیاست داخلی و خارجی و به‌خصوص در روابط با آمریکا، اروپا، ناتو، روسیه و دیگر کشورهای قدرتمند وجود دارد. اما آیا این تغییر و تحولات نسبت به اقلیم کردستان هم به وقوع خواهد پیوست؟
اگر شعارهای انتخاباتی قلیچدار اوغلو و اهدافی را که اعلام کرده است به طور دقیق بررسی کنیم، هیچ شعار یا نقدی علیه اردوغان در رابطه با اقلیم کردستان عراق نداشته است و به نوعی در این رابطه سکوت کرده است. برداشت ما این است که این سکوت و عدم واکنش، حاکی از رضایت او از روابط موجود میان آنکارا با اربیل است و حتی اگر یک نوع افکار و برنامه‌های جدیدی داشته باشد به نظر من این مساله تاثیر زیادی بر روابط دو طرف نخواهد گذاشت چون سنگ بنای این روابط بر اساس منافع و نگاه‌های مشترک نهاده شده است و این منافع متقابل هم به نفع ترکیه با هر دولتی و رئیس جمهوری در این کشور است.
علاوه بر این در دو دهه اخیر شرکت‌های ترکیه‌ای سرمایه‌گذاری کلانی در اقلیم کردستان کرده‌اند و این سرمایه‌گذاری‌ها بر اساس اینکه چه کسی رئیس جمهور ترکیه می‌شود صورت نگرفته است و همان طور که می‌دانید این سرمایه‌گذاری‌ها هم به نحوی نیست که با یک آئین‌نامه و دستورالعمل برچیده شود و به ترکیه و یا جای دیگری منتقل شود، چون این موضوع حرکت و روندی استراتژیک است. به طور کلی فکر نمی‌کنم چنانچه کمال قلیچ دار اوغلو پیروز شود نسبت به تغییر روند ارتباطاتش با اقلیم کردستان حرکت کند بلکه همچنان آهنگ این روابط به مانند گذشته رو به جلو خواهد بود.
همچنین آن چیزی را که در رابطه مسائل کُردها در داخل ترکیه بین ۲ نامزد اصلی مطرح می‌شود ما یک مساله داخلی می‌دانیم که مربوط به این کشور است و ما هیچ دخالت و دیدگاهی در این رابطه نداشته و نخواهیم داشت.