افغانستان به عنوان یکی از همسایگان ایران و کشوری که در حوزه تمدنی ایران فرهنگی قرار دارد، سال‌ها است درگیر جنگ و خونریزی است؛ داستان افغانستان، داستان دیروز و امروز نیست و همواره وجود داشته است و امروز هم به گونه‌ای دیگر قابل مشاهده و لمس است، بنابراین ضرورت پرداختن به مسائل این سرزمین در جهت اصلاح و کمک به بهتر شدن آن پیش از پیش خودنمایی می‌کند.
همین ضرورت باعث شد تا دانشگاه تربیت مدرس در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲، گفت‌وگوی سه جانبه اندیشمندان ایران، روسیه و افغانستان با عنوان «چشم‌انداز آینده افغانستان؛ نقش ایران و روسیه» را میزبانی کند که سخنرانان در آن به مهم‌ترین مسائل مبتلابه افغانستان پرداختند.
پیش از این، سخنرانی «سیدعسکر موسوی» استاد مهمان در دانشگاه علامه طباطبایی با عنوان «افغانستان زخم‌خورده از جنگ‌های نیابتی و فاقد برنامه بومی است» ، سخنرانی «نیکولای پلوتنیکف» رئیس مرکز اطلاعات علمی-تحلیلی آکادمی علوم روسیه با عنوان «گفت‌وگوی داخلی و گسترش همگرایی منطقه‌ای شرط توسعه افغانستان است» ، سخنرانی «سیدمحمدکاظم سجادپور» استاد دانشکده روابط بین‌الملل با عنوان «سه کشور هم‌سرنوشت و ضرورت انطباق دیدگاه‌های افقی و عمودی» و سخنرانی «النا دونیوا» و «امان‌الله فصیحی» با عنوان «پای طالبان روی گلوی روابط فرهنگی روسیه و افغانستان» منتشر شد. در این گزارش متن سخنرانی «جهانگیر کرمی» استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و «وادیم شولشکو» پژوهشگر مرکز اطلاعات علمی-تحلیلی آکادمی علوم روسیه را می‌خوانیم:
بسترهای مهم برای کمک‌های فرهنگی ایران و روسیه به افغانستان
۱- سازمان شانگهای
«جهانگیر کرمی» استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران به مهم‌ترین بسترهای نهادی در همکاری سه جانبه ایران، روسیه و افغانستان اشاره کرد و گفت: مهم ترین سازمانی که می‌تواند به همکاری‌های فرهنگی و اجتماعی سه کشور کمک کند؛ سازمان همکاری شانگهای است در این سازمان روسیه عضو محوری است، ایران روند عضویت رسمی را طی می کند و افغانستان اکنون عضو ناظر این سازمان است. در اساسنامه این سازمان در ماده یکم و در بخش اهداف آمده است که در کنار همکاری‌های امنیتی و اقتصادی، همکاری فرهنگی و آموزشی و کمک به توسعه فرهنگی اعضا و در ماده سوم در بخش حوزه‌های همکاری به حوزه علم، فناوری و حوزه‌های آموزشی اشاره شده است.
وی افزود: در سال ۲۰۰۸ براساس توافق که در شهر آستانه پایتخت قزاقستان به عمل آمد پیشنهاد تشکیل اتحادیه دانشگاه‌های کشورهای عضو ارائه شد و اکنون هم شبکه دانشگاه‌های کشورهای عضو برای مبادله دانشجو و همکاری علمی تشکیل شده است.
در نشست وزرای فرهنگی کشورهای عضو مکانیسم‌های همکاری آموزشی، فرهنگی و علمی تعریف و ارائه می‌شود، همینطور مناسبت‌های مختلفی در چهارچوب سازمان همکاری شانگهای هر ساله برقرار می شود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به جشنواره‌های جوانان و دیگر جشنواره‌های فرهنگی، فوروم زنان و نشست‌های دیپلماسی مردمی و جشنواره‌های در مورد اغذیه و لباس‌ها و مناسک کشورها اشاره کرد. بنابراین سازمان همکاری شانگهای هم در اساسنامه و هم در تجربه عملی در ۲ دهه گذشته نمونه‌هایی مهم از همکاری فرهنگی و علمی را برای کشورهای عضو اجرایی کرده است و در این مناسبت‌ها کشورهای ناظر هم حضور داشتند و تنها کشورهای عضو رسمی نبودند.
بنابراین به نظر می‌رسد که اگر مرکز مطالعات افغانستان در ایران پیشنهادی را به مقامات ایران و یا روسیه بدهد که تا زمانی که دولت افغانستان به رسمیت شناخته نشده است، افغانستانی‌های مقیم ایران و روسیه بتوانند از این امکان‌های فرهنگی و آموزشی استفاده کنند، زیرا اکنون تقریباً ۲۰ دانشگاه در کشورهای عضو در چهارچوب شبکه همکاری‌های دانشگاهی فعالیت می‌کنند و این می‌تواند برای دانشجویان افغانستانی که علاقه‌مند به استفاده از فرصت‌های موجود در کشورهای سازمان هستند، امکان مناسبی باشد.
۲- موسسه فرهنگی اکو
استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران به موسسه فرهنگی اکو به عنوان دومین نهاد تاثیرگذار اشاره کرد و گفت در این سازمان همکاری‌های ایر ان و افغانستان در چهارچوب موسسه از گذشته وجود داشته و ادامه دارد و امکان اینکه این موسسه فرهنگی از طریق آن شبکه دانشگاه‌های سازمانی همکاری شانگهای یک پیوند بین سازمانی ایجاد کند، وجود دارد.
۳- نشست سالانه دانشگاه های ایران و روسیه
به گفته کرمی ساختار دیگر نشست سالانه دانشگاه های ایران و روسیه است که قرار بوده هر ساله برگزار شود در چهارچوب این نشست توافق‌های مختلفی میان دانشگاه‌های ایران و روسیه به عمل آمده است و به نظر می‌آید امکان ارائه این پیشنهاد وجود دارد که دانشجویان افغانستانی مقیم ایران و روسیه بتوانند در چهارچوب توافق‌های بین دانشگاهی از امکانات دانشگاهی دو کشور استفاده کنند.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: میان مراکز مطالعاتی اوراسیایی در ایران و روسیه و همینطور اندیشمندان افغانستانی که علاقه‌مند به پژوهش در حوزه اوراسیایی هستند می‌توان یک کمیسیون مشترک شکل بگیرد. اکنون همکاری‌های مراکز مطالعاتی اوراسیایی در ایران و روسیه به صورت دو جانبه وجود دارد و این می‌تواند هم در ایران و روسیه این امکان برای پژوهشگران افغانستانی که در حوزه اوراسیایی فعالیت می کنند، ایجاد شود.
نگاهی به همکاری‌های روسیه و افغانستان
سخنران دیگر این نشست «وادیم شولشکو» پژوهشگر مرکز اطلاعات علمی-تحلیلی آکادمی علوم روسیه بود که به شرح فعالیت‌ها و خدمات روسیه در افغانستان از زمان شوروی تا ۲۰۲۳ اشاره کرد و گفت: کمک های انسانی روسیه به افغانستان به زمان شوروی در سال‌های ۱۹۴۰و ۱۹۵۰ برمی‌گردد در آن زمان حدودا ۱۵۰ مرکز کمک رسانی در افغانستان درست شد، این مراکز تمامی مباحث اقتصاد، صنعت، کشاورزی، حمل و نقل، انرژی و صنایع غذایی را در برگرفت.
به گفته وادیم شولشکو؛ روسیه در رابطه با مسایل فنی و حرفه‌ای با دانشگاه‌های افغانستان همکاری داشته است. وی تصریح کرد که روسیه در سال‌های۱۹۸۰ این امکان را فراهم آورد که همکاری‌های مشترک در زمینه فضانوردی با افغانستان داشته باشد. همچنین پس از سال ۲۰۰۱ تلاش‌های روسیه برای بازسازی افغانستان آغاز شد در زمینه تکنیکی و فنی، ریلی، معدن و ساخت و ساز همکاری‌ها چشمگیر بود.
پژوهشگر مرکز اطلاعات علمی-تحلیلی آکادمی علوم روسیه به زمینه‌های همکاری روس‌ها در عرصه نفت و گاز به ویژه در مزار شریف اشاره کرد و در ادامه گفت: روس‌ها در راه‌اندازی یکی از سه اپراتورهای مهم افغانستان شرکت داشتند و از اواسط ۲۰۰۷ مهندسین روسی به ساخت شبکه‌های موبایل نسل سه شروع کردند و برای نخستین بار کافینت‌ها در افغانستان توسط مهندسین روسی راه‌اندازی شدند. خانه تجارت روسیه برای تامین آب آشامیدنی مردم افغانستان همکاری‌هایی انجام داده است. همچنین در رابطه با جاده‌های امنیت افغانستان هم پیشنهادهای خوبی ارائه شده است این جاده‌ها تنها راه ارتباطی بین ولایات افغانستان است.
«وادیم شولشکو» به مشکلات شرکت‌های روسی در کمک به افغانستان اشاره کرد و گفت: در ۲۰۱۱ لیستی از اولویت‌ها روسی در طرح‌های افغانستان مطرح شد از جمله این طرح‌ها می‌توان به کارخانه پودر ازت در مزار شریف و نیروگاه برق جلال آباد اشاره کرد اما متاسفانه همیشه این مذاکرات به نتیجه مطلوب نمی‌رسد در واقع در مشورت‌ها و جلسات متعدد در مسکو میان تجار روسی با نمایندگان آژانس‌های آمریکایی در رابطه با کمک به افغانستان متاسفانه آمریکایی‌ها بسیار محکم و سرسختانه گفتند ما تنها می خواهیم شرکت‌های روسی در افغانستان به عنوان مشاور در نظر بگیریم.