به گزارش ایرنا صنایع دستی به علت بومی و منحصر به‌فرد بودن، وابسته نبودن تولید آن به خارج و وجود نیروهای انسانی خلاق، ماهر و پیشکسوت، ظرفیت بزرگی برای کارآفرینی در مناطق مختلف کشور است و از معدود صنایعی بوده که چهار محور اشتغال، تولید، صادرات و هویت ملی را توامان با خود دارد.
این ظرفیت در خراسان جنوبی از غنای عمیق برخوردار بوده اما به دلیل اتکای روندهای تولید و عرضه صنایع دستی به رویکردهای سنتی و کم‌رونقی بازار فروش، تاکنون بهره‌برداری مناسبی از آن نشده، این در حالی است که خراسان جنوبی به عنوان میراث‌دار بخش مهمی از فرهنگ و تاریخ ایران زمین در عرصه صنایع دستی و هنرهای سنتی حرفهای زیادی برای گفتن دارد.
تا جایی که صنایع دستی به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصادی خراسان جنوبی در کنار بخش‌هایی مانند کشاورزی، صنعت، مرز و گردشگری تعریف شده که بیانگر اهمیت راهبردی این حوزه است و از مجموع ۲۹۹ رشته صنایع دستی در کشور، ۱۲۰ رشته در این استان وجود دارد.
رشته‌های صنایع دستی فراموش شده از جمله پلاس‌بافی، گیوه‌دوزی و برک‌بافی در سال‌های اخیر به همت صنعتگران خراسان جنوبی احیا شدند و حوله‌های تولیدی این استان که اغلب آنها توسط بانوان بافته می‌شود، در خارج کشور مشتری دارد.
به گفته کارشناسان، صنایع دستی در ۲ بخش تولید و فروش محصولات دارای اهمیت است که باید در کنار هم تقویت شوند و از همه ابزارها برای معرفی صنایع دستی به عنوان یک ظرفیت فرهنگی، هنری و اقتصادی بهره گرفت.
نبود نشان تجاری و نمانام (برند) سازی از دیگر چالش‌های این بخش است که معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی به آن اشاره و اظهار داشت: دغدغه بیشتر صنعتگران استان نبود نشان تجاری و برندسازی برای محصولات تولیدی آنهاست که در این زمینه ضعف جدی داریم.
بنابراین بازاریابی و بسته‌بندی ۲ چالش اصلی فروش و صادرات صنایع دستی است و در این میان توجه به موضوع بازاریابی در شرایطی که اکثر هنرمندان صنایع دستی مردم بومی و افراد غیرمتخصص در حوزه بازاریابی هستند و فارغ از فضای رقابتی بازار داخل و خارج به صورت سنتی تولید می‌کنند، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
موضوعی که یکی از هنرمندان صنایع دستی در رشته معرق چوب و مشبک درباره آن به خبرنگار ایرنا گفت: صنایع دستی با قابلیت‌ها و خصوصیات ویژه خود از جمله نیاز نداشتن به سرمایه‌گذاری زیاد و امکان ایجاد و توسعه آن در مناطق مختلف می‌تواند نقش مهمی در اشتغالزایی و رونق تولید ایفا کند.
مسعود شجاعیان، رونق کمرنگ بازار فروش را یکی از مشکلات خود در این رشته عنوان کرد و افزود: مردم برای داشتن این نوع کالاها باید احساس نیاز کنند و جای خالی صنایع دستی در منازل احساس شود.
وی بر لزوم فرهنگ‌سازی برای کاربردی کردن صنایع دستی در زندگی مردم تاکید کرد و گفت: اعطای تسهیلات کم‌بهره کمکی برای رفع بخشی از مشکلات تولیدکنندکان صنایع دستی است اما در بسیاری از موارد صنعتگران مدت زمان زیادی را برای دریافت وام در انتظارند که نیاز است دولت حمایت بیشتری از صنعتگران داشته باشد.
این هنرمند صنایع دستی که در سراچه امینی بیرجند صاحب غرفه‌ای برای فروش تولیدات خود است، خواستار توجه بیشتر مسئولان میراث فرهنگی برای بهبود وضعیت و فضای این مکان از جمله نورپردازی شد و گفت: حمایت از صنعتگران برای فروش صنایع دستی موجب دلگرمی آنان و رونق بازار فروش این صنعت خواهد شد.
وی یادآور شد: صنایع دستی در حال حاضر جزو کالاهای لوکس است و با توجه به وضعیت معیشت مردم در شرایط کنونی به ویژه در استان خراسان جنوبی، جزو نیازهای اساسی مردم به شمار نمی‌رود و تقریبا از سبد کالای خانوار حذف شده است.
بازاریابی مهمترین نیاز هنرمندان صنایع دستی
هنرمند دیگری در رشته قلم‌زنی و فلزکاری مس گفت: حمایت از تولیدات صنایع دستی برای بازاریابی مهمترین نیاز صنعتگران است.
ابوالفضل حسنی با بیان اینکه فعالیت در این رشته را از سال ۱۳۹۱ آغاز کرده است اظهار داشت: چند سالی در این رشته به کار آموزش و تولید کارگاهی مشغول بودم اما با توجه به وضعیت بازار ترجیح دادم غرفه‌ای را در سراچه امینی بیرجند برای فروش تولیدات خود داشته باشیم و همین جا کار قلم‌زنی را هم دنبال می‌کنم.
وی ادامه داد: برای فروش تولیدات صنایع دستی تبلیغات زیادی انجام نشده است لذا تنها تولیدات کارگاهی مقرون به صرفه نیست و برای توسعه آن پیدا کردن بازار فروش نیز مهم است
این هنرمند صنایع دستی گفت: هنر قلم‌زنی یکی از هنرهای مهم و دوست‌داشتی ایران است که اکنون با مشکل بازاریابی و فروش مواجه شده است.
وی افزود: باید با فرهنگ‌سازی در جامعه مردم یاد بگیرند همانگونه که برای زیورآلات ارزش قائل می‌شوند برای صنایع دستی شهر و کشورشان نیز ارزش قائل شوند از طرفی حمایت از خرید کالای داخلی برای صنایع دستی هم اعمال شود.
توجه به شناسنامه فرهنگی و تاریخی ملت
یکی از هنرمندان صنایع دستی در رشته چرم‌دوزی نیز صنایع دستی را شناسنامه فرهنگی و تاریخی یک ملت و نشان دهنده جایگاه مردم مناطق مختلف توصیف کرد و گفت: با توجه به اشتغال و درآمد خوب این بخش باید کمک کرد صنایع دستی به جایگاه واقعی خود برسد.
زهرا سرحدی، تغییر قیمت مواد اولیه را از مهمترین مشکلات تولیدکنندگان و افراد فعال در عرصه صنایع دستی دانست و افزود: صنایع دستی نیازمند زنجیره تولید است؛ فعالیت در این عرصه زمانبر است و زمان صرف شده با هزینه تمام‌شده و قیمت مواد اولیه که در هر لحظه افزایش می‌یابد، همخوانی ندارد.
وی با انتقاد از اجاره بالای غرفه در نمایشگاه‌های داخلی گفت: باید برای حضور در این نمایشگاه‌ها توجه بیشتری به صنعتگران شود.
این صنعتگر یکی از راه‌های فروش صنایع دستی را حضور در نمایشگاه‌های دیگر استان‌ها عنوان کرد و افزود: انتظار داریم با حمایت و فراهم کردن زمینه‌های لازم در نمایشگاه‌ها فرصت دیده شدن به همه صنعتگران داده شود.
او وجود قوانین سختگیرانه در اعطای تسهیلات به تعاونی صنایع دستی را از دیگر مشکلات ذکر کرد و گفت: تسهیلات بعد از تشکیل تعاونی فقط به شخص حقیقی داده می‌شود نه حقوقی که یکی مشکلات تعاونی ما در رشته صنعت چرم است.
سرحدی تصریح کرد: ارائه کار با کیفیت و تخصصی نیاز به تجهیزات تخصصی در رشته چرم‌دوزی دارد که قیمت آن بالاست و توان خرید را نداریم.
صادرات؛ راه رونق بازار فرش دستباف
اما یک کارآفرین و تولیدکننده فرش و گلیم در خراسان جنوبی صادرات را راه رونق بازار فرش دستباف برشمرد و گفت: فرش‌بافی یکی از هنرهای ارزآور و اشتغال‌زاست که بی‌توجهی به وضعیت بافندگان و بازار کار، تعطیلی کارگاه‌ها و فراموشی این هنر صنعت را رقم زده است.
مهسا موسوی افزود: در سال‌های اخیر مشکلات زیادی بر سر راه بافندگان فرش پیش آمده و کارگاه‌های قالی‌بافی رونق گذشته را ندارند، مشکلاتی که اگر حل نشوند خیلی زود این هنر به ورطه فراموشی رفته و روز به روز بافندگان کمتر می‌شوند.
وی گفت: یکی از مشکلات اصلی در این بخش بیمه قالی‌بافان است که فقط قدیمی‌ها بیمه هستند و بافندگان جدید بیمه نمی‌شوند.
این کارآفرین ادامه داد: از طرفی تحریم‌ها بر بازار صادرات و قیمت فروش تاثیر گذاشته ولی می‌توان با ایجاد راهکارهایی بازارهای جدیدی را در کشورهای اطراف پیدا کرد که به تبلیغات و پرپایی نمایشگاه‌های متعدد نیاز دارد.
وی گفت: اگر مانند گذشته صادرات فرش انجام می‌شد حداقل کسانی که کارشان قالی‌بافی است ترغیب می‌شدند در این کار باقی بمانند اما در حال حاضر حمایت لازم از فرش نمی‌شود و بافندگان تولیدات خود را به صورت شخصی یا معامله با تجار خرده‌فروش عرضه می‌کنند.
موسوی گفت: در بسیاری از موارد فرش ایران به اسم کشورهای ترکیه و هند در بازارهای جهانی به فروش می‌رسد که این موضوع لطمه‌ای به هنر اصیل ایرانی است.
وی ادامه داد: قدرت خرید مردم در فرش دستباف کم و قیمت آن بسیار بالاست بنابراین تنها صادرات می‌تواند به رونق تولید این صنعت کمک کند.
تولیدکننده فرش دستباف همچنین فرهنگ‌سازی، تبلیغات و ارائه تسهیلات برای خرید مردم را نوعی حمایت از صنعت فرش دانست و گفت: فرش در حال حاضر نیاز ضروری مردم نیست و فروش فرش به نصف رسیده است لذا بازار فروش صنایع دستی به ویژه فرش دستباف نیازمند حمایت دولت یا حضور در نمایشگاه‌های خارجی و داخلی است.
موضوعی که معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی نیز آن را تایید کرد و گفت: نبود نمایشگاه‌های خارج کشور برای ارتباط مستقیم بین تولیدکننده و مصرف‌کننده مهمترین خلاء برای پشتیبانی از صنایع دستی است البته نمایشگاه‌های داخلی هم در فروش تاثیرگذار است.
اگر بتوانیم فروش صادراتی را افزایش دهیم بازار صنایع دستی رونق پیدا می کند و حتی توسعه رشته‌های صنایع دستی و ارتقای کیفیت را خواهیم داشت.
حسن‌علی فولادی در گفت و گو افزود: اگر بتوانیم فروش صادراتی را افزایش دهیم بازار صنایع دستی رونق پیدا می‌کند و حتی توسعه رشته‌های صنایع دستی و ارتقای کیفیت را خواهیم داشت.
وی گفت: تامین مواد اولیه برای تولید صنایع دستی از دیگر مشکلات در برخی رشته‌هاست زیرا به دلیل خرید کم باید مواد اولیه را با قیمت بالایی خریداری کنند و در این راستا اگر شرکت تعاونی همچون فرش وجود داشته باشد تاثیر زیادی در فروش صنایع دستی دارد.
برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی که هر سال به صورت استانی، منطقه‌ای و ملی برگزار می‌شود، راهکار دیگری برای فروش و بازاریابی است که پنجمین نمایشگاه سراسری صنایع دستی خراسان جنوبی با حضور صنعتگران و هنرمندانی از ۲۶ استان کشور آذر پارسال برپا شد و بیش از سه میلیارد تومان فروش داشت.
همچنین خراسان جنوبی در شانزدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و سی و ششمین نمایشگاه ملی صنایع دستی که بهمن سال گذشته در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار شد، حضور موثری داشت و ۱۳ غرفه به معرفی صنایع دستی استان پرداختند.
با این وجود معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان جنوبی، بضاعت ضعیف مالی تولیدکنندگان صنایع دستی برای شرکت در نمایشگاه‌ها را از جمله مشکلات موجود ذکر کرد و گفت: پرداخت اجاره یک غرفه در نمایشگاه در حد بضاعت مالی تولیدکننده نیست و خلاء حضور صنعتگر موجب شده چند رشته از جمله تراش سنگ‌های قیمتی، بافته‌های داری و نساجی سنتی که تولیدات بیشتری دارند در قالب یک غرفه به صورت حمایتی در نمایشگاه‌های داخلی شرکت کنند.
وی ادامه داد: با حمایت بخش دولتی یا شرکت‌های بزرگ تجاری می‌توان درصدی از فضاهای نمایشگاهی را برای حمایت صنعتگران صنایع دستی اختصاص داد و اکنون بیش از ۳۰۰ رشته صنایع دستی در کشور داریم که ظرفیت خیلی قوی در دنیاست و در خراسان جنوبی هم حدود ۸۰ رشته شناسایی شده که ۲۵ رشته فعال است و تولید دارند.
فولادی میزان صادارت گمرکی و چمدانی صنایع دستی استان را طی سال گذشته بیش از ۵۰۰ هزار دلار ذکر کرد و گفت: کاربردی کردن صنایع دستی یکی از رسالت‌های ذاتی صنعتگران است که بتوانند کارشان را به‌روز کنند.
وی ادامه داد: اکنون در مجموعه اداره کل میراث فرهنگی دوره آموزشی ویژه شاغلان صنایع دستی برگزار می‌شود تا صنعتگران بتوانند با موضوع صادرات، تجاری‌سازی، بسته‌بندی و تبلیغات آشنا شوند و البته زمانبر است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی نداشتن بیمه را یکی دیگر از مشکلات صنعتگران برشمرد و گفت: سه هزار نفر از صنعتگران استان زیر پوشش بیمه عشایر و روستایی و ۳۷۰ نفر هم زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند.
وی تعداد صنعتگران صنایع دستی در استان خراسان جنوبی را بیش از ۱۰ هزار نفر اعلام کرد و گفت: از این تعداد حدود هفت هزار و ۵۰۰ نفر شناسنامه‌دار هستند و به دلیل اینکه بیشتر رشته‌ها نیاز به کارگاه تخصصی ندارد، در خانه تولید می‌شوند.
فولادی رشته‌ای نساجی سنتی، بافت‌های داری، چرم‌دوزی، قلم‌زنی، جاجیم و گلیم فرش را از جمله رشته‌های فعال صنایع دستی در این استان ذکر کرد و گفت: پارسال از محل تبصره ۱۸ حدود ۱۷ میلیارد تومان و تبصره ۱۶ نیز هفت هزار و ۸۰۰ میلیون تومان تسهیلات قرض الحسنه به صنعتگران استان واگذار شد.
استانداردسازی تولیدات راهکاری برای رونق بازار صنایع دستی
یک کارشناس صنایع دستی در اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بیرجند هم با اشاره مشکلات صنعتگران در زمینه صادرات گفت: استانداردسازی تولیدات یکی از گزینه‌هایی است که می‌توانیم تولید را به صادرات برسانیم و هم باید تیم کارشناسی وارد این کار شود هم تولیدکنندگان خود را ملزم به انجام این کار بدانند.
هاشم اتفاقی ادامه داد: توجه تولیدکنندگان به کیفیت کالا در بازاریابی مهم است و تعیین یک تیم کارشناسی از کارشناسان میراث فرهنگی با استفاده از ظرفیت‌های دانشگاهی و استانی می‌تواند به ارتقای کیفیت تولید و بسته‌بندی آن کمک کند.
وی گفت: استفاده از مواد ارگانیک و بسته‌بندی متنوع در تولیدات صنایع دستی از اهمیت زیادی برخوردار است که با توجه به ذائقه مردم باشد لذا صنعتگر باید به سمت تولیدات به‌روز حرکت کند و یک تیم کارشناسی کار بازاریابی را انجام دهد.
این کارشناس صنایع دستی تصریح کرد: درصد کمی از تولیدات صنایع دستی صادرات واقعی می‌شود البته چمدانی انجام می‌شود اما منفعت صادراتی ندارد.
استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه در فضای مجازی و بهره‌گیری از شیوه‌های جدید در بازاریابی، راهکاری برای افزایش عرضه و تقاضا و رونق صنایع دستی خراسان جنوبی به شمار می‌رود.
وی یادآور شد: استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه در فضای مجازی و بهره‌گیری از شیوه‌های جدید در بازاریابی، راهکاری برای افزایش عرضه و تقاضا و رونق صنایع دستی خراسان جنوبی به شمار می‌رود.
اتفاقی افزود: آموزش و به‌روزرسانی اطلاعات و مهارت‌های هنرمندان صنایع دستی استان در راستای تولید محصولات با کیفیت همواره مورد توجه بوده است.
وی بیان کرد: بسیاری از رشته‌های صنایع دستی می‌توانند به عنوان شغل پایدار و درآمدزا برای خانوارها محسوب شوند به شرطی که در کیفیت تولید و نحوه فروش محصول، اصول حرفهای در نظر گرفته شود.
کارشناس صنایع دستی اظهار داشت: باید هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی برای معرفی و بازاریابی کسب و کار خود در فضاهای مجازی و نمایشگاه‌ها، حضور و فعالیت بیشتری داشته باشند و با به‌روز رسانی اطلاعات و ارتقای مهارت‌ها، حجم تولیدات را از نظر کیفی و کمی افزایش دهند.
وی با اشاره به اینکه توسعه و رونق صنایع دستی با تغییر روش‌های تولید، عرضه و بازاریابی میسر می‌شود گفت: امروز باید به سلایق، ذائقه و نیازهای مشتریان توجه بیشتری شود و مرغوبیت کالا و بسته‌بندی را به عنوان یک اصل مهم در راستای توسعه بازارهای داخلی و خارجی در اولویت قرار دهیم.
اتفاقی ادامه داد: مسوولان در این صنعت نیز باید آموزش و فرهنگ‌سازی و ایجاد علاقه‌مندی در تولیدکنندگان برای عرضه محصولات مشتری‌پسند را در اولویت قرار دهند.
وی گفت: گاهی ممکن است صنایع دستی یک کشور در یک بازار مشخص طرفدار چندانی نداشته باشد اما با تغییرات جزئی و کوچک در رنگ‌ها و طراحی بتوان آن را مطابق سلیقه و فرهنگ آن بازار تغییر داد به نحوی که بدون وارد شدن خدشه به ماهیت فرهنگی آن، محصول متناسب با ذائقه مشتریان آن بازار شود.
کارشناس صنایع دستی با بیان اینکه خراسان جنوبی با داشتن گنجینه‌های صنایع دستی، ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد کارگاه‌های تولیدی دارد گفت: با بهره‌گیری از دانش بومی و محلی و ترکیب انواع هنرها می‌توان به آثار و تولیدات برجسته دست یافت که در بردارنده ارزآوری مطلوب برای کشور خواهد بود.
خراسان جنوبی در حال حاضر پنج اثر ثبت جهانی دارد و یکی از آنها روستای خراشاد است که با اعلام شورای جهانی صنایع دستی در سال ۱۳۹۷ به عنوان روستای جهانی توبافی معرفی شد.